Bi urteko dolu prozesuaren ostean ikusi du argia Azken galdera amari ipuinak. Herrian, Azpeitian, egin zuen lehen aurkezpen saioa Manex Beristainek (Azpeitia, 1977). Bospasei urtetik gorako umeentzako eta haien gurasoentzako saioak egingo ditu aurrerantzean hainbat herritan. Uste du gizarteak alboratuta dauzkala heriotzaren eta doluaren, eta uste du ez dela batere mesedegarria.

Nolakoak dira egiten dituzun saioak?

40-50 bat minutuko ikuskizuna da. Ez dut ipuina bera kontatzen. Askotariko formatuak erabiltzen ditut gaia jorratzeko; kantuak, txotxongiloak, testuak… Gauzak diren bezala kontatzen ditut; sakonera noa, gauzak diren bezala kontatzen ditut eta umeek ulertzen duten hizkuntza erabiliz, baina ezer ezkutatu gabe. Eta bakoitzak bere bidaia egiten du.

Pixkanaka ematen ditut heriotzarekin eta doluarekin lotuta dauden mezuak eta askotariko formatuak erabilita.

Zelakoak izan dira lehen saioak?

Oso politak ikusi ditudalako umeak oso gustura. Gurasoak, berriz, emozioa eutsi ezinik eta bakoitza bere bidaia egiten, bere minetik.

Gai potoloa da.

Bai, eta gizarte honetan alboratuta daukagu. Txikitan, umeak pentsamendu magikoan daudenean, oso ohikoa da hiltzera jolastea. Bospasei bat urterekin konturatzen dira heriotza itzulezina dela, eta orduan hasten dira galderak egiten. Galdera horiek aukera bat dira heriotzari eta doluari buruz modu naturalean hitz egiteko. Eta hor dago zailtasuna.

Haur literaturan heriotza lantzeko sinboloak erabiltzen dira. Asko daude eta oso lagungarriak dira. Ipuin honetan ere erabiltzen ditut. Gitarrarekin hiru bat kantu jotzen ditut, dolu prozesuan lagungarri egin zaizkidan gauzak azaltzen ditut; esaterako, hil eta gero Mirariri idatzitako gutuna edo hutsuneari buruz egindako pare bat testu… Kasu erreal batean oinarrituta daude ipuina eta ikuskizuna eta leku oso berezi batetik egiten dut saioa. Helburuen artean dago, bestea, beste, jendearen artean gogoeta piztea. Garrantzitsua iruditzen zait ari garelako gaia albo batera uzten. Gerorako uzten bezala.

Diozunean gauzak garbi azaltzen dituzula zeri buruz ari zara?

Umeek oso txikitatik ezagutzen dute heriotza. Egunero ikusten dute; zuhaitz bati hostoak jausten zaizkionean, animalia bat hiltzen denean, etxean edo lagunen batean etxean pertsonaren bat hiltzen denean… Eta umeek natural bizi dute heriotza.

Lehen esan moduan, konturatzen direnean heriotza itzulezina dela hasten dira galderak egiten. Konturatzen dira hiltzen dena ez dela bueltatzen, eta erantzunak behar dituzte.

Ondokoaren aitona edo amona hiltzen bada konturatzen dira beraienak ere hil daitezkeela, edo aita, edo ama… Eta datoz galderak: “Aita, ama, zuek ere hil egingo zarete? Eta noiz hilko zarete?”. Eta natural erantzun beharrean zer egiten dugu? Umea babesten ari garelakoan zeharka erantzun. Umea minetik babesteko edo. Baina kontrakoa gertatzen da uzten ditugulako erantzunik gabe eta biluzik edo oinarri faltan. Eta nork bere erantzunak bilatzen ditu; izan ere, interesa dute.

Ipuin honek horretan lagundu dezake. Niri Ekainek dolu-prozesuan egin dizkidan galderak azaltzen dira ipuinean, eta kasu honetan amak erantzuten dizkio amets batean. Zer nolako galderak dira? Bada: “Aita, ama hil bada zu ere hil egingo zara, ezta?” Eta logikoa da. Nire semeek orain komodin bakarra dute. Lehen bi zituzten eta orain bakarra dute. Umeei heriotzari garbi hitz egiteko aldarrikapen bat da ipuina.

Helduok ere ez dakigu nola jokatu.

Beldurrez gaudelako. Ipuina tresna bat izan daiteke. Bi QR ditu. Batean, umeekin lantzeko hausnarketak daude, eta bestean heriotza lantzeko dinamika proposamenak. Laguntza profesionala jaso dut dolu-prozesuari aurre egiteko, baina maisurik handienak semeak izan dira.

Bide hau bakarrik egin duzu?

Orain gutxira arte bi terapeutarekin ibili naiz, eta dolu-prozesuan zehar pedagogia sistemikoan oinarritutako formakuntzak asko lagundu dit. Azkenaldian, berriz, barreterapiako tailerrak ematen ditut, eta hor ere lanketa handia egin dut.

Prozesuaren gakoetako bat izan da onartzea sentitzen dudan hori normala dela, baina nire maisurik handienak nire semeak izan dira. Bakoitzak bere bidea egin du. Ekainek, esaterako, emozio pila bat kanporatu ditu ipuinarekin. Orain, egia esan, ezer gutxi jakin nahi du. Bi urteko prozesuaren ostean askotan entzun nau amaren kantua abesten, ipuina kontatzen… Uste dut apur bat nazkatu ere egin dela [Barre]. Animatzen nau aurkezpenekin jarraitzera, baina esaten dit berak ez duela gehiago ezer jakin nahi.

Ipuinak eta ikuskizuna zein adineko umeentzako da?

Lauzpabost urtetik gorako umeentzako gomendatuko nuke  nik eta gurasoaren konpainian. Saioan badaude umeendako keinuak. Kantuak, txotxongiloak… baina aitortzen dizut lan gehiago izaten dudala helduekin umeekin baino. Azpeitian egindako saioan behintzat umeekin oso interakzio polita sortu zen eta helduak ikusten nituen emozioak ezin eutsi.

Argazkian, Manex Beristain Azpeitian aurkezpena egiten. (Aitziber Arzallus – Uztarria)