Iragan otsailaren 28an Espainiar Estatuko Ministro-Kontseiluak Familien lege-proiektua onartu zuela iragarri zuen. Lege horren inguruan hainbat informazioa zabaldu ziren berehala komunikabideetan, baina zenbait egunkariren titularrek nahasmena sortu zuten. Irati Aizpurua Alquezar abokatuak lege-proiketua izan zuen oinarri bere azken kolaborazio artikuluan. Hona hemen bararekin izandako elkarrizketa

Hori dela eta, artikulu honen bidez, familien lege-proiektua zertan datzan argitu nahiko nuke eta, legea aurrera ateraz gero, legearen hutsuneak zein diren adierazi nahiko nituzke. Galdera-erantzunen sistema erabiliko dut Lege-Proiektu honek sortu dituen hainbat zalantza argitze aldera:

Familien Lege-Proiektua, indarrean al dago?

Lege-Proiektu hau, hitzak dioen bezala, “proiektu” bat da oraingoz. Beraz, Lege-Proiektuan jasotzen diren eskubide edo onurak oraindik ez daude indarrean. Gainera, Gobernuak negoziaketara aurkeztu duen testu bat da, nolabait esatearren, eta Kongresuan dagokion bidea jarraitu behar du oraindik. Bide horretan zehar, aldaketak jasan ditzake. Beraz, Espainiar Gobernuak adierazitako zenbait neurri edo eskubide baliteke ontzat ez hartzea eta testuaren behin-betiko erredakzioan ez agertzea. Horregatik, komunikabide batzuk lau haizetara botatako onura batzuk, baliteke errealitate ez bihurtzea.

Zein dira Lege-Proiektu honen helburuak?

Lantzen ari diren testu honek hiru helburu nagusi ditu Gobernuaren hitzetan:

  1. Familia eredu ezberdinak aitortu eta horiei eskubideak ematea du helburu (ezkondu gabeko izatezko bikoteak, guraso bakarreko familiak, harrera-familiak, homosexualez osaturiko familiak).
  2. Familien babes soziala hobetzea du helburu: administrazio publikoaren esku uzten du gizarte-kohesioa hobetzeko eta guraso zein adingabeei babes gehiago emateko neurriak hartzearen ardura. Neurri hauek oso arlo ezberdinetan hartu beharko dira: prestazio ekonomiko moduan, gizartean kontziliazioaren aldeko sentsibilizazio kanpainak eginez, osasun fisiko eta mentala bermatuz, hirigintza ereduetan familien-ikuspegia txertatuz, etab.
  3. Lan ordaindua eta bizitza pertsonala bateragarri egiteko kontziliazioa bermatzea du helburu. Kontziliazioa hobetzeko ez du enpresek har ditzaketen neurrietan sakontzen (honen inguruan ez du aldaketa nabarmenik jasotzen legeak), baizik eta administrazio publikoari egiten zaio dei, arlo guztietan familien-ikuspegia txertatzeko. Haurren “lehen 1.000 egunak” erreferentzia hartuta, administrazio ezberdinen artean plangintza bateratu bat sortzea proposatzen da, haur guztiek bizitza hasiera duina izan dezaten.

Baina, non jasotzen dira familien babeserako edo kontziliaziorako eskubideak?

Hainbatetan sortzen den nahasmena zera da: familiek izan ditzaketen eskubideak edo kontziliazioa errazteko eskubideak ez daude bere horretan lege bakar batean jasota. Berez, eskubide hauek lege ezberdinetan jasota daude, adibidez:

  • Langileen kontziliazio-eskubideak eta baimenak legedia ezberdinetan topa daitezke: Langileen Estatutuan (enpresa pribatuan lan egiten dutenentzat) edo Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutuan (administrazioko langileentzat).
  • Mediku-bajak edo “amatasun/aitatasun baimena” deitzen duguna: Gizarte Segurantzaren Legean jasotzen dira.
  • Seme-alabengatik errentan jasotzen ditugun onurak: Pertsona Fisikoaren Errentaren gaineko foru-arauetan (Gipuzkoa, Bizkaia, Araba eta Nafarroak beren araudia dute, eta Estatu mailakoarekin alderatuta ezberdina izan daiteke).
  • Familia Ugariei dagokionez, beste lege propio bat dute.

Orduan, zergatik da garrantzitsua Familia Lege hau onartzea?

Lege-proiektu hau garrantzitsua da, familia-ikuspegia administrazio publikoen jardun guztietan txertatzea eskatzen duelako, eta gainera, familientzat eskubide zehatzak jasotzen dituelako.  Hau da, lege-proiektu honek bi atal dituela esan dezakegu:

Batetik, hainbat printzipio jasotzen ditu (“printzipioak” diot, izan ere, ez dira eskubide zehatzetan zehazten), administrazio publikoei dei eginez familien bizi egoerak hobetu ditzaten. Hau da, gisa honetako esaldiak ditu: “administrazio publikoek enpresetan ordutegi malguak txertatzeko lan egingo dute”, “administrazio publikoek kontziliazioa eta berdintasuna sustatzeko neurriak hartuko dituzte”, “administrazio publikoek osasuna eta ongizatea bermatzeko ekingo dute”, etab.

Bestetik, eskubide zehatzak jasotzen ditu, kolektibo konkretu batzuei eskubide gehiago emanez edo onurak eskainiz. Hona hemen jasotzen dituen eskubide zehatz batzuk:

  • Hazkuntzagatiko laguntza: 0-3 urte bitarteko haurren gurasoentzat 100 euro hileko laguntza jasotzen da. Hala ere, kontuan izan behar da dirulaguntza hori ez dela prestazio unibertsal bat izango agian. Gainera, Euskal Autonomia Erkidegoan honezkero Eusko Jaurlaritzak antzeko dirulaguntza bat badu (200€/hilean).
  • Guraso bakarreko familiak: lege-proiektuak hainbat lege aldatzen ditu, guraso bakarreko familiei eskubide gehiago emateko. Besteak beste, titulu bat emango litzaieke, zerbitzu publiko batzuk eskuratu ahal izateko (haurtzaindegia doan 16 astez haurraren lehen bi urteetan – EAEn haurreskolak doakoak dira honezkero). Gainera, familia ugari titulua izango lukete bi haur izanez gero.
  • Familia ugariak: familia ugarien legedia aldatzen da eta “familia ugari titulua” lortzeko zenbait betekizun malgutu egingo lirateke.
  • Ezgaitasuna familian: gurasoek edo haurrek ezgaitasuna izanez gero, hobekuntzak jasotzen dira lege-proiektuan.
  • Izatezko bikoteak: izatezko bikote egitea erabakitzen duten familien egoera, ezkonduta dauden bikoteen familiekin berdintzea da helburua (adibidez, alarguntasun pentsioa jasotzeko).
  • Elikagaiak Ordaintzeko Berme-Funtsa: elikagaien pentsioa ordaintzen ez den kasuetarako Funtsa da. Hobekuntzak jasotzen ditu kaltetuentzat.

Zein gai ez dira lantzen Familien Lege-Proiektuan?

Azken hilabeteotan denon ahotan egon diren hainbat gai, ordea, ez dira jasotzen lege-proiektu honetan. Garrantzitsua deritzot argitzea:

  • Amatasun eta aitatasun baimena 20 astera luzatzea (orain 16 astekoa den baimena). Espainiako Gobernukideek baimen hori 20 astera luzatzeko asmoa azaldu dute. Baina, lege-aldaketa hori argi eta garbi ez dago indarrean, eta ez dakigu indarrean egotera iritsiko ote den ere (eta, iritsiz gero, zein baldintzetan hartu beharko liratekeen 4 aste gehigarri horiek; lanaldi partzialean hartzeaz hitz egin da eta).
  • 8 asteko guraso-baimena: oraingoz, 8 asteko baimen hori ez da ordaindua. Behin eta berriz entzuten ari gara ordaindutakoa izango dela, baina oraingoz ez dakigu noiztik aurrera emango den egoera hori (ezta nork hartuko duen ere bere gain kostu hori, enpresek ala beste administrazioren batek). Gainera, ordaindutakoak 4 aste izango direla esan da.
  • Ama bakarrentzat ez da amatasun baimenaren luzapena jasotzen: jakina da ama bakarrez osaturiko familiak 16 aste horiez gain, aste gehigarriak eskatzen ari direla. Gaia erabat epaitegien esku dago une honetan eta aldarrikapen entzutetsu bat izan da, baina oraingoz, zoritxarrez, ez dago inolako aldaketarik familia hauentzat.

Argi-ilunez beteriko egoera

Esan bezala, Familien Lege-Proiektu hau aurrerapauso bat da, administrazio guztiei dei egiten baitio familien ongizatea erdigunean jartzeko. Hala eta guztiz ere, ez dakigu noiz onartuko den edo zer nolako aldaketak jasan ditzakeen bidean.

Legeak jasotzen ez dituen gai batzuk gorago aipatu ditut. Eta tartetxo hau erabili nahiko nuke oraindik ere eztabaidaren erdigunera eramatea kosta egiten zaigun beste arlo hau aipatzeko: amatasun biologikoaren babes handiagoa behar dugu. Haurdunaldiko 39. astetik aurrera ematen den mediku-baja horrek, adibidez, oso emakume gutxirengan du eragin positiboa praktikan (asko eta asko ez dira haurdunaldiko aste horretara heltzen ere, eta heltzen direnetatik beste asko honezkero baja egoeran daude). Bestalde, erditzeostea babesteko hutsune nabarmenak ditu legediak: amagandiko edoskitzea bermatzeko baimenik ez dago  (“edoskitze-baimena” deiturikoa berbera da emakume eta gizonentzat, edoskitze naturala egin ala ez). Oso zaila egiten da Osasunaren Mundu Erakundearen “bestelako janaririk gabeko” 6 hilabeteko epea betetzea babesik ez badugu. Amaitzeko, zesarea bat jasan behar izan duten emakumeentzat ere ez dago “amatasun baimenaren” luzapenik, eta niri egoera hori bereziki diskriminatzailea iruditzen zait, ikuspegi juridiko batetik helduta.  

Beraz, pixkanaka aurrera baldin bagoaz ere, familientzat bidea argitzen baldin badoa ere, iluntasunean dauden hainbat egoera azalera atera behar ditugu, familia-eredu eta zaintza-eredu guztiak bermatuta egon daitezen.