Magikoa eta errealitatearen arteko mugak
Aurreko asteburuan Luzaro Psikomotrizitate Eskolak bi urtean behin antolatzen dituen Psikomotrizitate jardunaldiak ospatu ziren. Bertan psikomotrizitate saioak eta ipuinen arteko paralelismoetan oinarrituta haurrek propio duten mundu sinbolikoari hainbat puntuetatik begiratu zitzaion.
Haurren lehenengo haurtzaroan, 6-7 urterarte, haien pentsamendua egozentrikoa eta magikoa izaten da. Egozentrikoa da, mundua ikusten dutenean haien bizipenen arabera ikusten dutelako. Eta magikoa da errealitatearen mugak gainditzen dituen fantasiak berebiziko garrantzia daukalako. Beraz, adin honetan ia dena da posible. Eta ipuin zein jolasek pentsamendu horren hizkuntza bera mintzatzen dute.
Pentsamendu hau helduagoa eta des-zentratuagoa izatea izango da Haur Hezkuntzan dugun helburu bat. Prozesu hau haurrek berez egiten doaz, beraien testuinguruarekin harremanetan. Dena ondo bidean, gehiegizko fantasia berez gutxitzen da. 3 urteko haur batek mugaraino defendatu eta sinistu dezake dinosauroen eskeletoak bizirik daudela basoan. Baina 6 urte betetzen dituenean fantasia eta errealitatea bereizteko gaitasuna handiagoa izango da eta hori bakarrik ipuinetan edo marrazki bizidunetan gertatzen dela esango du.
Baina bestelako arrazoi logiko eta formalagoak topatu bitartean, hau da, lehenengo haurtzaro horretan, haurrak bere munduari zentzua topatu behar dio. Ikusi eta irudikatzen duen horretarako azalpenak behar ditu eta bere burutazioetan bilatzen ditu azalpen horiek.
Are gehiago, bere barne munduari ere zentzua topatu behar dio. Bertan desioak, beldurrak, frustrazioak, galerak, haserreak eta bestelako bulkadak ditu, eta hauek baretzeko beharra izaten du haurrak. Horretarako ipuinak eta jolasak ezinbesteko bidelagunak dira.
Ipuinetan nahiko argia izaten da prozesu hori. Hasieran haurra protagonistarekin identifikatuko da, berarengan proiektatuko ditu dagozkion ezinegonak, fikziozko arazoa propio egingo du eta plano sinbolikoan arazo hori konponduko du. Hau gertatzeko ezinbestekoa izango da ipuina ondo amaitzea (dramaren osteko transformazioa, ez dramaren ukazioa), haurra adin honetan munduarekiko oinarrizko ziurtasun beharra funtsezkoa da eta.
Aurreko ideia hori kontutan hartuta, Iñaki Carretero ipuin kontalariak jardunaldietan egin zuen emanaldi didaktikoan azpimarratu zuen beldurrezko ipuinak oso garrantzitsuak direla, ondo kontatuta plazer handia ematen dutela eta haurren garapenerako momentu batean beharrezkoak direla. Hauek kontatzeko aholku bat ere bota zuen: beldur gehiegi ez aktibatzeko hobe da aurpegia ala ahotsa erabiltzea, eta ez biak. Hots, beldurrezko aurpegia jartzen badugu ahots tonua lasaia izan dadin, eta kontrakoa.
Ipuinetan aditua den Eva Martinezek ipuin klasikoak aldarrikatu zituen, hauek barne desio, bulkada eta frustrazioak lantzeko duten balioagatik. Feminismoaren betaurrekoekin hainbat ipuinak kritikagarriak badira ere, hizlari eta idazleak bertsio zaharretara joateko gonbitea luzatu zuen. Bere aburuz, gaur egun “disneyzatutako” bertsioak jasotzen ditugu eta bertan arketipoak estereotipo bihurtu dira. Aldiz, adibidez Grimm anaien bertsioetara jotzen badugu, mito erromantikoak baino maila sakonagoan operatzen duten arketipoak ikusiko ditugu, hauek maila sinbolikoan jarduten eta gure inpultsoak ateratzen lagunduko digutelarik.
Arketipo inkontzienteen hizkuntzan otsoa beti izan behar dela gaiztoa azaldu zuen. Hori bait da haurrari bere beldurrak edo agresibitatea proiektatzen eta elaboratzen lagunduko diona. Heroia bere adorea pilatzen duen pertsonaia izango da; amaordeak hezitzaile guztiok momentu batzuetan gure ikasleak edo seme-alabak basora bidaltzeko dugun inpultsoa irudikatzen du; eta printzesak, denok momenturen batean dena konpondu ezin eta salbatuak izateko dugun beharra. Arketipo hauek generotik at daude eta haurren (eta helduen) barne mundua irudikatzen eta ordenatzen laguntzen digute.
Jolasak ere badu barne munduan eragiteko gaitasuna. Psikogelan haurrek jolasten dutenean haurrek haien bulkada, beldur, desio eta frustrazio hauek jolasetara eramango dituzte, modu batean ala bestean haien momentuaren arabera. Psikomotrizitate saioak ez dira jolas libreko saioak. Espazio zein materialek ezaugarri batzuk dituzte eta helduaren papera, formazio egokia badu, funtsezkoa izango da.
Baldintza hauek betetzen direnean haurra seguru sentituko da eta jolasean buru belarri sartuko da. Esan daiteke jolasa espazio trantsizional bat dela, hau da, ez da guztiz kanpoko errealitatea, ezta guztiz barrukoa den irudimen mundua. Bien tartean dagoen espazioa da. Beraz, jolasa ate bat da, atari bat. Haurrak bere barne mundua atera, sinbolizatu eta eraldatzeko erabiltzen duen tokia. Eta bere haurrean formazio pertsonal eta bibentziala duen psikomotrizista bat badu, honek atari horretara sartzeko aukera ikusiko du eta, jolasaren hizkuntzan, haurraren bidelagun sinboliko moduan arituko da, haurrari bere momentuan aurrera egiten lagunduko dioten jolasak sustatzen.
Beraz, jolasa eta literatura ezin ditugu ikusi plazerrerako gehigarri bezala. Ez dira pastelaren ginga, baizik eta haurren bizitzari oinarria eta estruktura ematen dioten bizkotxoa. Eta a ze bizkotxo gozo eta gozagarria!
Iruzkinik ez "Magikoa eta errealitatearen arteko mugak"