Izaskun Ibabe: “Arrisku egoeran dauden familiek egoerari aurre hartzea garrantzitsua da”

Seme-alaba gazteek gurasoei ematen dizkieten tratu txarren gaian aditua da Izaskun Ibabe psikologo oñatiarra. 2006a ezkero gaia ikertzen diharduen EHUko ikerketa taldeko buruak azken ikerketen emaitzen berri eman du. (Iturria: Puntua)

Gurasoenganako tratu txarrak. Zer da hori?
Familia bereko pertsonen artean gertatzen den biolentzia mota bat da eta berezitasuna da kasu honetan nerabeak direla biolentzia erabiltzen dutenak.

Indarkeria fisikoa egon behar da tratu txarra izateko?
Ez, noski. Izan daiteke tratu txar fisikoa, psikologikoa edo ekonomikoa edo diruarekin lotutakoa.

Eta noiz da jokaera bat tratu txarra?
Delitu bezala azaltzen denean indarkeria fisikoa agertzen da beti. Psikologikoa ere izaten da, baina delitu kasu guztietan tratu txar fisikoak daude. Adibide eta kasu desberdinak daude. Kasu batzuetan, indarkeria bi norabidetakoa izan daiteke: gurasoek seme-alabei eta seme-alabek gurasoei tratu txarrak ematea. Alegia, ez dago erasotzaile eta biktima argirik. Hori, bikote harremanetan ere gertatu daiteke. Beste kasu batzuetan, baliteke seme-alabek indarkeria erabiltzea defentsa bezala, gurasoengandik umiliazio edo biolentzia egoerak jasaten dituztelako. Beste kasu batzuetan, gurasoak biktima dira ia %100ean, euren heziketa ona izan da, estrategia arruntak erabili dituzte, seme-alabak babestu dituzte, baina seme-alabek kontrolatzen dituzte gurasoak. Halakoetan, gurasoek beldurra diete seme-alabei. Talde hori da arriskutsuena. Oso egoera zailak sortzen dira; izan ere, halakoetan, gurasoek ez dute jakiten zer egin. Euren ardura da seme-alabak zaintzea, baina norbere bizitza arriskuan ikusten dute eta familiako beste kide batzuena ere bai. Oso egoera zaila da.

Tratu txarra dela esateko, maiztasun jakin batekin gertatu behar da?
Portaera batzuk nerabezaroan normalak kontsideratu daitezke. Tratu txar kontsideratzeko bi adierazle daude: alde batetik dago portaera eta bestetik, maitasuna. Denok dakigu arma batekin mehatxatzea nahiz eta ezer ez egin zerbait larria dela. Kolpe bat ematea ere larria da, nahiz eta askotan ez gertatu. Bestetik, esaterako, bestelako egoera batzuk ere izaten dira; gerta daiteke semeak edo alabak zerbait esaten zaionean ez erantzutea. Portaera arrunta izan daiteke, baina, hori egunero gertatzen bada, esan gura du seme-alaben eta gurasoen arteko harremana txarra dela eta gurasoak ez duela autoritaterik. Indarkeria mota hori existitzen dela esateko, maiztasun batekin gertatu behar da. Maiztasunak garrantzi handia du.

Izan ere, guraso bat seme-alaba salatzera iristeko… Denboran luzatu den gauza bat da, seguru.
Hori da. Askotan, umea txikia denean azaltzen da arazoa. Alegia, portaera arazoak aurrez ere izan dituzte gazte horiek. Ikerketetan ikusi dugu nortasun arazoak aurrez ere bazirela. Askotan, gurasoak saiatu dira horiek konpontzen, baina ez dute lortu. Beste ikerketa batzuek diote haurtzaindegi garaian ere igartzen dela umearen portaera desegokia. Gurasoen kontrako indarkeria kasuak, gainera, erlazionatuta daude beste portaera antisozial batzuekin, eskolan, edo kalean izaten direnekin. Ez da gauza isolatua. Normalean, portaera hori ez da etxera bakarrik mugatzen.

Ezaugarri bereziak dituzten familiak dira? Profil jakin batekoak?
Delitu arruntekin konparatuta badago desberdintasun garrantzitsu bat. Esaterako, delitu arruntak izenekoak, lapurretak, eta abar, maila sozioekonomiko baxuko familietan gehiago gertatzen diren moduan, seme-alaba nerabeek gurasoenganako ematen dituzten tratu txarren kasuan, delitu arruntetan baino maila sozioekonomiko altuagokoak azaltzen dira. Denetik dago, baina badago desberdintasun hori. Bestetik, familiako giroa da klabea; alegia, seme-alaben ikuspuntutik nolakoa den familiako giroa. Gurasoen arteko harremana gatazkatsua bada, familia giroa ez da ona. Gurasoen arteko indarkerian, gainera, ez da beti emakumea biktima eta gizona erasotzailea; denetik dago. Kasu larrietan, normalean, ia %100ean emakumea da biktima, baina bi norabideetako indarkeria gertatzen da, eta, kasu larriak ez izan arren, horrek eragin handia du seme-alabengan. Eredu dira gurasoak euren harremanetan.

Tratu txarrak ematen dituzten gazteak, gero, bikote harremanetan, tratu txarrak ematen dituzte?
Gure azkenengo ikerketan egiaztatu dugu tratu txarrak ematen dituzten seme-alabek, gero, euren bikote harremanetan tratu txarrak ematen dituztela. Ikerketa horretan unibertsitateko ia 1.500 ikaslek hartu dute parte eta oraindik argitaratu gabe ditugu emaitzak. Honen inguruan ez dago ikerketa askorik, baina badirudi seme-alabek gurasoenganako indarkeria erabiltzen badute, gero, euren bikote harremanetan erasotzaileak edo biktimak izango direla. Bikote gazteen harremanetako indarkeria kasuetan, seme-alaba hauen sinismen sexistak baino askoz ere arrisku faktore garrantzitsuagoa da gurasoenganako indarkeria.

Banandutako familietan gertatzen dira halako kasu gehiago?
Gai delikatua da. Orokorrean, ikusten dena da aldaketa bat egon den familietan halako kasu gehiago daudela. Familia nuklearretan –alegia, gurasoak eta seme-alabak elkarrekin bizi diren familiak– gutxiago gertatzen da besteetan baino. Familia berrietan gehiago gertatzen da. Banaketa prozesu bat egon den kasuetan gehiago gertatzen da.

Gehiago dira erasotzaile gizonezkoak eta biktima emakumezkoak, edo alderantziz?
Indarkeria matxistan gertatzen den gauza bera gertatzen da. Lehen ikerketan ere ikusi genuen eta munduko ikerketa guztiek esaten dute gauza bera. Kasu larrietan, delituak direnean, profila argia da. Arazoa da semeak amari eraso egiten diola; %80an horrela da. Biktima arruntena da ama, nahiz eta amarekin batera aitari edo aitona-amonei ere eraso egin. Erasotzailea semea da gehiago alaba baino. Kasu larriak ez direnean, ez dago desberdintasunik semeen edo alaben artean. Biktimaren kasuan ere ez dago desberdintasunik; alegia, maila berean eraso egiten diote aitari zein amari.

Badago desberdintasunik herrialdeen arabera?
Badirudi baietz, baina esan behar da 2006tik hona areagotu egin dela mundu guztian prebalentzia. Delituen kasuan, esan gura dut. Espainiako datuei dagokienez, ikusten da ez dagoela desberdintasunik atzerritarren eta bertakoen artean. Hezteko modu autoritarioagoak dituzten herrialdeetan, hemen duela urte batzuk gertatzen den moduan, arazo hau ez da ikusten. Horietan beste arazo batzuk egongo dira; esaterako, seme-alaben autoestimu baxua, eta abar, baina arazo hori ez da izaten. Esaten dute ijitanoen familietan, esaterako, ez direla halako kasuak gertatzen. Ematen du gurasoen eta seme-alaben arteko harremanak zenbat eta demokratikoagoak izan, orduan eta gehiago gertatzen dela.

Zein punturaino dira trastornoak dituzten seme-alabak?
Ez da erraza erantzuten, nahiz eta saiatu garen ondorio batera iristen. Egia da, askotan, aurretik bestelako tratamenduak jaso dituzten gazteak direla; beraz, zerbait egon badago. Zehazten zaila da, baina ikerketa gehiago egin ditugu eta konparatu ditugu delitugile ez direnekin, eta ikusten da kasu hauetan nahaste psikologikoa gehiago izaten dela. Drogen kontsumoarekin ere badu zerikusia. Ez du esan gura menpekotasuna dutenik, baina egia da delitugileetan droga kontsumoa ere hor dagoela.

Babesa nola eman?
Oso konplexua da babes hori ematea. Askotan, gainera, gurasoak eurak errudun sentitzen dira… Lehenengo, euren burua babestu behar dute; psikologikoki ondo ipini eta ondoren, gurasoak berak bere jarrera aldatu. Izan ere, euren jarrerak aldatu dezake semearen edo alabaren portaera. Bikote baten egoera horiek gertatzen direnean, soluzioa izan daiteke banatzea, baina seme-alaben eta gurasoen arteko biolentziazko harremanetan, zer egin? Suposatzen da gurasoak direla adingabeen arduradun. Helburua da tratamenduen bitartez harreman hori berreskuratzea. Familia terapien bidez egin daiteke hori.

Konpondu daiteke, beraz.
Bai, baina kontua da bi aldeek gertu egon behar dutela.

Areagotu egin dira kasuak ala gehiago salatu dira?
Areagotu egin dira delitu kasuak. Alegia, salaketak areagotu dira. Horrek ez du esan gura lehen existitzen ez zenik.

Nola tratatu horrelako egoera bat inguruan dabilen batek?
Lehenengoa da gurasoa babestea. Ezin dute ezkutuan eraman, arazoa handitu baino ez delako egingo. Umeak adingabeak badira, ona da pediatrarekin kontsultatzea, edo gizarte zerbitzuetara jotzea. Gaur egun badaudelako programak gaia bideratzeko.

Erakundeen lana nahikoa da? Zein punturaino lantzen dira gai horiek?
Kasu larriak direnean, ertzainen edo udaltzainen erantzun bat dago lehenik, eta, ondoren, kasu horietarako dagoen protokoloa martxan ipintzen da. Nik uste dut bide horretan lan handia egin dela azken hamar urteetan. Badaude mekanismoak, esku hartzeak egokiak dira, baina egin behar dena da arriskuan dauden familietan egoerari aurre hartu.

Zuk zuzentzen duzun taldeak diseinatu du kasu horietarako prebentzio sistema bat.
Hamabi urtetik aurrerakoei zuzendutako programa da. Indarkeria fisikoa oraindik agertu ez denean egiteko lanketa bat da. Guraso taldeetan lan egitea proposatzen da, baita seme-alabek talde txikietan eta baita familia moduan ere.

Ikerketa pilotua martxan ipiniko duzue?
Bai. Zaila dena da familia kasu horiek detektatzea. Berritzeguneren bitartez, ikastetxeetan bideratu beharko litzateke; alegia, lehen mailako prebentzio hori egin beharko litzateke, beste gai batzuekin egiten den moduan. Sexualitatearekin edo biolentzia matxistarekin egiten den moduan. Oraindik ez da gai hau lantzen txikitatik.

Noiz eta nola gauzatuko da proiektu pilotu hori?  
Gasteizen egingo da, hango udalak babestuta. 35 familiarekin egingo da, 6 hilabetean gauzatuko da tratamendua eta gurasoak, seme-alabak eta familia bezala ere jaso behar dituzte saioak.

Telebistan gaiari buruz egiten dira saioak; Hermano Mayor, esaterako. Zer deritzozu?
Batetik, ondo dago, bistaratu egiten dutelako arazoa, eta beste guraso batzuek ikus dezaketelako ez direla bakarrak. Ez dena erreala da zein denbora laburrean konpontzen dituen gauzak terapeuta horrek. Hori ez da horrela, terapiak luzeak izaten dira.