1- Ez da berdina praktikatzea edo kontsumitzea!

Egun, kirola tresna inperialista bihurtu da, Herri zapalduen lurraldeak kolonizatu ez ezik, beren kulturak etengabe erasotu egiten dituguna.

Hasiera gogor samarra irudituko zaio artikulu honen irakurketari hasiera eman dion guraso horri, baina ez dezagun utz kirolaren izenean dena ontzat ematen eta has gaitezen (edota jarrai dezagun) kirolaren fenomenoa bere tokian jartzen. Izan ere, askotan ahaztu egiten zaigu ez garela kirol praktikatzaileak besterik gabe; zati handi batean kirol paradigma osoaren kontsumitzailea gara, eta errealitatea hau larriago bilakatzen da eredu berdinarekin gure alaba-semeak kirol kontsumitzaile izatera bultzatzen ditugunean.

Zein punturaino benetan dago enfrentamendu bat kultur zapalduek duten ludikotasuna eta kirol diziplina globalizatzaileen artean? Neoliberalismoaren testuinguru lazgarria honetan, Nazioen kirol praktika bere jatorriz “erabiltzeko balorea” bazen ere, egun, globalizazioaren izenean, praktika bera “trukaketarako balorea” bilakatu da. Horren ondorioz konpetizioa xedea duen kirolak, gorputza bereganatzen du eta kirolaren praktika “lan indarra” eredu berria bihurtzerakoan, lan indarra esplotatzeko xedea amaitzen du izaten. Edo beste era batean esanda; gorputzaren errendimenduaren izenean, kapitalismoak mekanizazioa zein eredu tayloristarekin gorputza erabiltzen duen eran kirola globalizatzaileak pertsona txikitzen du.

Gaurko gazteria apatia zein despolitizazio bidean maldan behera doa. Hemendik urte gutxitara harriduraz jabetuko gara gaurko errealitatearen ondorioz jendartea zein sedentario zein konformista izango den; azken finean bi ezaugarri hauek, sedentarismoa eta konformismoa, binomioa baitira.

Gero eta kirol praktikatzaile gutxiago ikusten ditugu gure inguruan; kirol kontsumitzaileak, berriz, gero eta gehiago. Praktikak gure ohituran, gure izaeran heziketa den arrastoa uzten du. Ez da horrela kontsumoarekin, azken honek oso epe laburra du, edozein merkatu produktu bezala iraungitasun epea dauka. Edozein pantailetatik (TV, Ordenagailua, Telefonoa, …) gazteek jasotzen duten eredua guztiz akritikoa da eta lerdatzeaz gain, jarduera fisikoaren inguruko heziketa faltsua sorrarazten du.

Gero eta gehiago gure gazteak lan baldintza kaxkarrak izango dute proletario klaseko partaide goiztiarraren mentalitatea barneratuz. Utopiaren indarra guztiz neutralizatuta gelditzen ari da, zeinaren ondorioz ametsa pantaila eskaintzen dituen eredu prefabrikatuen arabera eraikitzen dira. Pentsamolde kritikoa guztiz ahulduta dago eta kapitalismo bortitzak behar dituen subjektu / prototipo kontsumitzaile pasiboen multzoan sartu nahi ditu gure gazteak.

Azken finean aipaturiko despolitizazioa gazteen kirol globalizatzaile kontzientzia berriaren bidez bultzatzen ari da. Eta guk uste genuen “kirola, populuaren opio da” esaldia zaharkituta zegoela…

2-  Erronka eta trebetasuna

Praktika autotelikoa; zoriontasunaren bidea

Edozein jarduera fisikok motibazioa eskatzen du. Motibazioa nola sortzen den eta zein ereduaren arabera pizten den zehaztea ez da gauza erraza. Hala eta guztiz ere, kanpotik datorkiguna saihestezina bada ere, abiapuntua barnetik martxan dagoena izan beharko litzateke.

Pertsonok hainbat gertakizunei arreta jartzen diegu, eta gertakizun horiek sorrarazten digun sentimenduaren arabera, gertakizun horren partaide izateko gogo gehiago edo gutxiago pizten zaigu gure baitan. Arretatik hasita eta jarduera aurrera eramateko erronka segidan, prozesuak aurrera jarraituko du, beti ere norberak, bere trebetasunaren inguruan duen irudikapenak jarduera aurrera eramateko aukera ematen badio.

Ekintza motor baten praktikatzailearen ezaugarri garrantzitsuena, arreta eta ekintza bat egitean datza, bi kontzeptu hauek fusio batera eramatea da, eta oinarrian praktikatzaileak duen motibaziorako iturburua erronka kudeatzeko berak duen trebetasunaren ezagutza da. Horrela, bada, prozesu honetan behar-beharrezkoa da norberaren barne ezagutza.

Ekintza motorraren kontsumitzaileak, berriz, non jartzen du bere arreta? Herritar garen heinean subjektu sozialak gara eta jendartea ere gune hezitzailea izan bada zalantzarik gabe. Baina etengabe bizi garen “kontsumoa vs heziketa” giro honetan, gero eta gehiago sinestarazten ari zaigu gure trebetasuna ez dela muga, edozein gauza diru truke lor daitekeela. Maratoia egin nahi badugu, egun erraza da, entrenamendurako zentro mediku batera joan, euro batzuen truke entrenamendua erosi eta amaitu da,… zergatik ez dut maratoia amaituko?

Ekintzak berak transmititzen dizkigu datuak. Gu eta egiten dugun ekintza, azken finean, bat eta bera gara, eta barne komunikazioa balira bezala eragiten digu. Barne komunikazio honek zer esaten digu? Etengabe ekintzak feedback moduko informazioa eskaintzen digu, adieraziz zer eta nola, gure trebetasunaren arabera, erantzungo diogun aurrean dugun erronkari. Honekin, noski, pertsonak zuzenean ikasi egiten dubere buruari helburu doituak ezartzen.

Jardueraren praktika, beraz, gure barnetik bideratzen da eta benetan eraginkorra izateko, pertsona bere ekintzan kontzentratuta egoteaz gain, bere buruaz izan behar duen ezagutza handia izan behar du. Zergatik uste dugu pertsona batzuk, edozeini ileak puntan jarriko lizkiokeen amildegi batetik gora, patxadaz handiz eskalatzeko gai direla? Beren buruaz duten ezagutzak, aurrean duten erronkari aurre egiteko etengabeko ebaluazio egiteko gai direlako. Izan ere, behin egoera honetara pertsona iristen denean, bizitzen den kontrol sentsazioa plazer handikoa da, eta gorago aipatzen genuen fusioa benetan gauzatzen doa.

Unea da, praktika bera da, sentsazio hori ematen duena, ez etorkizun baterako aurreikusten dugun hipotesia. Kontsumitu aurretik irudi bat “saldu” behar digute, eta irudi horren baitan dauden estereotipoen arabera sinestarazi nahi digute sentipen mota bat biziko dugula, hau guztia etorkizunean proiektatuta, noski.

Pertsonaren zoriontasuna orainen eraikitzen da; ezin baita pentsatu etengabe etorkizunaz zoriontasunaren iturri bezala. Oraina zoriontasuna eskaintzen badigu, horrek esan nahi du praktika dela sentsazio horren iturburua. Kanpotik datozkigun estimuluek / produktuek, aldiz, ez digute uzten uneaz gozatzen; uste dugu “erosten” dugulako gozamena ere berarekin datorrela. Baina ez, errealitatea bestelakoa da. Pertsona benetan zoriontsua da erronka batean murgilduta dagoenean, eta erronka hori bere trebetasunaren mailatik zertxobait aurrean baldin badago. Kasu honetan pertsona gustura sentitzen da bere buruarekin, esperientzia autotelikoa bizitzen ari baita.

Esperientzia autotelikoa guztiz pertsonala da, bakoitzak dugun zonaldea baita. Aipatu dugun bezala bi kontzeptuen arteko erlazioaren arabera zehazten da zonalde hau: erronka eta trebetasuna. Lau egoera marraztu ditzakegu:

a, erronka handia da eta ekintzak eskatzen duen trebetasun handiegia da: sorraraziko den sentsazioa antsietatea izango da (ad. zaldiz ibili behar gara baina ordurarte ez gara inoiz ibili).

b, erronka txikia da eta ekintzak eskatzen duen trebetasuna txikia da ere: sorraraziko den sentsazioa gogogabetasuna izango da (ad. nahiz eta igeri ez jakin, ume txikientzako piszina batean egotea).

c, erronka txikia da eta trebetasuna handia: sorraraziko den sentsazioa asperdura izango da (ad. olatu txikiko itsas batekin goi mailako surflarientzat).

d, erronka handia eta trebetasunaren maila handia ere: sorraraziko den sentsazioa autotelikoa izango da (pertsonaren mailari egokitutako medi baten eskalada).

Edozeinek izan behar duen lehenengo erronka, zalantzarik gabe, inaktibitatetik ateratzea izan behar du; bigarrena, norberaren trebetasunaren arabera doitua izan behar du; eta azkenik orainaldian bizi behar de esperientzia.

3- Jarduera motorra eta konpetentzia

Jarduera motorraren inguruko erronka praktikatzailearen trebetasunarekin ongi doitzeak jarduera dibertigarriaren sentsazioa dakar. Gure arloari begira, edozein jolas edota joko une dibertigarriak bizitzeko aukera paregabea izan daiteke. Praktikatzailearen trebetasuna ez da zerbait estatikoa eta behin eta berriro ekintza motorrak errepikatuz konpetentziaren maila igotzen doala esan daiteke. Hortxe dago jarduera motorra egitearen erakargarritasuna: konpetentzia fintzen den neurrian, erronkaren maila ere zorrotzago eta zehatzagoa izango da. Dibertimenduaren gakoa, beraz, konpetentzien bereganatzearen prozesuan datza, eta prozesu hau guztiz barnekoa da, hau da, praktikatzaileak bere baitan antzematen duen esperientzia.

Oso ohikoa da jarduera baten ondoren kanpotik sari bat ematea. Modu horretan, askotan, jardueran parte hartzen duten praktikatzaileen motibazioa igo egingo dela pentsatzen da. Baina eragina kontrakoa izaten da: hasiera batean barne prozesuaren bidez dibertsioa sorrarazten zuen jarduera, poliki-poliki, kanpoko sariaren bila joanez, errutinazko lana bilakatzen da. Motibazioa ez da erronka-trebetasuna binomio horren erantzule, kanpotik “ona edo txarra” eskala baten arabera banatzen den sariaren araberakoa baizik; alegia, desertziorako giro ezin hobeagoa.

Ezin dugu gure burua dibertitzera behartu. Gozamena jardueratik bertatik dator; traba guztiak baztertu ondoren, mugimenduarekin batera dibertimendua hasiko da. Konpetizioak agintzen duen bezala, jarduera batean “hoberena” izateko horretan gure bizitza ematen badugu, jarduera autotelikoak eskaintzen dituen faktore positiboen ondotik pasatzen gara; hots, kanpotik datorren sari-zigor horren tiraniatik aske izatea. Jarduera motorrak plazerra sortzeko trebetasuna eta erronken artean etengabeko elkarrekintza dago, eta, beraz, kontuz erronkak proporziogabetasunez gehiegi eskatzen duenean. Kasu honetan arazoa ez da izaten norberak bere buruari eskatzen diona, kanpotik egitura konpetitibo batean ezartzen diren mailak eta klasifikazioak baizik: gozamena berehala antsietate bilakatzen da.

Ezin da ukatu batzuentzat konpetizioa dibertigarria dela: batzuek bere burua neurtzeko besteekin lehiatzea konparaketarako eszenatokitzat hartzen dute. Baina denbora aurrera joan ahala, jarduera motorrak berak dituen xehetasunek gozamen gehiago eskaintzen dute egitura konpetitibo batean norbere burua besteekin konparaketan aritzeak sortzen duen dibertsioa baino. Horra hor, agian, nerabetasunaren garaian kirol praktikaren inguruan dagoen desertzioaren arrazoi nagusienetarikoa: jarduera motorraren praktikak, aparteko pretentsio konpetitiborik gabe, iraungitasun eperik ez du eta modu horretan bizi osorako praktika planteatu daiteke; konpetizioaren giroan, berriz, errentagarritasunaren arabera “maldan behera” goazenean, jarduera uztera eramaten du orokorrean.

Irakaskuntzan konpetentziaren ikusmoldea garaitzen ari den garai honetan, ezin ditugu gure alaba-semeak konpetizioaren izenean epe-motzeko jarduera motorreko praktikara bultzatzen jarraitu. Ea, guraso garen neurrian, gure buruan sartzen dugun gure lorpen handiena ez dela izango etxean txapeldun dolominatuak izatea, benetako txapeldunak jarduera motorra bere egunerotasunean barneratzen dutenak baizik.

4-Jarduera motorra eta estigma

Duela urte batzuk Erving Goffman-ek idatzi zuen “Estigma” idazlana irakurri nuen eta bere azterketa guztiz soziologikoa bada ere, lana irakurri ahala, jarduera motorrarekin lotura eta ekarpen interesgarriak etortzen zitzaizkidan gogora. Utz nazazue egin nituen gogoeta batzuk zuekin konpartitzen.

Jendarte hiperkomunikatu batean bizi gara. Informazio iturri amaiezina edozein momentuan edozein lekutan eskuragarria dugu. Gu geuk ere gure irudiarekin, gure posturarekin, gure tonu muskularrarekin informazio iturri gara, eta informazio transmititzailea garen neurrian, informazio hartzaile edota irakurleak gara. Gorputzak dituen ezaugarrien arabera jende multzo ezberdinak sailkatzeko ohitura izaten dugu eta horren bidez estereotipoak sortzen ditugu. Estereotipook berez ez dira txarrak; gure burmuina informazioa jasotzeko mugatua denez, ezinbestean informazioa sailkatu behar da, eta sailkatze lan horretan estereotipoak sortzen dira (altuak, txikiak, lodiak, ile-horiak, …). Sailkapenaren balio handiena aniztasuna errespetatzea da, eta balorazio mugatu eta hertsi batean jauzi beharrean, mundu anitz batean bizi garela onartzea pedagogikoki oso aberasgarria izan daiteke.

Baina estereotipoaren bilakaera okertzen bada hurrengo urratsarekin estigma dator. Goffman-ek zera dio: “Estigma berezitasuna eta estereotipoaren arteko harreman berezia da”. Gehienetan estigmak gorputz ezaugarri batzuen arabera sortzen dira, eta ezaugarri fisiko horiei pertsona horrek duen estatus moralari eragiten dio. Egoera horretatik lotsa sentimendua pizten da: estigma pairatzen duenak antzematen du berak dituen ezaugarriak bere inguruan arbuioa sortzen duela, alegia.

Konturatzen al gara kirol konpetitibo mailan zenbat eta zenbat erabiltzen den estigmaren fenomenoa? Estereotipo negatiboari aurre egiteko ezinbestekoa da inklusibitatea lantzea eta horretarako guztien partehartze askea bermatzea oso garrantzitsua da. Baina ez dezagun engaina gure burua: kirol konpetitiboaren lehenengo helburua “bikaintasuna” lortzea da eta jarrera sektario horren bidez jostorratz baten begitatik gutxi batzuk aurrera jotzen duten bitartean, gehienak baztertuta gelditzen dira. Behin eta berriro gauza bera errepikatu beharko dugu: konpetizioa berez ez da gauza txarra; benetako gaitza soziala da jarduera motor guztia konpetizioaren arabera antolatua izatea. Nire alaba edo semeak urteetan pilota eskolan jolasean ibili daitezke eta, hala ere, batzuen ahotan maiz honako esaldi hau entzuten dugu. “ea pilotaria ateratzen den…”, pilotaria ez da aterako, ze arraio, pilotaria DA! Zergatik bereganatu behar du profesionaltasunak pilotarien nortasuna?

Alabaina, askotan kirola gune irekia, demokratikoa eta integratzailetzat hartu ohi da, baina gero, errealitatean kirol egitura guztiz sailkatzailea eta baztertzailea da: estereotipoak ez ezik, zeharka, estigma ere erabiltzen da. Kirolari ona bilakatzea kirol diziplina batean bikaintasuna lortzea da. Beraz, kirol diziplinaren ezaugarriaren arabera, kirol horretarako behar den ez estereotipoak baina bai prototipoak arau baztertzaile gisa eragiten du.

Ez gara nekatuko gure alaba-semeak jarduera motorra zabal eta anitzaren praktikara bultzatu behar dugula aldarrikatzen. Kirol konpetitiboaren filosofian praktikatzaile guztiak ez dute lekurik eta bere egitura guztiz piramidala da: estigma sortzailea da. Gure jarduera motorraren lehentasuna praktikan eta berarekin batera norberak antzematen duen gozamenean kokatzen badugu, automatikoki kultura inklusibo eta integratzailea ere bultzatzen ari gara. Horixe da gure nahia, ikuspuntu hezitzailetik horixe da etorkizuna!

argazkiaren iturria

5-Guraso garenok badugu zer ebaluatu ere!

Artikulu multzo honi amaiera emateko, garrantzitsua deritzot ebaluazioaren inguruan gogoeta batzuk zuekin konpartitzeaz. Izan ere, aurreko artikuluan adierazi nuen bezala, gure denbora gehiena, estereotipo batzuen arabera jendea sailkatzen ematen dugu, askotan ere areago joanez, gure epaia eginez pertsonak estigmatizatzen ditugularik.

Aitortu behar dugu, ebaluazioa, pertsonak barnetik daraman ekintza baten buruan lortzen edota lortuko duen emaitzaren ezagutzaren jakin-minean oinarritzen dela; eta horretan emaitza bezain garrantzitsua da prozesua. Azken urteetan modu orokorrean Europa osoan ebaluazioaren inguruan izugarrizko kezka eta interesa piztu da; izan ere, egun, edozein esparrutan, bai hezkuntzan baita prozesu merkantilistan ere, ebaluazioa kalitatearen xedearekin guztiz lotuta dago; nola hala, horretarako erabiliko diren irizpideak errendimenduari erantzungo diote. Ikusmolde honek “merkatu soziala” du testuinguru eta hezkuntzak dituen xedeak alboratuz, guztiz erantzuten dio efikazia eta efektibitatearen errealitateari, azken hauek edozein ekoizpen prozesuan oinarrizkoak direlarik.

Gorputz hezkuntzan askotan errendimenduaren arabera pertsonen gaitasun fisikoak neurtzen da. Gaitasun fisikoak kirolaren arabera zabaldu dira Joko Olinpikoen lema (Azkarrago, Altuago, Indartsuago) gure ikastetxeko geletaraino eta baita gure etxeko sukalderaino ere sartuz.

Gu, guraso garen heinean, etengabe ari gara gure alaba-semeak ebaluatzen eta, gure etxeetan jarduera motorra sustatzen dugunean, aldez aurretik ondo aztertu behar dugu zein helbururekin bultzatzen ditugun gure alaba-semeak kirol praktikara. Azken finean ebaluazioa prozesu konplexu bat da, eta batzuetan konturatu gabe, era inkontzientean (edo inguratzen digun paradigma kutsatuta) ekintza jakin batzuk antolatzen ditugu gure alaba-semeek ematen duten erantzunaren arabera, gero informazio hori jasotzeko eta baita interpretatzeko ere. Prozesu honek epaitzera eta hainbat erabakiak (estereotipoen arabera) hartzera eramaten gaitu. Beraz, aldez aurretik prozesu honen jabe ez bagara, orokorrean jendartean dagoen paradigma ber-ekoiztuko dugu.

Ez dago esan beharrik gure herrietan azken urteetan bultzada kontserbatzaile basatia ematen ari dela eta politika neoliberalen zabalkuntzaren eraginez gure jendarteko edozein esparruetan, hezkuntzan ere, irizpide ekonomizistak, gero eta hegemonikoak bilakatzen ari direla. Hori dela eta, Europa zabalean Estatuak gero eta gehiago eskua sartzen ari dira Curriculumaren diseinuan, egoera zentralista areagotuz; ebaluazioaren erabilpena oso klasista izateaz gain, denbora eta ikasleen errentagarritasuna neurtzea du xede; zabaltzen ari den mentalitate “teknokratikoa”-ren bidez, gure alaba-semeak “bezeroak” bilakatzen diren bitartean, “saltzen” zaien “merkantzia” hezkuntza delarik.

Honen aurrean, argi eta ozenki azpimarratu behar dugu gure nahia: guk, guraso garen neurrian, gure alaba-semeak herritar kritikoak, parte hartzaileak eta arduratsuak hezitu nahi ditugu. Beren ongizatea bermatzeko jendarteak behar dituen justizia zein balore demokratikoetan garatzeko aukera izan behar dute, baita bakoitzaren garapen pertsonalerako kulturak dituen esparru guztietan garatzeko ere aukera izan behar dute.

Jarduera motorra kirolarekin parekatzen den neurrian, bere baitan dagoen prozesu pedagogikoa maiz guztiz “teknokratikoa” izaten da: neurketa eta mugimendu biomekanikoaren azterketa oinarrizko bi ardatz izaten baitira. Testuinguru horretan, errentagarritasunaren arabera, keinuaren kalitatea lortzea prozesu hierarkikoa izaten da eta ibilbide horretan barneratu behar diren edukiak ea pertsona bide onetik doan aztertzeko, ebaluazioa “batutzailea” izaten da; azken xedeari begira, pertsonaren garapena non kokatzen den kalifikatzea, alegia.

Gu, berriz, ebaluazio formatzaile edota hezitzailearen defentsa egiten dugu. Subjektua ez da ekintzaren ezaugarria; umea edota gaztea prozesuan nola egokitzen den baizik. Informazioa lortuz, ume-gaztearen bilakaeraren mesederako hainbat erabaki hartzeko tresna baliotsu izango da ebaluazio formatzailea. Erabakiek ez diote soilik ume-gazteari eragingo, ikas-irakats prozesua zein irakaslearen eginkizuna ere aldatuko da, eta irakaskuntza formaletik ateraz gero, gurasooi ere eragin berbera sorraraziko digu.

Hezkuntza sistemaren birmoldaketa, batik bat, ebaluazioaren esparrutik abiatu beharko da, besterik ezean ez da inoiz birmoldaketarik egongo.

Bada, gure alaba-semeak “kirola” egitera bultzatzen ditugunean, egiten duten jarduera aztertzeko erabili ohi ditugun “betaurreko” klasifikatzaileak aldatzen hasi beharko gara, eta jarduera motorra praktikatuz, beren gozamena jo puntua izanik, errentagarritasun hoberena izango da bizitza osorako ongizaterako zein zoriontasunerako baloreak barneratzea.

Horretan badugu zer ebaluatzeko!