“Jostailuak” eta “jolaserako materiala”. Begiratu batean oso antzeko hitzak direla dirute, azkar esanez gero, ia ia sinonimoak ere izan daitezke, batez ere antzeko esanahiei erreferentzia egiteko erabiltzen ditugulako. Baina polikiago begiratuta, diferentziak badaude.

Jostailuak propio jolaserako sortutako materialak dira, helburu horrekin diseinatutakoak. Ez da asmakizun berria, Mesopotamian, Egipton, Grezian eta Erroman ere izan ziren, aztarnak topatu dira. Gaur egun zer esanik ez. Jostailuak umeak jolaserako erabiltzen ditu.

Baina umeak jolas egin dezake jostailurik gabe ere, are gehiago, jolas asko egiten du jostailurik gabe, bestelako materialak ere balio diolako jolas egiteko. Edozein materialek balio dezake jolas egiteko. Gainera, jostailuek ematen ez dituzten aukerak eskaintzen dituzte bestelako materialek: zapiek, kortxoek, egur zatiek, torniloek, harriek, hostoek…

Jolasa jostailuekin gertatzen dena baino askoz handiagoa eta zabalagoa da. Umeari munduak balio dio jolaserako, mundua behar du jolasteko, eta mundua jolasten du: naturak balio dio jolaserako, natura jolasten du, tresnek balio diote jolasteko, tresnak sortzen ditu. Material bakoitzak leiho bat (edo gehiago) irekitzen dio umeari.

Material bakoitzarekin lehenengo “zer da hau?” galderari erantzun ohi dio umeak bere burutxoan. Materiala esploratu eta esperimentatuko du, zer den ikusi ahal izateko: ze soinu duen, gogorra edo biguna den, ze zapore duen, ze kolore duen… eta ondo ezaugarritzen duenean, orduan beste galdera bat piztuko da bere buruan: “zertarako erabili dezaket?”, galdera honek eramango du erabilpen desberdinen inguruko saiakerak egitera, esanahi sinboliko bat egotzi, eta helduek erabiltzen duten bezala erabiltzen saiatuko da.

Hori jostailuekin ez da horrenbeste gertatzen. Zergaitik? Dagoeneko “zer da?” galdera erantzun eta guzti ekartzen dutelako jostailuek. Umeak segituen identifikatzen du zer den: panpina, kotxea, pilota… Argi egon ohi da zer den bakoitza. Hurrengo galderari dagokionez ere, “zertarako erabili dezaket?”, nahiko erraz antzematen da. Gehiago esango nuke, zenbat eta definituagoa den jostailua, orduan eta aukera gutxiago erabilpen ezberdinak egiteko. Egur zati bat izan daiteke hegazkina, edo piraten itsasontzia, edo futbol zelai txikia, edo denda bateko erakusmahaia… piraten itsasontzi bat zailagoa da futbol zelai edo hegazkin bihurtzea. Zehaztasun handiko jostailuek gai zehatzak proposatzen dituzte.

Ikusten den bezala, jolaserako gaiari dagokionez, badute desberdintasuna jostailuek eta jolaserako materialek. Jolasereako gaiaren proposamenean, diseinatzerakoan helduak izan duen intentzio horretan erreparatzen badugu, jostailuen merkaturaino iritsiko gara. Eta merkatuaren logikak argiak dira: lehentasuna salerosketa da. Umeak eskatu arren, erosiko bada, helduaren gustokoa izan beharko da jostailua. Helduoi berriz, gustatzen zaiguna da umeak pozik ikustea, baina baita umeak etorkizunerako mundurako prestatzea ere, helduaroan beharko duten horretarako. Zentzu horretan, jostailu asko helduaren munduaren neurrikoak dira: neskentzako arropa bereziko panpinak, mutilentzako abiadura handia hartzen duten kotxeak… edota helburu “nobleagoak” dituzten jostailuak, adibidez, figura geometrikoak umeak matematika ikasi dezan. Umeak helduon mundurako prestatu nahi ditugu, gure mundura egokitu nahi ditugu; eta hori baino misio borobilagoa dute: beraien mundua sortu dezakete eta sortu behar dute, beren neurrira, guk eskainitakoa hobetu beharra daukate.

Horregatik diot berriro ere, jolasa jostailua baino handiagoa eta zabalagoa da. Helduok motz geratzen gara umeen jolaserako materiala pentsatzerako orduan, eta hala behar du gainera. Itzaltzen ez badugu, infantziak badu indarra bere neurrirako mundua sortzeko. Ez gara jostailu edo jolas materialetaz ari, ume guztietaz eta ume bakoitzaz ari gara hizketan. Berez duten gaitasun horretaz, mundua egiteko duten eskubide eta gaitasun horretaz ari gara. Ea nola asmatzen dugun gure jostailu eta guzti, eskubide eta gaitasun hori zaintzen, errespetatzen, ez itotzen.

Ez dut honekin jostailurik gutxietsi nahi. Denok dugu etxean txikitatik gordeta panpinen bat, ibilgailuren bat… objektu horrek gorpuzten ditu gure oroitzapen eta jolaseko bizipenik politenak. Horretarako ere balio baitute jostailuek. Nola ukatuko diogu bada hori inori? Jostailuak gauza politak dira. Baina gogoan izan beharra dago jolasa ez dela ez hor hasten eta ez hor amaitzen. Handiagoa da. Jolasean arropa apaindun panpinari arropak kenduz gero, kotxe azkar batean joan daiteke egurrezko ohol bat konkistatzera, piraten ontzi bihurtzeko eta horrela ilargiraino iristeko hegan, han baitaude gaixotasunak sendatzen dituzten bizkotxoak.