Lehentasunezkoa da datozen hamarkadetako hizkuntza politikak, plangintzak edo ekimenak gazteekin batera egitea

Euskara biziberritzeko ikergunea den Soziolinguistika klusterrak ikerketa interesgarria egin du gazteen euskararen erabileran eragiten duten aldagai kualitatiboak ezagutzeko eta ikertzeako. Ikerketaren izenburua da Gazteak euskararen eszenatokian: erabileraren auzia.

Gernikan, Amorebieta-Etxanon, Zumaian eta Pasai Donibanen bildu dituzte datuak eta gazteek hizkuntzen inguruan –bereziki euskararen inguruan–dituzten ideiak (ideologiak), garatzen dituzten praktikak eta pilatzen dituzten bizipen zein sentimenduak jaso eta aztertu dituzte. “Gazteen artean hizkuntzaren erabilera handituko duen errezetaren bila gabiltza, baina ez dago formula magikorik. Denontzako balio duen formula bakarra ez dagoela uste dugu”, ondorioztatu dute txostenean.

Txostena egiteko hiru ardatz nagusi hartu dituzte kontuan: “Hizkuntza ideologiak, hizkuntza praktikak eta hizkuntza bizipenak. Hala nola, uste dugu hiru ardatz horien inguruan biltzen direla hiztunek hizkuntzarekin dituzten loturak eta esperientzia gehienak”.

Hizkuntza ideologia

“Hizkuntzen gaineko ideologiari dagokionez, hustuta aurkitu ditugu gazteak. Ez dute diskurtso sendorik eta garai bateko politizazioa ia desagertu egin da. Hizkuntza politikaren eta hizkuntza plangintzaren inguruan espresuki galdetuta, ez dute erantzunik. Oro har, herrian hizkuntzarekin lotuta antolatzen diren ekimenen berri badute, baina ez dute parte hartzen: edo bai, baina ‘kontsumitzaile’ gisa eta, gehienbat, ekimenek jai edo ospakizun itxura hartzen badute. Euskalgintza oso urruti ikusten dute gehienek eta elkarrizketatutako gazte gehienak ez dira mugimendu horren parte (sentitzen). Mugimendu horretako kideek azpimarratzen dute egun ikusten duten arazo handienetako bat: gazteen hutsunea”.

Gazteek postureoa edo itxurakeria ikusten dute politika linguistikoaren barruan egiten diren ekintza askotan. “Uste dugu lehentasunezkoa dela datozen hamarkadetako hizkuntza politikak, plangintzak edo ekimenak gazteekin batera egitea, edo haien ekarpenekin behintzat. Orain arte helduok izan ditugun ardurak gazteekin partekatu beharko genituzke; haien kezkei bidea eman eta protagonismoa utzi. Erraza ez bada ere, egingarria ikusten dugu maila guztietan, baina batez ere, toki mailan: herrian, ikastetxean, aisialdian edo kirol taldean…”.

Hizkuntza praktikak

Familia eta eskola zutabeak dira, baina erabilera sostengatzeko ahalmen mugatua dutela ondorioztatu dute ikerketan. “Etxeko eta eskolako hizkuntza praktikek askotan ez dute hortik kanpo jarraipenik. Gazteen unibertsoan, gazteen kulturan, euskarak oinarri eta euskarri gutxi ditu. Sare sozialak, ikus-entzunezkoak, musika, moda, kirola, kuadrilla, lokalak, diskotekak, jaiak… gazteen mundua betetzen duten elementu, produktu eta praktika dira, eta hor euskarak oso toki gutxi dauka”.

Dena den, ikertzaileek alde handiak nabaritu dituzte ikertutako lau herrien artean. “Gernikan (Zumaian bezala) euskarak bizitza (ia) osoa blaitu egiten du, eta horrek, dudarik gabe, testuinguru bat jartzen dio gazteen erabilerari (…) Amorebieta-Etxanon eta Pasai Donibanen, aldiz, ez egitura soziala ez sinbolikoa ez dira euskararen ikuspegitik hain sendoak eta irmoak (…) Gernikak eta Zumaiak dituzten baldintzei eustea litzateke helburua eta, aldiz, egun Pasai Donibanek eta Amorebieta-Etxanok dituztenak aldatu edo moldatu beharko lirateke erabilera datuak hobetzeko”.

Hizkuntza bizipenak

Soziolinguistika klusterreko ikertzaileek hiru testigantza mota hauteman dituzte hizkuntza bizipenek dagokienean; “Agian hiru (gazte) profil zirriborratzen lagun dezaketenak”.

Lehenengo testigantza motan, azpimarragarria da hiztunak euskararekin duen lotura sendoa. Bertan, hiztunak eta hizkuntzak bat egiten dute. Estua izateaz gain, mamitsua ere bada harremana. Eta intimoa.

Bigarren testigantza multzoan, hizkuntza distantzia batekin bizi duten hiztunak topatzen ditugu. Lotura zuzena eta intimoa izan ordez, azalekoagoa da, eta aldizkakoa. Batzuetan ‘konektatu’ egiten dute hizkuntzarekin; beste batzuetan, ez: egoeraren, tokiaren eta unearen arabera.

Hirugarren testigantza multzoan kokatutako hiztunak euskara harremanekin identi-ikatzen dute erabat; batez ere, horien kudeaketarekin “Zer hizkuntza erabili norekin, zer hizkuntza erabili egoera batean edo bestean… Ezarritako ohiturak bere horretan uztea da aukeratzen dutena. Izan ere, zenbaitetan, hizkuntza egoerak kudeatzea deserosoa eta nekagarria izan daiteke”.

Naturalizazioa

Ikertzaileak, bestalde, ‘naturalizazioaren’ nozioa azpimarratu nahi izan dute. “Asko aipatu dute hitz hau gazteek. Guretzat, behintzat, deigarria izan da behin eta berriro, eta testuinguru ezberdinetan, entzun behar izatea. Testuingurua, familia edo lagunartearen arabera, ‘naturala’ da euskaraz egitea; eta modu berean, testuingurua, familia edo lagunartearen arabera, ‘naturala’ da gaztelania aukeratzea”.

Eta aurrera begira zer?

Ikerketak hiru irakaspen nagusi utzi dituela azpimarratu dute bultzatzaileek. “Lehenik, ikusi dugu azken urteotan gizartean izandako aldaketek, euskararen egoera ‘okertu’ baino gehiago, agerian utzi dituztela euskarak aurretik zituen ahulguneak. Batzuetan, ‘arazo’ gisa kontsideratutako zenbait fenomeno gizarte aldaketei egozten dizkiegu, baina praktikan ‘arazoak’ aurretik zeuden. Gertatuko mudantzek agerian utzi dituzte gabezia horiek, besterik ez”.

Bigarrenik, jabetu dira euskararen hedapenak (eskolaren bidez) irudi homogeneo bat sortu duela (‘Zumaia, euskaldun’). Horrek, praktikan, zenbait bereizketa eta arrakala estalita geratzea eragin du: jatorriak, adinak edo generoak sortutakoak, adibidez.

Azkenik, eta beste ezeren gainetik, argi ikusi da (hizkuntz) gizarte egitura zabal eta sendo baten beharra, datozen belaunaldietan erabilera mantendu eta handitu nahi badugu. “Ezagutzak ez du erabilera ekarriko egitura hori gabe, eskolatik kanpo gazteen (euskararen) erabilera sostengatuko duen egitura hori gabe”.

Argazkia: Daria Tumanova.