2004 garren urtetik telebistarik gabe bizi naiz. Telebistak gizateriari ikaragarrizko kalteak egiten zizkiola aspalditik kontziente nintzen. Tresna honi buruzko kritikan sakontzeko ahaleginak egiten nituen. Telebistak gehienik gauza txarrak zabaltzen zituela eta gauza onak hedatzeko erabili behar zela pentsatzen nuen; eta Günther Anders-en ikuspegia ezagutu nuen. 1956an idatzi zuen “L’obsolescence de l’homme” liburu bikainean, telebistarentzat balio duen aipatzen dituen hainbat gauzak, gaurko beste pantailentzat balio dute ere. Honen ikuspundua, nuena baino askoz erradikalagoa eta beraz zuzenagoa zen.

Anders-ek erakutsi diguna, telebistak gehienik gauza txarrak zabaltzeaz gain, telebista bera txarra dela da. Erran gabe doa azken hau dela garrantzitsuena. Anders-en iritziz, telebistak, kalte haundiena eragin duen etxeetan, familiaren disoluzioan eragin haundia ukan du, etxe barnean nagusitu dena telebistak ekarri duen kanpoko mundua baita. Etxekoen elgarbizitzari balorea kendu dio. Jangelaren erdian kokatua zen mahai ederrak, otordu garaian inguruan familia biltzen zuen eta familia sozialki sinbolizatzen zuen. Kasu ainitzetan mahaia baztertu eta telebistak gela horren zentralitatea bereganatu du. Telebistak familiaren deszentratzea edo deserdiratzea adierazten du, mahai familiarraren ezeztatzea. Mahaiak familia zentripetu egiten zuen; telebistak zentrifugo egiten du. Telebista, ihes egiteko pundu komuna da. Familiako kideak ez dira gehiago elgarrekin, ez dira gehiago bata bestearen parean jarriak, baizik eta bata bestearen ondoan telebistaren parean. Ikusle hutsak dira. Ihes egiteko pundu horrek xurgatzen ditu. Arazoa ez da beraz telebistan emankizun onak edo txarrak izaitea, arazoa lehenik telebista bera da.

Etxe bakoitzean telebista dagoenetik, tresna honek etxetik kanpoko harremanak eta etxekoen artekoenak murriztu ditu. Hondamendia.
Andersek telebistaren beste izaera kaltegarri andana agerian ezarri zuen: telebistarekin beste norbaitek hautatu dituen gertakariak datozkigula, ez goazela gu gertakarietara; mundua datorkigula, ez goazela gu mundura; mundua emana zaigunez, ez dugula mundu honen esperientzia egiterik; urrutikoa hurbil bilakatzen dela, eta are gehiago, hurbilekoak urruntzen dituenez, urrutikoa dela hurbilena zaiguna; gertakaria bizitzearen eta gertakariaren jakinean izaitearen arteko ezberdintasuna ezabatzen duela… Are okerrago, gertakariak beren transmisiorako egokitzen direla, eta batzuetan, soilik transmitituak izaiteko sortzen direla. Orduan, ez dakigu gehiago nun bukatzen den errealitatea eta nun hasten den antzerkia.

Gaur egun, internet mugikorra daraman oro irudi transmititzailea da, eta ondorioz, telebista bezala, irudi hartzaile horrek gertakarien gain eragiten du.

2000. urtean, telefono mugikorra erabiltzen hasi nintzen. 2005. urtean, nere telefono mugikorra sakelatik zikin ontzira joan zen eta gaur arte gabe oso ongi bizi izan naiz. Ez dut baztertzen egun batez berriz erabiltzen hastea, kaltegarriak diren adibidez autoa eta ordenagailua baliatzen ditudan bezala, baina beti ahal bezain gutti erabiliz eta baliatu behar ez izaiteko alternatibak eraikiz, adibidez, buruz buruko komunikazioaren garapenari lehentasuna emanez. Hau da, gaur erabili bihar erabili behar ez izaiteko, gaurdanik gabe eginez hainbat alternatibatan.

Hainbat ikerketak, internet mugikorraren uhin elektromagnetikoak minbizi eragile direla diote; tresna horren egiteko lehengai ainitz beharrezkoa da, batzu, erregai fosilak eta hainbat mineral bezala, agortzen ari direlarik, beste batzuek, koltana bezala, zuzenki gerlak eragiten dituztelarik; pantaila ezberdinek (internet mugikor, ordenagailu, tableta…) elektrizitate kontsumoa ainitz haunditzen dute, beren ibilarazteko ehun milaka kilometro kable pausatuak dira, botatzen direlarik hondakin elektronikoek bereziki hegoaldeko herriak kutsatzen dituzte… Hori guzia eta gehiago, pantailen erabilpen onaz edo txarraz hitz egiten hasi aintzin. Usu bezala, erabilpena baino lehen, makina bera da arazoa.

Goazen orain erabilpenera. 1999 eta 2019 urteen artean, Baxenabarreko eta Xiberoko ikastola kolegioko ikasle guzien erakaslea izan naiz. Hamar urte inguru ukan arte telefono mugikorraren eragina pairatu ez duen ikastolako azken haur belaunaldia ezagutu dut beraz. Nere behaketak, telefono mugikorrek eta gainerateko pantaila berriek, haurren eta jende ororen izaeran eragiten dituzten aldaketa kaltegarriak agerian emaiten dituzten ikerketekin bat datoz. Pantailek kaltetzen dituzte arreta, kontzentrazioa, oroimena, irakurketa sakona, zuzeneko esperientzia, ikasketak, sorkuntza, bakartasuna, emeki egitea, pazientzia, lasaitasuna, hausnarketa, ikuspegi kritikoa, pantailen kritika, bizi pribatua, elgar bizitza, laguntasuna, buruz buruko komunikazioa… Kalte hauetariko batzu, adibidez arretarena, kontzentrazioarena, irakurketa sakonarena, emeki egitearena… kontsumismora bultzatu nahi gaituen merkatu estrategiak nahitara eragiten ditu. Interneten ondorio nagusia, gure egunerokotasuna oraino gehiago kapitalismoaren menpe ezartzea da. Hondamendi orokorra garatzen ari da. Batzuen ustez, berantegi da; hainbat ez gira haietarikoak. Baina erna giten. Erna giten.

Alde batetik, pantailek eta sare sozialek, oso garrantzitsuak zaizkigun bakartasun uneak ttipitzen dizkigute, bizipen eta gogoeta pertsonaletarako funtsezkoak diren momentuak murrizten dizkigute. Baina bestalde, makina elektronikorik gabeko buruz buruko harremanak guttituz, gure bakartasuna ainitz haunditzen dute. Hortaz, hitz zuzenak erabili nahi baditugu, sare antisozialak erran dezagun.

Pantailek pantailen kritika kaltetzen dutela aipatu dut. Ikasle batzu, jada hein batean telefono mugikorrekiko menpekotasunean zirenez, gabe bizi nintzela erraiten nielarik oso harrituak ziren. Tresna gero eta gehiago norberarena egin, norbera osatu, norberari lotua izan, orduan eta zailtasun gehiago honen kritikatzeko, norbere burua kritikatzea baita. Baina munduan ikusi nahi ditugun aldaketak, bakarrik gure autokritikarekin eman ditzazkegu, mundu hori guk egiten dugulako.

Ainitzek senditzen dugu mundua oso gaizki doala eta egoera horren arduraren parte bat gutariko bakoitzarena dela, gure egunerokotasuneko bizimolde arduragabeagatik. Baina gure ahulkeriaz, gerta dakiguke ez jakin nahi izaitea zergatik planeta hondamendira doan eta zein diren egoera hori sortzen duten gure ohizko ekintzak eta jarrerak. “Jakitera ausart hadi” zen Lumières-en lema zuzena, okerrak iruditzen zaizkidan beste hainbaten artean.

Pantailek buruz buruko komunikazioa kaltetzen dutela idatzi dut. Beren gurasoekiko buruz buruko komunikazioan zailtasunak dituzten haur batzuei internet mugikorrak komunikazio hori errexten diotela diote batzuek. Arazo eragilea sendagailu? Erne!

New York Timeseko 2011ko idazki batek jakinarazten digu, pantailen teknologia berrietan aintzindariak diren Silicon Valleyeko lantegietako koadro ainitzek, bere haurrak ordenagailurik ez duten eskoletara igortzen dituela; pantailen egileek hauen ondorio kaltegarriak ongi ezagutzen dituzte.

Internet mugikorrak egunerokotasuna errexten ahal du. Gabe eginez, zergatik bizia korapilatsu egin sinple egin daitekeelarik? Norberarendako errextasunek, batzuetan norbera oharkabean kaltetzeaz gain, denentzat egoera korapilatsua eragin dezaketelako: gaurko hondamendia. Bakoitzak gure egunerokotasuna hein batean korapilatsu ez badugu egiten, nekez denena errextuko dugu.