Ikus-entzunezkoen komunikazioan doktorea eta Aradia kooperatibako kide den Delicia Aguado Pelaezek argibide interesgarriak eman zituen Emakundek Nahiko programaren baitan antolatutako hitzaldi batean. “Aisialdirako eta egunerokotik ihes egiteko erabiltzen dugu, oro har, fikzioa, eta ustea da ez daukala karga ideologikorik, baina ez da horrela”.

Umeei bideratutako fikzioan zentratuta Disney faktorian jarri du lupa. “Erraldoia da, eta ia mende oso bat darama haurren eta gazteen industrian. Gaur egun, gainera, konglomeratu izugarri handia da –Pixar, Marvel, Star Wars, National Geographic, ABC, Fox, Lucas Film…–. Ia mundu guztiak ezagutzen ditu Disney produktuak”.

Ikerketa askok aztertu dute Disney modu oso kritikoan. 70eko hamarkadakoa da Ariel Dorfman eta Armand Mattelart autoreen Donald Ahatea irakurtzeko izenburuko obra. Azkenetariko lan kritikoa Henry Girouxen 2001eko Sagutxo basatia da.

Disneyk ze maskulinitate eta ze feminitate eredu adierazten dituen aztertu du Aguadok, eta faktoriak sortutako printzesen analisia egin du. “Disney 1930eko hamarkadatik ari printzesak sortzen. Faktoriaren frankiziarik errentagarrienetako bat da, izan pelikulengatik izan horien inguruko merchandising produktuengatik –panpinak, jantziak, mozorroak, edertasun produktuak…–. Hain zuzen ere, urte asko direlako ikertu daiteke bilakaerarik izan den edo ez”, ohartarazten du. “1937an sortu zuten Edurne Zuri. Ez ahaztu Edurne Zuri kontsumitua izaten ari dela oraindik ere”.

Feminitate normatiboak

Aguadok azpimarratzen du Disney printzesa gehienak 16-18 urte artekoak direla. Edurne Zuri da gazteen –14 urte–, eta Elsa da nagusiena –21 urte–. “Disneyri ez zaio haurtzaroa interesatzen, eta helduaroa ere ez”.

Ikertzaileak gaineratzen du ez dagoela dibertsitate funtzionalik duen printzesarik, eta itxura fisikoari dagokionez guztiak direla normatiboak. “Salbuespen gutxi batzuk kenduta mendebaldeko edertasun-patroiari erantzuten diote, eta neurri irrealak dituzte”. Zentzu horretan, Loryn Brantz eta Branda Chapman aipatzen ditu. Lehenak makillajea eta gerri estuak kendu dizkie printzesei bere marrazkietan beste eredu bat posible dela erakusteko. Bigarrenak gogor kritikatu zituen faktoriak bere sorkuntza izandako Merida pertsonaia itxuraz aldatu izana.

Loryn Brantz sortzaileak gerriko neurriak aldatu dizkio Aurorari.

Kritikak kritika, printzesa gehienek dituzte feminitate normatiboa areagotzen duten ezaugarriak: ile luzea, soinekoak, makillajea, aingeru- ahotsa… “Gainera, ez dute ia harremanik beste emakumeekin –ez dago emakume sarerik–. Gehienek hilda dute ama, “Eta konturatzen bazarete askok maskota txiki eta maitagarri bat dute konpainia baino gehiago zaintza lanak egiten dituztenak”.

Arrazalizazioarekin ere baditu hutsuneak Disneyk Aguadoren ustez. “Bost printzesa bakarrik dira ez europarrak: Jasmine, Pocahontas, Mulan, Tiana eta Moana (…) Adi Jasminen eta Pocahontasen sexualizazioarekin (…) Tiana da lehen printzesa afroamerikarra eta buduarekin eta magia beltzarekin lotzen dute. Mulanek AEBk Txinaren inguruan dituen estereotipo guztiak elkartzen ditu, eta Moanak hainbat kultura polinesiar nahasten ditu eta bakar eta absolututzat aurkezten dute”.

Belle beste etnia batekoa izan daiteke.

Genero-identitateari eta sexu-orientazioari dagokionez printzesa guztiak identifikatzen dira jaiotzazko sexuarekin, eta traman maitasun istoriorik ez duten Merida, Moana eta Elsa kenduta gainerako guztiek harreman heterosexualak dituzte. “Ezkontza da, gainera, amaiera zoriontsuaren bizkarrezurra. Arielek ozeanoa utziko du etxeratzeko. Mila abentura bizitzearekin amesten zuen Bellak gaztelu batean itxita amaitzen du, eta Mulanek uko egingo dio kontseilu inperialeko postu bati bere gurasoekin itzultzeko eta ezkontzeko”.

Aldaketa zantzuak

Aguadok ohartarazten du, hala ere, bilakaera zantzuak atzematen direla azken hamarkadan Disney faktoriak sorturiko printzesetan. Rapunzel, Merida, Elsa, Anna eta Moana aipatzen ditu. Amak, ahizpak edota amamak agertzen dira istorioetan, Moana da istorioko protagonista maskulinoarekin harreman erromantikorik ez duen lehen protagonista femeninoa, eta emakumeak espazio publikoa hartzen hasten dira. “Eboluzio ikaragarria da, baina oraindik bidean luzea dago aurretik”.

Esan beharra dago gero eta gehiago direla produkzio lanetan diharduten emakumeak eta horrek ere eragina du produktuan.

Bestelako erreferenteak badaude

Bere aurkezpenean hainbat erreferenteren gaineko azalpenak ematen ditu Aguadok. Hayao Miyazaki sortzailea eta Ghibli estudioak aipatzen ditu, esaterako. Horrekin batera hainbat serie nabarmentzen ditu, hala nola, Steven Universe, She-ra, Avatar, Dragon Prince…

Bestelako gorputzak eta janzkerak dituzten pertsonaiak lantzen dituztela jartzen du balioan, eta orientazio sexualaren inguruan zein dibertsitate funtzionalean ere ekarpen handia egiten dutela. Halaber, bestelako maskulinitate ereduak lehenesten dituztela jartzen azpimarratzen du. “Bestelako fikzio bat posible da”, dio ondorio nagusi moduan

Hitzaldia osorik hemen. (gazteleraz)