Supermerkatu handi batera joan zen behin Sara bere bi seme-alabekin, txikia kotxetxoan zeramala. Ordaintzerakoan, segurtasun langilea gerturatu zitzaion eta kameren bidez zerbait susmogarria antzeman zuela esan zion. segurtasun gelaxkara joatea agindu eta han haur-kotxetxoa miatu zion. Ez zuen lapurtutako produkturik topatu. “Egundoko lotsa eman zidan, jende guztia niri begira geratu zelako. Umeak ikaratu ziren”. Sarak argi dauka egoera bortitz horren zergatia: “Ijitoa naizelako da, noski”.

Amuge Euskadiko Emakume Ijitoen Elkartearen bidez ezagutu dut Sararen istorioa. Pasa den azaroan ikerketa enpiriko bat abian jarri zuen elkarteak emakume ijitoek supermerkatu eta zentro komertzialetan bizi duten kriminalizazioa frogatzeko. Bi bolondres talde sartu ziren Bizkaiko 15 supermerkatu eta 5 merkataritza-zentroetan; bat emakume ijitoena eta bestea emakume zuriena. Bada, guztira denden % 80an emakume ijitoek diskriminazio jarreraren bat pairatu zuten, jazarpena ohikoena izan zelarik. Nik neuk behatzaile gisa parte hartu nuen, beste hiru kazetarirekin batera. Laster argitaratuko den txostena idazteko ardura ere hartu nuen, eta testingantzen kapituluko bat da Sararena.

Erromanien kontrako politikak justifikatzeko eraiki izan da ijitoak lapurrak eta iruzurtiak diren estereotipoa, Errege Katolikoen garaitik. Andra ijito iruzurtiaren arketipoa, arestian literaturan eta artean barra-barra irudikatu zena, egun zenbait hedabidek sustatzen dute. Interneten erraz topatu ditzakegu emakume ijito batek supermerkatu batean lapurtu egin duen berri ematen duten albisteak, kazetaritzaren deontologiaren kontrako praktika den arren delitugileen etnia edo jatorria aipatzea. Ez dago esan beharrik emakume zuri batek estrategia hori erabili badu (eta ziur nago halakoak gertatu direla), horrek ez duela guraso zuri guztiak segurtasun langileen susmopean jarriko.

Ikerketa egitea erabaki zuen Amugek, 2019. urtean elkarteak nerabe talde batekin zinemara irteera bat antolatu zuenean gertatu zenaren ondorioz. Bada, pelikula ikusi ondoren, arropa-denda batera sartu eta segurtasun langileen jazarpena pairatu zuten merkataritza-zentrotik alde egitea erabaki zuten arte. 12-14 urte zituzten neska horiek beldur handiz bizi izan zuten egoera, eta amorru itzela eman zien ijito izateagatik gertatu zitzailea ulertzeak. Elkarteak aholkularitza juridikoa eskatu zuen eta onartu behar izan zuen legeek ez dituztela eguneroko diskriminazio horiek aintzat hartzen.

“Txikitatik jazartzen gaituzte ijito izateagatik, eta sistemak ez gaitu babesten, ez emakumeen eskubideen ikuspegitik, ezta haurren eskubideen ikuspegitik ere”, salatu du Amugeko arduradunak, Tamara Claveriak, testingaren emaitzak zabaltzeko jardunaldian. Ikerketan parte hartu duen neska gazteetariko batek, Desik, zera gaineratu zuen: “Hezkuntzan oso errotua dago ijitoek ikasteko balio ez dugun estereotipoa. Niri galdetu izan didate: zertarako zatozte eskolara?”

Hori gutxi balitz bezala, labur aipatu nahi dut feminismo erromaniaren agendan pisu handiko beste gai bat indarkeria etno-obstetrikoa dela. Silvia Agüero Fernándezen esanetan, emakume ijitoek behartutako edo informatu gabeko esterilizazioak jasan dituzte, baita ere osasun arretan hitzezko abusuak eta ospitaletan segregazio-protokoloak.

Emakume zuriok bizi ez ditugun beriariazko diskriminazio horiek ezagutzea eta salatzea dugu lehenengo urratsa, baita ere gure egunerokoan ditugun jarrera arrazistak deseraikitzea. Baina iruditzen zait  gurasogintzari, haurren eta haurdunen eskubideei lotutako egitasmo eta borroka guztietan antiarrazismoa txertatzea izan behar duela hurrengo pausoa.