Francesco Tonucci psikopedagogoa, pentsalaria eta marrazkilaria (Frato) Gipuzkoako bi eskola txikitan izan da maiatzaren 14, 15 eta 16an. 85 urterekin egin du bidaia berriro Abaltzisketako Txalburu eskola eta Zizurkilgo Mendigain eskolak bisitatzera; bere ametsetako eskoletan izan da berriro. Txalburu eskolan bisita egin ostean eman zen lehen hitzordu publikoa.

“Beste eskola bat beharrezkoa da, beste eskola bat posible da” izenburupean eskaini zuen hitzaldia Abaltzisketako elizan ostegunean, aurreikuspen guztiak gaindituta 250 pertsona inguruk bete zuten eliza, tartean 100 irakasletik gora zeudelarik.

Txalburu eta Mendigain eskoletako zuzendariek hasi zute hitzaldia Francescori eskerrak emanez bere ametsetako eskola errealitatera ekartzeko erronka botatzeagatik. Gaur egun beraiek ere irmoki sinesten duten eskola da.

Tonuccik bere bizitzako pasarteak eta umorea tartekatuz hezkuntzaren inguruko hausnarketa desberdinak partekatu zituen.

– Haurrek eskola gustuko ez izatea arazo bat da. Baina arazo handiagoa da maisu-maistrei eskola ez gustatzea, gaixotzeraino. Eta eskola ez zaie familiei ere gustatzen. Eta eskola jendarteari ere ez zaio gustatzen, ez baitu nahikoa formaziorik eskaintzen arlo profesionalerako. Hau guztia irakatsi-ikasi formulapean eraikitako eskolaren ondorioa dela adierazi zuen. Batek irakasteko rola eta besteak ikasteko betebeharra duen eskola. Haurra eskolara iristean baso hutsa balitz bezala eta irakaspenez betetzen joan beharko balitz bezala ikusten duen hezkuntza duen oinarria zaharkitua da. Metafora hau ez da egokia gaur egun dugun ebidentziaren arabera.

Eskola publikoaren historia mende baten ingurukoa dela adierazi zuen gutxi gorabehera eta urte guzti hauetan beti egon direla maisu-maistra batzuk eskola maite zutenak eta haurrak eskolan zoriontsu izatea ahalbidetu dutenak. Historian zehar izan diren maisu desberdinak aipatu zituen eredu gisa. Polonian umezurtzen irakaslea zen maisua Janusz Korczak adibidez, gas kameran bere ikasleekin hil zena eta haurren eskubideen kartaren aurrekaritzat jotzen den lehen gutuna idatzi zuena.

Eskolaren eginbeharra ez da haurrak epaitzea, haur guztiek ikasturteak gainditzea bakoitzaren gaitasunak ahal den gehien garatuz baizik. Beste eskola bat posible da esalditik haratago joan eta beste eskola bat beharrezkoa dela esan behar dugula adierazi zuen.

Legeek ere betebehar hori ezartzen dutela adierazi zuen ondoren. Nazioarteko haurren eskubideen konbentzioa 1989an adostu zen eta munduko herrialde ia guztiek bat egin dute – Estatu Batuek ez dute sinatu, oraindik estatu batzuetan adin txikikoei heriotza zigorra ezartzea legezko da eta-. Konbentzioaren aurretik, 1959an Nazio Batuen Erakundeak haurrak zaintzearen inguruko adierazpena egin zuen. Konbentzioan idatzirik dagoena herrialde guztientzat binkulatzailea eta bete beharrekoa da bere esanetan. Hezkuntzaz zehazki 29.artikulua aipatu zuen, eskolaz gaindi familia eta jendartea hartzen dituena: estatuek haur bakoitzaren hezkuntza bere izaera eta gaitasunak maximora garatzea bermatu behar du.

Garrantzitsua da bere esanetan haur bakoitzaren izaera eta gaitasunak ezagutzea eta horretarako ezinbestekoa da entzute eraginkorra eskoletan; behatzea eta akonpainatzea. Horretarako jakinmina duten maisu-maistrak ezinbestekoak dira, haur bakoitzak bere gaitasunak ezagutzea eta horiekin gozatzea sustatu dezaten.

San Isidro eguna aitzaki hartuta, nekazariaren metafora ekarri zuen modu ederrean hitzartzera: Nekazariak ez du botererik haziarengan; hazi bakoitzak bere eran ahalik eta fruiturik onenak eman ditzan jorratu behar du lurra eta ureztatu eta elikatu behar ditu. Hori da bere esanetan maisu-maistren lana, hazi bakoitzari garatzen laguntzea.

Gaur egun, haurren eskubideen konbentzioak dioen bezala, haur bakoitzaren gaitasunak maximora garatzea sustatu behar du hezkuntzak bikaintasunera iritsi dadin; haur bakoitza bere arloan/arloetan onena izan dadin, konpetitibitatea sustatu gabe, bakoitzaren asebetetzea helburutzat hartuta. Ez soilik pozik egon eta zoriontsu izateko, baita jendarteari ere jakintza baliotsua eman ahal diezaieten helduak direnean.

Oso hunkituta zegoela adierazi zuen eskola hauetan berriro egon ahal izateaz, bere amets bat bete delako hemen. Nekazal inguruko herrietako 4 eskola txiki desberdin bisitatu zituen Eskola Txikiek eta Eusko Jaurlaritzak gonbidatuta 2014an jardunaldi batzuen aurretik eta eskola txikietan egiten zen lana gustuko izan zuen arren, iruditu zitzaion haurren arteko adin aniztasuna soilik beharragatik eta baliabide faltagatik egiten zela. Irakasleek zatikatuta egon behar zuten adin desberdinetako haurrei ikasgaiak talde txikitan emanez eta hortaz, irakaslearen seiren bat egokitzen zitzaiela adierazi zuen, eskola hauetako hezkuntzaren kalitatea baxuagoa zelarik. Bi proposamen egin zituen orduan eraldaketarako:

–Ohiko ikasgelei uko egitea eta espazio horietan tailer eta laborategiak eskaintzea, arlo desberdinei loturik (etxean bezala, gela bakoitzak funtzio desberdina du, ez dira berdinak). Zaila da ulertzea eserita eta isilik denetarik ikasi ahal denik espazio bakar batean arlo guztiak nahasturik bere hitzetan. Tailerren arteko ibilbidean haur bakoitzak bere tokia aurkitu dezakenaren itxaropena duela adierazi zuen.  Haurrak gustuko duen horretatik gutxiago gustatzen zaizkion beste lengoaiak ere landu ahal izango ditu horrela bere iritziz.

Haurrek eskolan sufritzen badute edo aspertzen badira, eskola ez da ona.

-Bigarrenik, haurren adinak nahastea, aniztasuna ezinbestekoa da. Eskolan egunero adinaren arabera banatzen dira haurrak eta bizitza errealean inoiz ez. Entzulegoari adierazi zigun pentsaezina litzatekela gu adinaren arabera eseriaraztea han bertan, adibidez.

Amaitzeko, Txalburu eta Mendigain eskolak bisitatzean bizitzen ari zen emozioa partekatu nahi izan zuen. Umeak oso pozik topatu zituen. Gehien kezkatzen zuena proiektu hauek martxan jarri zirenean 2-12 urtekoak nahastuta egotean, haur nagusien bizipena zen. Eta hauengana jo zuen lehendabizi aurreko bisitetan. Txikiez maitasun handiz eta oso babesle hitz egiten zuten haur nagusi guztiek.

Bi irudi eraman zituen bisita horietatik eta oraingo bisitan ere baieztatu zituela adierazi zuen. 3 urteko neskatila bat lija elektrikoa erabiliz 11 urteko baten laguntzaz. Eta eskailera ertzean eserita zegoen 11 urteko bat 3-4 urtekoari irakurtzen.

Hauek izan ziren eskola onak dira ondorioztatzeko eraman zituen bi irudiak. Pozik zeuden. Hori da bere ustez, eskola onaren adierazlerik garrantzitsuena.

Tonuccik irmo adierazi zuen haur guztiek dutela eskola onak izateko eskubidea, eta eskola hauek (Txalburu eta Mendigain) eredu dira mundu osoko eskolentzat. Euskal Herriko eskola txiki hauek bere konferentzia eta hitzartze guztietan aipatzen dituela adierazi zuen hunkituta. Eskola hauek zaindu eta tutelatu behar direla gehitu zuen. Bere ustez ezinbestekoa da magisteritza eskoletan eredu izan daitezen etorkizuneko eskola guztiek begirada hau izan dezaten.

Galderen tartean publikotik guraso eta irakasle desberdinen eskertza jaso zuen. Jolaserako espazioa eta jolas-garaien inguruan galdera jaso ostean, jolas librea haurrentzat ezinbestekoa dela azpimarratu zuen eta hori eskaintzea eskolari ez dagokiola. Eskolan, jolas-garaia atseden une bezala jasoa dago eta beti ematen da maisu-maistren zaintzapean. Jolas librea soilik gurasoek eskain dezakete, gurasoak desagertzen direnean, gehitu zuen. Haurrak kalera bakarrik ateratzearen garrantzia azpimarratu zuen haurren hiria bere ildo pedagogikoan egiten duen bezala. 

Ebaluazioaren garrantziaz galdetu zitzaionean, bere gaitasunak maximora garatzea lortzen ez duen haur bat badago, maisu-maistraren akatsa dela gogorarazi zuen. Hortaz, ebaluazioak ez du zentzurik soilik arlo akademiko zehatzak eta soilik haurrak ebaluatzen badira bere ustez.

Hitzaldia amaitzeko Maitane Telletxea Mendigain eskolako zuzendariak hartu zuen hitza eta Abaltzisketako elizan ziren hezkuntzako arduradun eta politikariei eskaera luzatu zien. Tonuccik argi adierazi gisa bi eskola txiki hauek eredugarriak eta garrantzitsuak dira mundu osoan eta bisitatzera gonbidatu zituen. Bidean izandako oztopoez gaindi zoriontsu direla eskola hauetan eta bildu eta bidelagun izateko aukerak eraikitzeko gonbitea egin zien.

Ostiralean Mendigain eskola bisitatu zuen eta ondoren bi eskoletako irakasleekin ikusitakoaren inguruan aritzeko formazioa burutu zuten.

Larunbat goiza emozioz beteriko goiza izan zen. Mendigain eskolako mugimendu gela txiki geratu zen eta aisa bete ziren prestaturiko 90 aulki, bankuak, lurreko koltxonetak eta atzekaldean zutik egoteko espazio guztiak ere. Tonucciren ongi etorri ekitaldia izateaz gain, Elena Laiz Sasiainen “1oo lengoaia, 11 esperientzia” liburuaren aurkezpen ekitaldia ere bazen eta bi eskoletako irakaslegoa eta familiez gain, familia ohiak, irakasle ohiak eta hezkuntzarekiko interesa zuten pertsonek bete zuten emozioz goiza.

Zuzendariek Elenari eskertza adierazita hasi zen ekitaldia eta Tonuccik hartu zuen hitza labur. Gogoratu zuen nola 2014ko jardunaldi haietan Elena berak proposaturiko aldaketak egiteko prest zegoela esanez altxa zen “La sociedad de los poetas muertos” filmeko ikaslearen gisan. Tonucciren ustez eskolak oparia izan beharko luke, bizi osorako oroitzapena. Haur hauek gogoratuko dutela uste du Tonuccik eta haurren izenean eskertu die Elenari eta maisu-maistra zein familiei.

Elenaren txanda izan zen ondoren eta berak meriturik ez duela adieraziz hasi zuen hitzartzea. Magisteritza amaitu zuenetik halako eskola batekin amestu zuela esan zuen; berak amesten zuen eskola zen Tonuccik jardunaldietan proposatu zuena. Aniztasuna maite zuen Elenak baina oso serioa eta gogorra zen aldi berean proiektua garatu aurretik. Esker onez adierazi du jardunaldi haietan hezkuntza berrikuntza arduradunak proiektu pilotua garatzeko aukera eskaini izana. Hunkituta gogoratu du Mendigaingo klaustroarengandik jaso zuen babesa eta eskola txiki guztietara proposamena zabaldu ostean Txalburu eskolak ere bat egin izana. Liburua bi eskolena dela azpimarratu zuen. Familiei eskertza zintzoa gehitu zuen ondoren, beraien altxorrik preziatuenak beraien esku uztearen konfidantza ezinbestekoa izan zen eta. Bi eskoletan lantalde zoragarriak bidelagun izan zituela adierazi zuen behin eta berriro.

Lorena Morachino Francesco Tonucci elkarteko kideak ere emozio handiko hitzartzea izan zuen. Eskertza eman zion publikoari etxea, eskola, herria beraiei zabaltzeagatik. Haurrei eskertza emozioz beteriko une guztiak eskertu zizkein. Lorenak nazioarteko “haurren hiria” proiektuarekin 15 herrialdetan lan egiten dutela adierazi zuen eta bi eskola hauek eredutzat beti jartzen direla azpimarratu zuen. Haurren egunerokoa kalitatezkoa izan dadin sustatzen dute proiektuaren bidez. Eskolak bisitatu ahal izatea oparia izan dela adierazi zuen eta elkartearen helburuetako bat testigantza eta eskola hauek haur guztien errealitatera ekartzea dela. Bizi eskolak ikusi ditu, poza, askatasuna eta autogestioa. “Etorkizuneko eskola da”. Galeanoren hitzak ekarri zituen, ”jende txiki asko, toki txikietan, gauza txikiak eginez, mundua aldatzeko gai da” soilik, zuek ez zaretela txikiak gehitu zuen irribarrez.

Bi eskoletako haurrek egindako galderei erantzunez osatu zen ekitaldia.

Bi eskoletako guraso ohiek erantzun zuten lehendabizi:

–Zer uste duzue eraman dutela zuen haurrek?

Jaione: ¨Esperientziak batez ere.10/8/4 urte zituzten hasi zirenean eta bakoitzak esperientzia desberdinak eraman dituzte. Bizi esperientzia totala jaso dute. Beren buruarekiko konfiantza jaso zuten eta horrekin jarraitzen dute, nahi duten horren atzetik bidea egiten.”

Ainhoa: ¨Beste eskola mota bat bizi dute ikasturte osoan gogoz joanez eskolara. Begira egoten utzi diete, akonpainatzen egon ahal izan dira txikiekin. Zer egin nahi dut? erabakitzeko ahalmena eman zien.”

-Nolakoa izan zen zuen esperientzia, zein zalantza izan zenituzten eta nola gainditu zenituzten?

J: “Sorpresaz harrapatu gintuen proiektuak eta alderdi akademikoan hasieran zalantzak izan arren denbora asko eman ziguten zalantzak argitzeko. Irakasleen ilusio eta erantzunekin eta martxan jarri zenean prozesua ikusiz, poliki poliki argitu ziren denak.”

A:.”Bila genbiltzan eskola mota zen eta oso atsegina izan zen bidea. Eta oso ongi joan zen. Oraindik etxean askotan ateratzen den elkarrizketa da etxean. 3 seme alabak bigarren hezkuntzan eta batxilergoan nahi dutena egiten ari dira eta oso pozik gaude. Oso erraza izan da. Irakaslegoari eskerrak eman dizkiet, ikusezina den lanagatik. Akonpainatzea ez delako erraza eta lan zoragarria egiten dutelako.”

Ikasle ohiek erantzun zituzten ondorengoak:

-Zein oroitzapen dituzue?

Ainhoa, oso hunkituta: “Eskertza horrelako eskolagatik. Haurtzaroa gozatzeko aukera izan nuen.”

Elorri: “Oso ederrak, beste eskoletan etxekolanak zituztenez Elenak etxekolanen zerrenda dokumentu bat prestatu zien. Putzuetan salto egin, lainoak ikusi, loreak bildu… Eskola zabaltzea eskatzen genuen asteburuetan.”

Nerea. “Oso pozik etortzen nintzen. Eskolan sartu eta zoriontsu ziren. Bigarren hezkuntzara salto egitea erraza izan zen. Beste haurrek ez ziguten sinisten, hauek baina hobeto gindoazen DBHn askotan.”

– Nola eragin dizue pertsona bezala eta ikasketan?

A: “Komunikazioan, harremanetan eta ikasteko modu desberdinak daudela ulertzen lagundu zidan. Orain bigarren hezkuntzan aspertzen naiz. Oso pozik joaten nintzen. Ikasteaz gozatu ahal izan nuen.”

E: “Erabakitzeko ahalmena garatu genuen. Autonomoagoak garela uste dut.”

N: “Ni pertsona hau naiz eskolari esker. Hasieran ez nuen konfidantzarik eta irakasleei esker garatu nuen konfidantza hori.”

Irakasle ohiek ondoren:

– Nolakoa izan zen zuen esperientzia eskolan eta nolakoa da gaur?

Ane: Proposamena heldu zenean hunkitu ginen. Zalantza asko, une gogor batzuk ere, segurtasun ezak… 3 urtez egon nintzen eta gaur egun familiak eta haurrak entzutea eta beraien haurtzaroa zoriontsua izan zela entzutearekin oso pozik nago. Orain beste errealitate batean nago, saiatzen naiz beraien bizitzak zoriontsu izan daitezen.”

Irune: “Lantalde zoragarria topatu nuen. Niretzat maisu-maistrak izan ziren. Lantalde humanoa topatu nuen, hanka sartzeko aukera eta probak egiteko aukera. Kooperazioa. Egunero haurrez hitz egiteko aukera etengabe. Niri arreta deitzen zidan, etengabe haurrak nola egon ziren behatzea. Ordutik ez da ezer niretzat berdina izan. Etxean sentitu nintzen. Ertz bakoitzean bakoitzaren potentziala garatzeko aukera izan nuen. Ni neu izateko aukera izan nuen. Eta haurrak ere beraiek izaten ikusi nituen. Baina batez ere, maisu-maistrekin egunero ikasten nuen. Etengabe esperientziak biltzen nituen. Orain aspertu egiten naiz, ez dut eskolara joan nahi. Frustrazio handia bizi dut. Baina esperientzia hau beti eramango dut nirekin.”

– Zer eraman duzue eskolatik?

A: “Batez ere, nire begirada. Haurrei ilusioa eta zoriontasuna transmititzea.”

I: “Lasaitasuna. Orain badakit haurrek ikasten dutela. Zapaburuak jasotzera joan ginen askara behin eta haurrak jolasean hasi ziren, haziak jasoz, txakurrarekin jolastuz… eta denbora aurrera zijoan eta han jarraitzen genuen. Helburua beteta zegoen eta denbora galtzearen sentsazioa nuen nik eta urduri jarri nintzen. Beste irakasle bati esan nion eta biok Elenari galdetu genion ea itzultzeko prestatuko ginen. Elenak nola ikusten dituzu haurrak galdetu zidan. Umeak ongi daude baina ni ez. Umeak ongi badaude, gehiago geratuko gara esan zidan. Denbora galtzearen kontzeptuarekin klik egin nuen han. 20min geroago itzuli ginen eskolara. Orain ohartzen naiz han gauza pila bat ikasten ari zirela eta ni ez nintzela gai ikusteko. Hor aldatu zen nire begirada.”

Garai hartan eskola txikien koordinatzailea zen Mikel Goñik erantzun zituen ondorengoak:

– Nolakoa izan zen proiektu hau martxan jartzea eta diseinatze prozesua?

“Emozioez ari garenez, emozioetatik hitz egingo dut. Eskertza izugarria dut Tonucci, Elena, bi eskolak, eskola txiki guztiei eta hezkuntza komunitate osoari. Tonucciri akonpainamenduagatik, Elenari antolamendua, formazioa, koordinazio lanagatik. Eredu izan da eta nire maistra da. (…)

Galderari erantzunez, emozio askokoa izan zen proiektua martxan jartzea. Elenak perspektibaz begiratzen irakatsi zidan. Gaurko gonbidapena dela eta perspektibaz begiratu ahal izan dut eta hausnartu dut etorri aurretik. Niretzat proiektua 2009-2010ean hasi zen, Mendigainen irakasle nintzenean. Hemen orduan ere gauzak desberdin egiten ziren. Elenarekin lanean aritu nintzen urteetako ilusioa eta kezkatik, eta nik urte gutxi irakaskuntzan neramatzanaren kezkatik… proiektuaren garatzeak kezka sortzen zidan baina Elena bi eskoletan egoteak lasaitasuna ematen zidan. Bi eskoletako klaustroak ere oso konprometituta zeudenez, eta beraien konfidantza nuenez, bide ederra izan zen. Proiektuaren garapeneko proposamen guztietan oniritzia eta babesa nuen haiengandik.”

Elenak hartu zuen hitza Mikeli esker onez. “Txikiek handiengatik ikasten dute eta handiek haiek bezainbeste edo gehiago txikiengatik. Nik Mikelekin asko ikasi nuen. Une horretan izan nezakeen kiderik onena izan zen. Etengabeko babesa, konplizitate handia, oso ongi pasatzen genuen… Elkarren babesa izan genuen. Alboan izan nezakeen pertsonarik onena izan zen, ezinbestekoa izan zinen. Koordinatzaile berriak etorri dira eta Mikelen jarraipen zoragarria izan dira. Eskertza oraingo koordinatzaileei ere.”

– Zer sentitzen duzu orain gero eta eskola gehiago apustu hau egiteko gogoz daudela ikustean?

“Oso harro sentitzen naiz, nahiz eta nik egin dudana zati ñimiñoa izan zen. Intentsitate handiko une asko bizi izan nituen nik hemen. Beste eskoletarako ate irekiak egiten ziren hemen eta emozio positiboz beteriko uneak izaten ziren. Bakea eta lasaitasuna topatzen zuten hemen. Guztiek esaten zuten eskolak aldatu behar zirela eta normala da hori gertatzen aritzea. Hori zen ideia. Proiektu pilotutik ondorioak atera eta difusioa eta formazioa egitea. Ezin da denera iritsi eta inbertsioa falta da akonpainamendu hori egiten jarraitzeko.”

Sofia Arostegi ilustratzaileari ere egin zitzaizkion galderak webguneko eta liburuko ilustrazioen sortze prozesuaz. Eskola txiki bateko ama izanik eskola txikiak miresten dituela adierazi zuen, erraza izan zela Elenarekin lan egitea eta ilusioz aritu dela lan horretan.

Tonnuccik adierazi zuen ondoren hunkitu egin zela ikasle ohiak entzuten “Hau da haur guztientzat desiratu behar duguna, oparia esaten jarraitzen dugu baina, ez da opari bat, hurrengo belaunaldiekiko zorra da. Egungo eskolak ez du funtzionatzen bere ustez: “arazoa ez da zenbat ikasten duten. Arazoa da haztea. Eta hemen hazi egiten dira. Erabat konbentzituta nago.”

Mendigain eskolako ikasle zaharrenek adierazi zuten oso gustura aritzen direla txikienekin elkarlanean eta pozik etortzen direla eskolara.

Eskola txikien gaur egungo koordinatzaileek urte hauetako lanaren herentzia jaso zutela adierazi zuten eta esperientzia hauek eraldatzea posible dela adierazi dutela. Proiektuaren harira eskola txiki askotan aldaketak eman dira eta gaur egungo eskola txikien oinarri ideologiko eta filosofikoak ezarri ahal izan dira, bakoitzak bere pedagogia propioarekin baina oinarri beretan zentratuta lan egitea ahalbidetu duelarik. 

Ikuslegotik Mendigaingo gaur egungo irakasle batek adierazi zuen eskola honek barne aldaketa handia suposatu diola eta ardura eta ilusio handiz bizi duela egunerokoa. Txalburuko ama batek hunkituta eskertu enzu haurtzaro zoriontsua izan zutela ikasle ohiei entzutea zela haur guztiek merezi zutela eta irakaslegoari eskerrak eman zizkion. Beste batek, eskola publikoak izatearen garrantzia azpimarratu zuen esker onez eta haurrek erresoluzio gaitasun handia izango dutenaren ziurtasuna duela gehitu zuen.

Francesco eta Lorenari opariak eman ostean, Francesco Tonucci elkartearen izenean Lorenak diploma bana oparitu die eskolei “Escuelas de la convención (de los derechos del niño)” gisa errekonozituz eta eskertza adieraziz.

Ez zen eskolek jaso zuten opari bakarra izan, “Frato”ren ilustrazio hau ere jaso zuten “munduko eskolarik ederrena” direla adieraziz.

Bertan izan ginenok zer pentsatua eta emozioz beteriko bi jardunaldiak lasai hausnartzeko beharra ekarri genituen etxera. Tonucciren ametsa errealitate egunero bihurtzen duten maisu-maistrak eta haurrek badute harro egoteko nahikoa arrazoi.