Euskal Herriko hezkuntza komunitateak badu Hik Hasi izeneko luxu bat. Egitasmo pedagogikoak hilero argitaratzen du hilabetekaria, baita hazkuntzaren inguruko Hazi Hezi aldizkaria ere (Hau, hiru hilero). Aldizkariez gain, jardunaldi eta bestelako ekimenak ere antolatzen ditu eta 2023ko azaroan hezitzaileen begiradaren inguruko jardunaldia antolatu zuen Bilbo eta Donostian. Gaurkoan jardunaldietan parte hartu zuten hizlarien hitzak batzen dituen artikulua ekarri dugu guraso.eus egitasmora. Guraso edo hezitzaile moduan dugun begiradaz hausnartzea proposatzen dizuegu 2024 urte hasiera honetan.

Hik Hasik udazkenero egiten dituen Haur Hezkuntzako jardunaldietako gaia hezitzailearen begirada izan da aurtengoan. Azaroren 24an eta 25ean egin dira jardunaldiak Bilbon eta Donostian, Anna Luna Muns psikomotrizista katalanarekin, Huheziko ikerlari eta irakasle Eider Salegirekin eta Itziar Arregirekin eta Iruñeko San Fermin ikastolako irakasleekin. 

Hezitzailearen begiradari eskaini dizkio Hik Hasik aurtengo Haur Hezkuntzako jardunaldiak. Nola ikusten ditugu haurrak? Zer ikuspegi daukagu haurtzaroaz? Eta Haur Hezkuntzaz? Haurra garatzeko gaitasunak dituen subjektu aktibo gisa behatzen du gure soak ala helduak edukiz bete behar duen objektu pasibo moduan? Horra hor guztiaren abiapuntua. Hezitzailearen begirada tradizionala (instruktibista) ala berritzailea izan (konstruktibista), oso desberdina izango da hezitzaileak hartuko duen rola, egingo dituen esku-hartzeak, eskainiko duen heziketa eredua, eta baita, beraz, haurraren bizipena eta garapena ere subjektu ala objektu sentitu. Nola begiratzen diogun haurrari, hala ikusiko dugu haurra; eta harago, hala ikusia sentituko da haurra. Huheziko Eider Salegi eta Itziar Arregi ikerlariak eta irakasleak, Anna Luna pedagogo eta psikomotrizista katalana, eta Iruñerriko San Fermin ikastolako Uxue Escribano, Begoña Usoz eta Itsaso Etxarri irakasleak izan ziren hizlariak. Orotara, seiehun hezitzailetik gora batu ziren Bilbon eta Donostian izan ziren jardunaldietan.

Haurraren gaitasunetan sinesten duen begiradatik mintzatu ziren hizlari guztiak. Salegiren hitzek laburbiltzen dute zer-nolako begirada balioesten duten hizlariek: “Haurraren gaitasunetan oinarritzen den pedagogiatik begiratuko bagenu, haurrak helduarekin lotura esanguratsuak eraikitzeko gaitasunak dituela ulertuko genuke, bere burua eta testuingurua aurkitzeko, esperimentatzeko, lotsatzeko, erakusteko, bere parekideekin harreman positiboak eraikitzeko, lankidetzan aritzeko, loturak eraikitzeko, hainbat modutan komunikatzeko, mugitzeko, adierazteko, erabakiak hartzeko… Begirada horretatik, hezitzailearen eta eskolaren egitekoa haurraren gaitasunei bide ematea izan beharko litzateke”. Salegik eta Arregik Ebaluazioren ikuspegi aldaketa: haurra ebaluatzetik testuingurua ebaluatzera izeneko hitzaldia eskaini zuten.

Huhezikoen aburuz, helduaren eta eskolaren helburua haurraren ongizatea izan beharko litzateke, Salegik adierazi zuenez: “Ongizate hori noiz lortuko da? Haurrari bere gaitasunak garatzeko testuingurua eskaintzen diogunean. Eta hori noiz gertatzen da? Haurra gustura, seguru eta konfiantzan sentitzen denean; eskolak horretarako testuingurua eskaini behar dio haurrari. Haurrak erdigunean egon behar duela eta protagonista izan behar duela esaten dugu, beraz, gure lanean haurrak izan behar du ipar esku-hartzeak diseinatzeko garaian. Horretarako, ezinbestekoa da kalitatezko testuinguru bat eskaintzea haur horri, haren beharrak kontuan hartuko dituena, baina baita irakaslearen beharrak ere kontuan hartuko dituena”.

“Haurraren ongizatea nola lortuko da? Bere gaitasunak garatzeko testuingurua eskaintzen diogunean; haurra gustura, seguru eta konfiantzan sentitzen denean”

Eider Salegi, Huheziko irakaslea

Begirada ulerkorra

Hezitzailearen begiradak babesa eskaini behar dio haurrari, Anna Lunaren aburuz. Luna pedagogo terapeuta, psikomotrizista eta Asefop elkarteko psikomotrizisten formatzailea da, eta gaur egun erretreta hartua baldin badauka ere, aktibo jarraitzen du formazioak ematen eta Bartzelonako arreta goiztiarreko sareak gainbegiratzen. Lunarentzat hezitzailearen begiradak haren lana ez ezik, haurraren auto-irudia eta, beraz, bizipena eta autoestimua baldintzatzen ditu, beraz, hausnartu eta aztertu beharreko elementua izango litzateke hezitzaile bakoitzak eta ikastetxe bakoitzak haurrari (ikasleari) eskaintzen dion begirada: “Haurrak kontuan hartzen dugula eta onartzen dugula sentitu behar du. Umeak oso ongi ulertzen du helduaren barneko begirada hori: badaki erreprimitzen duen begirada den, babesten duen begirada den, onartzen duen begirada den… Hezitzailearen begirada ulerkorra eta  lagungarria izan behar da eta espazio bat utzi behar du umea zabaltzen joan dadin”.

Behaketan zentratu zen Anna Luna, Behaketa eta emozioak izan zen, hain zuzen ere, haren hitzaldiaren izenburua. Behaketa, Lunaren aburuz, funtsezko tresna da 0-3 urte bitarteko haurrekin konektatzeko. Baina hezitzaileen eta bereziki Haur Hezkuntzako hezitzaileen lana balioetsiz hasi zuen bere hitzaldia: “Haur horiei pertsonak izaten laguntzen diegu, eta lehendabiziko urte horietan ez baldin badiegu ongi eratzen laguntzen, hurrengo urteetako ikaskuntzak ez dira ongi ezarriko. Hezitzaileok jartzen duzuena oso eskuzabala da, ez baituzue zuen lanean zuen ezagutza soilik jartzen, zuen izate osoa jartzen duzue, zuen bihotza, eta hori aitortuz hasi nahi dut hizketan”. Izan ere, haurrekin dagoen hezitzaileak, haurrek zer behar duten behatuko duen hezitzaileak, lehendabizi, bere buruari begiratu behar dio: “Haurrak behatu nahi baldin baditugu, geuk, helduok ezin dugu zamatuta egon; kanpotik informazioa jaso nahi baldin badugu, barnea ezin dugu beteegia izan, eta beraz, geuk ere prest egon behar dugu, geure buruarekin prest, konektatuta eta erlaxatuta”. Horretarako, Salvador Daliren Mujer mirando por la ventana koadro errealistan dagoen emakumeak iradokitzen duen nor bere baitan biltzeko egoera (estado de ensimismamiento) aldarrikatzen du adituak: “Garrantzitsua da gelditzea eta nor bere baitan biltzea, kanpoko inputik gabe; norbere sentsazioekin, emozioekin, historiarekin eta esperientziarekin konektatuta, nor bere burua behatuz”. Besteak behatu aurretik, hau da, hezitzaileak haurrak behatu aurretik, nork bere burua behatu behar duela uste du Lunak: “Haurrak behatu behar ditugunean, geure burua behatzea garrantzitsua da, eta bereziki 0-3 urte bitarteko umeen kasuan, auto-behaketa egin behar dugu, nire egoera garrantzitsua izango baita behaketan, haurrek eta egoerek erresonantziak eragingo baitituzte nire baitan”.

Erantzun edo soluzio bat bilatu nahi dugunean, erreminta bila jotzen dugu behaketara, “hori da behaketarekin daukagun fantasia”, adierazi zuen Lunak. Behatzaileak begirada zabala izan behar du, Lunaren aburuz: “Normalki behaketa eskari batetatik abiatzen da, helduari interesatzen zaion zerbaitetik. Eskaria sintoma bati lotuta egoten da, baina, haur batek erakutsi dezakeen sintoma bat ulertu nahi baldin badugu, lehendabiziko pausoa sintomatik harago behatzea izango litzateke, globaltasunari begiratu behar diogu eta horrek azalduko digu sintoma”. Horretarako, alabaina, presarik gabe lan egitea funtsezkoa izango da. “Begirada zabaltzeko mantso joan behar dugu; begirada itxia eta konkretua baldin badaukagu erratu egingo gara, daukagun kezka lehenbailehen konpondu nahi izateak erratzera eraman gaitzake, beraz, ezinbestekoa izango da profesional gisa antsietatea kontrolatzea”. 

“Haur batek erakutsi  dezakeen sintoma bat ulertu nahi baldin badugu,  lehendabiziko pausoa
sintomatik harago behatzea izango litzateke; globaltasunari begiratu behar diogu” 

Anna Luna, Pedagogoa eta psikomotrizista

Lunak argitu zuenez, behaketa ez da inoiz erabat objektiboa izango, begirada ez delako objektiboa: “Behaketa objektiboa egin nahiko genuke, baina nire begiradan nigandik mugitzen den zerbait dagoenez, ez da objektiboa izango, sentitzen dudan horri arreta jarri behar diot, beraz. Gainera, neurozientziak erakutsi digu beste bat behatzen dugunean gure garunak mekanismo mimetiko batzuk jartzen dituela martxan, neurona ispiluengatik, eta behatzaileaz gain, haurra bera ere neurologikoki aktibatu egiten duela behaketak”. Eta neurozientziaren antzeko ondorioetara iritsi da, baita ere, psikoanalisi erlazionala, Lunaren arabera: “Psikoanalisi erlazionalak erakutsi digu emozionalki konektatuta gaudela, eta gizaki batek beste batek sentitzen duena senti dezakeela, hau da, norbait sufritzen ikusten dugunean geuk ere sufritu egin dezakegu, edo ondokoa pozik edo haserre dagoenean, guk ere gauza bera sentitu dezakegula”.  Behatzaileak, beraz, neurozientziak eta psikoanalisi erlazionalak egindako ekarpenak kontuan izatea gomendatzen du Lunak. Horrez gain, behatua den haurrari behatzailearen begiradak nola eragiten dion ere argitu zuen: “Kontuan hartu behar dugu haurrari eragin egiten diola norbait begira edukitzeak, eta horrek, batzuetan, haurrak ikasgelan izan ohi duen jarreraz bestelako jokaerak izatea ere ekar dezake”.

Behaketaren helburuak 

  • Hasieran aipatu zuen moduan, askotan behaketa hezitzailearen kezka batetik abiatzen da, baina ikuspegi zabalagoa edukitzea proposatu zuen adituak, eta beste hainbat helburu lotu zizkion behaketari: 
  • Gertatzen ari denaren errealitatea ezagutzea.
  • Erlazioetan gertatzen diren interakzioak aztertzea eta ulertzea.
  • Esku-hartzea egiko erabakiak hartzea.
  • Garapena baloratzea; ikasturtearen hasieran eta amaieran behaketak eginaz, adibidez, haurraren garapena baloratzea. “Behaketa erraza da, eta horretan trebatua ez dagoen hezitzaileak bere buruari jarri diezaiokeen lehen lana izan daiteke 0-3an, iraila eta urria saihestuz, egokitzapenaren zailtasunagatik”.
     

Helburu horiez gain, egunerokoan “modu naturalean” egin behar ditu hezitzaileak behaketak gelan: “Batetik, haurrak euren indibidualtasunean ezagutzeko beharrezkoa da behatzea, haur bakoitza nola gerturatzen den edo ez den taldera; nola erlazionatzen den materialarekin, nola mugitzen den… Gelan izan ditzakegun, zortzi, hamabost edo hogei haur txiki horie, bakoitza izaki indibidual moduan, bere bagajearekin eta une zehatz bakoitzean bizitzen ari denarekin, ezagutu behar ditugu. Bestetik, talde dinamika ezagutzeko ere garrantzitsua da behaketa egunerokoan, era horretan helburu pedagogikoak ere egokitu ahal izango ditugu taldearen nolakotasunera”. Banakoez eta taldeaz gain, hezitzaileak bere burua behatu behar du egunerokoan eta modu naturalean, “norbere emozioen jabe egiteko, indarrak neurtzeko…”. Ebaluaziorako ere balio du behaketak. 

Nola egin behaketa? 

Behaketak ba al dauka teknika zehatzik? Behatutako guztia erregistratzeko garaian, hainbat teknika edo erreminta baliatu ditzake hezitzaileak. “Kanpotik datozen erremintak edo plantillak norbere egitea zaila da, eta horien helburua, normalean, behaketa prozesua azkartzea da, baina kontua ez da azkartzea, behaketa protokolo bihurtzen denean, protokoloa bete bai, baina ez ditugu behaketaren helburuak beteko”. Behaketaren erregistroa egiteko hainbat modu edo teknika egon daitezke beraz. “Plantilla batetik abiatuta, aspektu zehatz batzuk erregistratu ditzakegu; momentuan ohar batzuk hartu eta ondoren behatu dugunaren narrazio bat idatzi dezakegu, behatu duguna berreskuratzeko denbora hartuz…”. Gelan, behaketaren unean, koadernoa eta arkatza hartu eta ohar guztiak idaztea, ordea, ez litzateke ideiarik onena izango, Lunaren iritziz: “Ikasgelan gauza askok arreta eskatuko didate eta adi egon beharko dut, eta ondoren hartu beharko dut horiek guztiak transkribatzeko denbora. Transkripzioaren teknika neureganatzen noan heinean, gero eta detaile gehiago jaso ahal izango ditut”. Grabazioak egitea behaketa erregistratzeko modu aproposa izango litzateke, adituaren arabera. 

Behaketa “objektiboagoa” izateko, kanpoko behatzaile baten begiradak lagundu ohi dio hezitzaileari. Hain zuzen ere, gainbegirada hori eskaini izan du (eta eskaintzen du) Lunak urte askoan. Horretarako garrantzitsua da hezitzailearen eta kanpoko behatzailearen arteko konfiantza: “Hezitzaileak kanpoko begirada onartzeko, behatzailea ezagutu egin behar du, ez da epaitua sentitu behar, ezta deseroso ere, egoera defentsiboak saihesteko; baizik eta laguntza sentitu behar du”. Kanpoko behatzaileak begirada zabalagoa izan ohi du, ez baitago elkarrekintzan inplikatua: “Sekuentzien jarraikortasuna lortuz behatutako ekintzak deskribatzen ditu, bere erresonantzia emozionalak adierazten ditu, ‘niri hau eragin dit’; andereñoaren ekarpenak kontuan dauzka hipotesiak planteatzeko garaian, kanpoko behatzaileak ez baititu haur bakoitzaren historia eta familia ezagutzen. Andereñoaren ezinegonak entzuten ditu eta baliabideen bilaketan laguntzen dio”. Hezitzailearen eta kanpoko behatzailearen artean, etikak zeregin garrantzitsua du, Lunaren aburuz: “Etikak mugitu behar gaitu: erlazio enpatikoa eraiki behar dugu errespetutik eta epaiketarik gabe, ahalik eta ekarpen handiena eginaz, eta elkarrekin lan handia eginaz”. 

Behaketa, eraldaketarako tresna

San Fermin ikastolak 14 urte daramatza eraldaketa prozesuan. Behaketa eraldaketaren erdigunean egon da. Itsaso Etxarri, Begoña Usoz eta Uxue Escribano irakasleek aurkeztu zuten esperientzia.

Maila bakoitzeko lau lerro dituen ikastola handia da San Fermin ikastola, Iruñerrian kokatua. Duela 14 urte hezkuntza eredua eraldatzen hasi ziren, Uxue Escribano Haur Hezkuntako koordinatzaileak adierazi zuenez. “Gauza asko zalantzan jarri genituen: Zer egiten dugu? Egiten dugun horrek benetan laguntzen al dio haurraren garapenari? Zergatik egiten ditugu gauzak egiten ditugun moduan? Zertarako egiten dugu hau guztia? Haurrari bere garapen integralean laguntzen ari al gara? Eskaintzen dioguna benetan egokia al da? Zerbait hobea eskaini al diezaiekegu haurrei eta taldeari? Eraldaketa gure barrutik hasi zen, agindua ez zen kanpotik etorri”. 

Bazekiten zer egin nahi zuten; bazekiten zergatik eta zertarako. Nola jakiteko, formakuntza bilatu zuten. Begirada aldaketa izan zen prestakuntza haien funtsa: “Umea begiratzeko eta umearen garapena ulertzeko beste modu bat eskaini ziguten prestakuntza haiek”. Ondoren, Arizmendi ikastolaren eskutik Konfiantzaren Pedagogia aurkitu zuten, “aurkikuntza ikaragarria izan zen; argitasuna eman zigun, pertsonarengan jartzen du begirada, eta pertsonarengan eta haren gaitasunetan konfiantza izan behar genuela ikusi genuen”.

Jarraian, Begoña Usozek adierazi zuenaren arabera, euren neurrira egokituko zen proiektu pedagogikoa eraikitzen hasi ziren, haurrari  bestelako testuinguru bat eskaini behar ziotela adostuta: “Alde batetik, espazioetan eragin behar genuela ikusi genuen; ordura arte gela bakarra eskaintzen genuen talde bakoitzeko eta, aurrerantzean, gela eta espazio partekatuak eskainiko genituela erabaki genuen. Ikaskuntza-esperientzietan eragingo genuela ere erabaki genuen; hau da, pedagogia zuzendua eskaintzen jarraituko genuela adostu genuen baina zirkulazio autonomoa ere eskainiko genuela. Heldu erreferentean ere eragin nahi genuen; ordura arte haur talde bakoitzeko heldu erreferentea zena maila bereko beste haur guztientzat ere heldu erreferente bihurtu ote zitekeen hausnartu genuen. Ikastolaren eta familiaren arteko harremanetan ere eragin nahi genuen, elkarlana areagotzeko eta haurraren bidelaguntza ahalik eta modu berdinenean egin ahal izateko”. 

“Bidean suertatuko zaizkigun galderei erantzuteko, behaketa eta etengabeko hausnarketa pedagogikoa baliatuko ditugu”

Itsaso Etxarri, San Fermin ikastolako irakaslea

Haurra erdigunean; heldua non?

Aldaketekin martxan hasi zirenean, zailtasunak, oztopoak eta zalantzak agertu ziren. “Haurra erdigunean jarrita, bidelagun izateko heldua beste plano batean kokatu behar zela argi geneukan; baina ez genekien nola”. Berriro prestakuntza izan zen gakoa. Alvaro Beñaran psikomotrizistarekin hainbat formazio egin zituzten, eta behaketa oinarri izan zen horietan: “Grabazioak egin genituen eta behatu egiten genituen, hausnarketak eginaz. HHn behaketa zertan oinarritu behar den ulertu genuen eta eraldaketa egiteko baliatuko genuen tresna behaketa izango zela adostu genuen. Bidean aurkituko genituen zalantzak behaketaren bidez argitzen saiatuko ginela adostu genuen”.

Behaketak bi alderditan lagundu die prozesuan, Itsaso Etxarrik adierazi zuenez: “Alde batetik, gure ahulguneak eta indarguneak identifikatzen lagundu digu, eta bestetik, testuinguruari egitura ematen. Indarguneen detekzioa garrantzitsua izan da zer mantendu nahi dugun eta nondik joan nahi dugun argitzeko, eta beharren detekzioa egitea ere garrantzitsua da erronkak aurreikusten laguntzen digulako. Behaketa hausnarketa pedagogiko bati lotuta dago. Gure artean elkartzen gara, eztabaida pedagogikoak izaten ditugu eta erabakiak hartzen ditugu”. Behaketa, hausnarketa eta erabaki pedagogikoak dira, beraz, San  Fermin ikastolaren prozesuaren ardatz: “Aurrera begira, bidean suertatuko zaizkigun galderei eta zalantzei erantzuteko, behaketa eta etengabeko hausnarketa pedagogikoa baliatuko ditugu. Hezkuntza ereduaren eraldaketa bizirik dagoen zerbait da, dinamikoa. Zergatik? Zer? Zertarako? Nola? Noiz? Galdera horiek behin eta berriz erantzun beharko ditugu ibilbidean”.