Jolasa ez da asmakizun berria, aspalditik jolasten da munduan, bai gizakiek eta baita animaliek ere. Batzuetan argi ikusten ez bada ere, jolasak badu bere zergati eta zertarakoa. Kasu honetan Peter Gray(Gray, 2015)-en hitzak ekarriko dira, bera Boston Collegeko ikerlaria da, eta bere ibilbidean jolasaz ikasi eta adierazi duenari helduko zaio.


Gray-k egungo gizartearen aurretiazko eredu batean jolasak izandako presentzia aztertu zuen. Gizarte ehiztari eta biltzailean jolasak izan zuen funtzioa ikertu zuen. Ikusi zuen jolasaren bidez trebezia, ezagutza, balio eta gizartean moldatzeko behar zuen guztia lortzen zutela umeek. Darwiniar analisiarekin bat etorriaz, umeak mundura jolasteko predisposizioarekin datozela dio, eta beren inguruan egiten diren aktibitateak gauzatzeko trebetasunak jolasaren bidez lortzen dituztela. Gizarte ehiztari eta biltzaileko umeek beraien kulturan zentralak diren alorrak jolasaren bidez lortzen zituzten: gizartean beharrezkoak ziren balio, gaitasun sozialak eta nortasunaren ezaugarriak. Jolas sozialak eragozten du dominantziarako joera, konpartitzea, kooperatzea, kontsentsuatzea eta erabakiak hartzea eskatzen duelako. Baita norbere inpultsoak eta emozioak gainditzea ere. Eta ezaugarri guzti hauek lagundu dute gizarte mota hau aurrera ateratzen.
Gray oso kezkatuta azaltzen da 50. hamarkadatik hona jolas libreak izan duen beherakadara larria iruditzen zaiolako.

Gizartea asko aldatu da eta horrekin batera baita umeak hazteko moduak ere. Lehen umeak libreago ibili ohi ziren bezala, oraingo gizarte ereduan umeen zaintza aldatu egin da. 1950tik hona umeek helduengandik aparte jolasteko askatasun asko galdu dute eta galtzen jarraitzen dute. Eskolan denbora asko igarotzeaz gain, etxean eskolako lanak egiteko denbora joaten da. Helduek umeen denboraren kontrol handiagoa dute gaur egun lehen zutena baino. Orain umeak eskolaz kanpo ere helduek zuzendutako kirol edo jokotan aritzen dira. Gurasook beldurra dugu umeak bigilatu gabeko jolasean uzteko. Horrela, hein handi batean, lehen jolas libreak zuen espazioa, orain joko gidatu edo arautuak okupatu du, ia ia oharkabean. Baina ohartzea garrantzitsua da, azken batean umeari ez diotelako ekarpen bera egiten batak eta besteak:

Joko arautuan edota kiroletan: Liga txikietan kirola nola jolastu ikasten dute, fisikoki garatzeko ere aukera eskaintzen du, eta umeei gustatzen zaie.

Jolas librean: Umeek bizitzarako lekzio baliagarriak ikasten dituzte, bestelako antolatutako kiroletan ikasi ezin dituztenak. Umeak jolasa mantendu ahal izateko beste jolaskideak pozik mantendu behar dituztela ohartzen dira, ez badaude pozik alde egiten dutelako. Arauak negoziatzen eta konpromisoak hartzen ikasten dute, arazoei eta eztabaidei aurre egiten ere bai. Beraiek dira arduradun, protagonista, eta kontrola beraiena da.

Helduek gidatutako aktibitateak ez dira guztiz jolasa. Jolasa norberak hautatuta eta zuzendua da, jolasteko motibazioa umeari barrutik sortzen zaio, imaginatiboa da, estresik gabeko markoan gauzatzen dena. Orain jolasa ustez “seguruagoak” diren aukera batzuekin ordezkatu nahi izan dugu, baina horrek bere ondorioak ditu. Gray-ek egungo gizartean azaldu diren arazo berriak jolasa gutxitzearekin lotzen ditu. Adibidez, psikologia klinikoak psikopatologien hazkunde nabarmena dokumentatu du umeen artean. Nerabeak bost aldiz probabilitate gehiago dute depresio edo antsietaterako lehen baino. Narzisimoa hazi egin da, beste pertsonen perspektibak ikusteko zailtasunak daude, eta besteekin modu esanguratsuan konektatzeko ere bai. Arazo hauen aurrean Gray-ek jolasa berreskuratzean ikusten du gakoa.

Jolasa behar dute gure txikiek, eta baita beste espezie batzutako kumeek ere, bizirauteko eta helduaroan beharko dituen trebeziak garatzeko: fisikoak (depredadoreei ihes egiteko), sozialak (norbere eta besteen beharrak errespetatzeko beharra, kooperatzeko beharra) , eta emozionalak (haserre eta beldurra kontrolatu behar dira). Umeak guzti hau ikasten du jolas librean.

Baina ez dute horregatik jolasten, umeek dibertigarria delako jolasten dute. Horretarako testuinguru egokia eta denbora dira behar dituztenak, baita jolasteko baimena ere. Gero beraiek aukeratuko dute norekin eta nola jolastu. Guzti hau eskaini ahal izateko Gray-ek ondorengo proposamenak dakartza:

Auzoak berreskuratzea, auzoei bizia itzuli. Umeak auzoan daudenean auzoa bera seguruagoa da. Ez daukagu urruneko lekuetan umeak zentralizatu beharrik, ingurune hurbila konkistatzetik has daitezke gure umeak munduaren parte izaten, bertan dauden adin ezberdinetako kideekin.


Jolaserako lekuak ireki behar dizkiegu. Adibidez eskoletako gimansioak arratsaldez irekita eta libre utziaz.


Parkeetan behatzaileak jarri ditzakegu, horrela gurasook bertan lasai eta seguru utzi ditzagun umeak. Begiraleen funtzioa jolasa antolatzetik jolasa gainbegiratzera pasako litzateke, gidari eta protagonista izatetik umeari protagonismo eta kontrola itzultzera pasako litzateke, umeen gaitasunetan sinetsiz.


Kaleetan ere lekua eskaini diezaiekegu umeei, ordu batzuetan bada ere, herria beraiena sentitu dezaten, eta bertan seguru sentitu daitezen, eragiteko eta erabiltzeko gaitasunarekin.
Abenturak eskaini diezazkiekegu, ausardia probatzeko aukera. Abentura parkeak interesgarriak izan daitezke esate baterako.

Zentzu honetan, eskertzekoak dira azken aldian sortzen ari diren iniziatiba berriak. Funtsean aldaketa txikiak diruditen arren, azpitik dagoen ideian aldaketa handiak dituztenak. Adibidez, Txatxilipurdiren irteerak (ikus esperientzia), umeak testuinguru natural batetara eraman eta joko gidatu edo antolatuak eskaini ordez, bertan jolas libre eta espontaneoan ibiltzeko aukera eskaintzea bezalakoak. Umeak gai baitira beren jolasa antolatzeko, are gehiago, ondo datorkie. Gehiago sinestu behar genuke beren antolaketa gaitasunean, badute berez, eta libre utzita garatu egiten dute. Utz diezaiegun beraien gizartea eraikitzen, beren hiritartasuna bizitzen gure presentzia eta eskaerekin inbaditu gabe.

Bukatzeko, Peter Gray gehiago ezagutu nahi duenarentzat bi erreferentzia:

Hitzalditxoa: Peter Gray (https://www.youtube.com/watch?v=Bg-GEzM7iTk)


Liburua: Gray, P. (2015). Free to Learn: Why Unleashing the Instinct of Play Will Make Our Children Happier, More Self-Reliant, and Better Students for Life. New York: Basic Books