Jon Fernandez: “Gure roletik irteteko, txikitatik zer paper ezarri diguten jakin behar dugu”

Zer botere dute hitzek?
Denok daukagu rol bat gure izaeran txertatuta. Bat arduratsua izan daiteke, beste bat parrandazalea… Etiketa horiek gugan duten eragina aztertzen nenbilela, Laura Gutmanen El poder del discurso materno liburua topatu nuen. Gutman familia-bitartekari eta -terapeuta da, eta, liburuan, barneratuta ditugun rolen jatorriari buruz berba egiten du; familian daude erroak. Eta familian, ekintza eta emozioei izena jartzen dien lehen pertsona ama da. Liburuak gauza asko argitu zizkidan: ikusi nuen oso baliagarria dela txikitatik ipini dizkiguten etiketak ezagutzea. Amek esan digute, euren buruko eskemaren arabera, zer den ona eta zer txarra, eta gure jokabide batzuen aurrean erantzun jakin bat izan dute. Horrek guztiak gure izaera eraikitzen du.

Aitek ere izango dute zeresana, ezta?
Hori da, familiako diskurtsoari buruz ere berba egin daiteke. Historikoki egia da ama izan dela kontzeptuak izendatzen nagusi, bizitzako lehenengo urteetan batez ere, umeak oraindik emozioak izendatzen ez dakienean. Orain gauzak aldatzen dabiltza, eta aitek gero eta partaidetza handiagoa dute hasierako urteetan; eta hurrengo urteetan zer esanik ez.

Umetako mezu horiek garrantzia dute. Adibiderik?
Bai. Esaterako, ama gaixo izan duen ume bat ama zaintzen inplikatzen bada, txikitatik entzungo ditu etxean ume arduratsua dela, asko laguntzen duela eta horrelakoak. Orduan, ume horrek mezu horiek barneratuko ditu, eta nagusitan ere hori pentsatzen jarraituko du: “Arduratsua naiz, besteak zaintzen ditut, hori egitean ondo sentitzen naiz, eta maite naute horrela jokatzen dudalako”. Hori pentsatzen duenez, jokabideak errepikatuko ditu; baina, agian, inork ez dio galdetu ea behar ote duen baten batek bera zaintzea, eta hori ere bere premia bat da.

Rolak barneratuta badauzkagu, ez da erraza izango horietaz kontziente izatea.
Horrela da; azken batean, sentitzen dugu rol horren bidez maitatzen eta onartzen gaituztela besteek. Noizean behin, rol horretatik ateratzeko beharra izango dugu, eta horregatik da garrantzitsua familian zer paper jokatu dugun jakitea. Hori jakinda, ulertuko dugu rol horrek familian ondo funtzionatu duela, eta rola erosoa dela guretzat, arauak dakizkigulako; zelan jokatu eta zelan ez. Baina egoera batzuen aurrean rol horretatik irten beharko dugu, eta jakin behar dugu horrek ez gaituela hondamendira eramango.

Batzuetan beharrezkoa da roletik irtetea?
Batzuetan sentitu egiten da premia hori. Familiako bakartiak, adibidez: demagun pertsona independentea izan dela, beti kanpotik ibili dena. Halako batean, bere gurasoren bat hiltzen bada, pertsona horrek dolua pasatzeko familiaren babesa beharko du. Orduan, erabaki beharko du independente rolean jarraitu, ala sentimenduak kudeatzeko besteengana hurreratu eta dolua pasatu. Horrelako kasuetan konturatzen zara benetan paper bat eduki duzula. Zure berezko gaitasunak baino rolak ezarritakoak garatu dituzu.

Seme-alabei bideratutako diskurtsoan badago ezinbesteko gomendiorik?
Osasuntsuena gure mugak ezagutzea da, umeen pertsonalitatea onartu, eta gure joerak itsuki ez ezartzeko. Jo dezagun ahuldadea ez dugula ondo asimilatzen, eta umea eskolatik negarrez irteten dela askotan. Negarrik ez egiteko eta ahazteko esan ahal diogu, gertatu denari garrantzia kenduta. Agian, gure gurasoek gugaz horrelako jarrerak izan zituzten, eta errepikatu egiten ditugu. Horren kontzientzia hartzen badugu, gertatu dena dela-eta ulerkor izan gaitezke umeagaz. Guretzat mingarria dena saihesteko tentazioa izan arren, umeari entzun egin behar diogu, premia hori duelako. Eta sentitzen duenari garrantzia eman behar diogu.

Elkarrizketaren eta argazkiaren iturria hemen.