Bost arrazoi “oso ondo!” ez esateko (Alfie Kohn)

Ohikoa da haurren bidelagun garen helduei (gurasoak, aitona-amonak, hezitzaileak) haurrek erakusten dituzten ekintzei, lorpenei edo beste edozeri buruzko iruzkin bakarra entzutea: oso ondo! Bi hitz besterik ez. Batzuetan ez du axola zein zaila izan den haurrarentzat hori lortzea, kalifikatibo arrunt batekin definitzen dugu. Hausnarketarako artikulu honetan, Alfie Kohnek bost arrazoi proposatu zituen “oso ondo!” Esateari uzteko.

Haurrak manipulatu.

Pentsa ezazu ahozko sari bat eskaintzen duzula ahotik ezer bota gabe jaten duen bi urteko haur baten edo bere artelanak egiteko dituen tresnak garbitzen dituen bost urteko haur baten portaera indartzeko. Zer lortzen dugu honekin? Posible al da haurrei lan ona egin dutela esateak zerikusi gutxiago izatea haien behar emozionalekin gure beharrekin baino?

Rheta DeVries Iowako Iparraldeko Unibertsitateko irakasleak “azukre-estalkia duen kontrola” moduan definitzen du ahozko sari hau. Sari fisikoen edo zigorren oso antzekoa. Haurrei zerbait eginarazteko modu bat da, haiek gure nahiak bete ditzaten lortzeko. Eraginkorra izan daiteke emaitza horiek lortzeko (gutxienez denboraldi baterako), baina oso desberdina da haurrekin lan egitearen aldean. Adibidez, haiekin hitz egitea, klase batek (edo familia batek) arazorik gabe funtzionatzeko duen moduaren inguruan, edo egin dugunak (edo egin ez dugunak) beste pertsona batzuei nola eragiten dien.

Laudorioek epe laburrean funtzionatzeko arrazoia haur txikiak onarpen gosez daudela da. Baina gure ardura da mendekotasun horretaz ez baliatzea gure hobebeharrerako. Gure bizitzak apur bat errazagoak egiten dituen zerbait indartzeko “oso ondo!” bat, haurren mendekotasunetik abantaila hartzearen adibide bat izan daiteke. Haurrak ere manipulatuta senti daitezke, nahiz eta beraiek oraindik ezin duten argi eta garbi azaldu zergatik.

Laudorioekiko mendekotasuna sortzea.

Ziur asko, laudorioen erabilera oro ez da haurren portaera kontrolatzeko kalkulatutako taktika bat. Batzuetan haurrak zoriontzen ditugu, egindakoagatik benetan pozik gaudelako. Hala ere, kasu horietan ere, merezi du arreta gehiago jartzea. Haur baten autoestimua handitu beharrean, goraipatuek gurekiko mendekotasuna areagotu dezakete. Zenbat eta gehiago esan “gustatzen zait zu nola moldatzen zaren” edo “oso ondo egina”, orduan eta mendekotasun handiagoa sortzen du haurrek gure ebaluazioekiko, ondo eta gaizki dagoenari buruz hartzen ditugun erabakiekiko, beren iritzietatik ikasi beharrean. Horrek beren balioa neurtzera eramaten ditu, guri irribarre eragin eta onespen pixka bat gehiago emango digunaren arabera. Mary Budd Rowek, Floridako Unibertsitateko ikerlari batek, bere irakasleek laudatzen zituzten ikasleak, euren erantzunetan zalantzagarriagoak zirela ikusi zuen, galdera tonu batean erantzuteko joera handiagoa zutena (mm, zazpi?).

Haiek proposaturiko ideia bati uko egiteko joera zuten, heldu batek bere desadostasuna agertu bezain laster. Gainera, joera txikiagoa zuten lan zailetan jarraitzeko edo beren ideiak beste ikasle batzuekin partekatzeko. Laburbilduz, “Lan ona!” K ez die segurtasunik ematen haurrei; azken batean, ez ditu hain seguru sentiarazten. Horrelako esaldiek gurpil zoro bat ere sor dezakete, non laudorioetara zenbat eta gehiago jo, orduan eta gehiago ematen duten haurrek behar dutela, eta, beraz, are gehiago laudatzen ditugu. Haur horietako batzuk heldu bihurtuko dira, bizkarrean zaplada bat emango dien norbaiten beharrean jarraitzen duten helduak eta egin zutena ondo egon den esango dien norbaiten beharra izango dutenak. Ziur nago hau ez dela gure seme-alabentzat nahi duguna.

Umeari plazera lapurtzea.

Mendekotasun-arazoaz gain, haur batek bere lorpenez gozatzea merezi du, egiten ikasi duenaz harro sentitzea. Era berean, merezi du nola sentitu erabakitzea. Baina, esaten dugun bakoitzean, “Oso ondo”, umeari esaten diogu nola sentitu. Ziur asko, une batzuetan gure ebaluazioak egokiak dira eta gure gida beharrezkoa da – Batez ere oinez doazen eta eskolaurreko adina duten haurrekin –. Baina balio-judizioen etengabeko korronte bat ez da ez beharrezkoa ez erabilgarria haurren garapenerako. Zoritxarrez, ziurrenik ez gara konturatu “oso ondo!” bat “oso gaizki!” den bezainbesteko ebaluazioa dela.

Epai positibo baten ezaugarririk nabarmenena ez positiboa dela, baizik eta epai bat dela. Eta jendeari, haurrak barne barne, ez zaie gustatzen epaituak izatea. Nik gozatu eta gorde egiten dut nire alabak lehen aldiz zerbait egitea lortzen duenean, edo orain arte baino zerbait hobea egiten duenean. Baina “ederki!” Esaldiaren isladari eusten saiatzen naiz, ez baitut haren poza lausotu nahi. Bere plazera nirekin partekatzea nahi dut, ez niri epai baten bila begiratzea. Berak oihukatzea nahi dut, “Egin dut!” (Aldian-aldian gertatzen dena), zalantzaz galdetu beharrean, “Ondo egon da?”.

Interesa galtzea.

“Oso margo polita!”. Haurrak margotzen jarrai dezakete, begiratzen eta goraipatzen dugun denboran. Baina Lilian Katz haurtzaroko hezkuntzaren erreferentzian nagusietako batek ohartarazi duenez, “Behin arreta kenduz gero, haur asko ez dira jarduera horretara itzuliko.” Izan ere, ikerketa zientifiko askok erakutsi dute, jendea zerbait egiteagatik zenbat eta gehiago saritu, orduan eta interes handiagoa galtzen dutela sariak lortzeko egin behar duten edozerengatik. Orain, nahi duguna ez da marraztea, irakurtzea, pentsatzea, sortzea – motibagarria oparia izatea da, izozki bat, sticker bat edo “oso ondo!” bat izan.

Torontoko Unibertsitateko Joan Grusecek gidatutako arazoei buruzko ikerketa batean, eskuzabaltasuna adieraztearren sarritan laudatu zituzten haur txikiak egunerokotasunean beste haurrak bezain eskuzabalak ez izateko joera zuten. “Oso ondo partekatzeagatik!” Edo “oso harro nago zutaz laguntzeagatik” entzun duten bakoitzean, haiek galdu egiten zuten partekatzeko edo laguntzeko interesa. Ekintza horiek ez ziren baliotsuak izan beren baitan , baizik eta helduaren erreakzio hori berriro lortzeko egin behar duten zerbait. Eskuzabaltasuna helburu baterako bitarteko bihurtzen da. Haurrak laudatzen dituzte? Jakina. Laudorioak lortzera bultzatzen dituzte. Zoritxarrez, askotan gertatzen da hori, beraiek egiten ari ziren eta laudorio bat eragin zuen edozer gauzarekiko konpromisoaren ordainetan.

Lanerako jarrera oztopatzea

“Oso ondo!” Batek independentzia, plazera eta interesa kaltetu ahal izatea nahikoa txarra ez balitz, haurrek zeregin bat ondo egitea ere oztopa dezake. Ikertzaileek aurkitzen dute, sormen-lan bat ondo egiteagatik goraipatzen diren haurrek hurrengo eginbeharra eskas egiteko joera dutela, eta ez doakie hasieran laudatu ez ziren haurrei bezain ondo. Zergatik gertatzen da hori? Neurri batean, laudorioek “lan ona jarraitzeko” presioa sortzen dutelako, eta lortzeko bidean oztopo direlako. Neurri batean, – Iruzkin positibo horiek jasotzen jarraitzeko moduari buruz pentsatzen hasten direnean.

beraiek arriskuak hartzeko joera txikiagoa dutelako – Sormenerako aurrebaldintza bat

Zer egin dezakegu?

Kohnek bere planteamenduaren zailtasuna ulertzen du, horregatik hiru erantzun posible proposatzen ditu:

Ez esan ezer.

Pertsona batzuek nabarmentzen dute egokia den ekintza bat “indartu” egin behar dela, berez edo oharkabean kasualitatea izan dela uste dutelako. Haurrak funtsean txarrak badira, orduan arrazoi artifizial bat eman behar zaie onak izateko (hau da, hitzezko saria jaso behar dute). Baina zinismo hau funtsik gabea baldin bada, eta ikerketa askok hau iradokitzen dute, orduan, laudorioak ez liratekeela beharrezkoak izango.

Esan zer ikusi zuen.

Ebaluaziorik gabeko enuntziatu sinple batek (“zapatak zeure kabuz jantzi zenituen” edo “egin zenuen” bakarrik) zure semeari esaten dio konturatu zinela. Berak egindakoaz harro sentitzeko aukera ere ematen dio. Beste kasu batzuetan, zentzuzkoa izan daiteke deskribapen landuagoa egitea. Zure semeak marrazki bat egiten badu, ohar batzuk egin ditzakezu -ez judizio bat- ikusten duzunari buruz: “Mendia izugarria da!”, “Seme, ziur kolore more asko erabili duzula gaur egun!” Haur batek zerbait maitagarria edo eskuzabala egiten badu, ekintza horrek beste pertsonarengan duen eraginera erakar zenezake arreta sotilki: “Begira Abigailen aurpegia! Oso zoriontsua dirudi zure jatekoa eman diozunean “. Hori guztiz desberdina da laudorio baten aldean, zeinean enfasia zure semeak egindako ekintzari buruz sentitzen duzun sentimenduan baitago.

Gutxiago hitz egin, galdetu gehiago.

Deskribapenak baino hobeak dira galderak. Zergatik esan berari zure marrazkiaren zein atalek hunkitu zintuen galdetu ahal diozunean zer gustatzen zaion gehien bere marrazkian?

Galdetzea. “Zein izan zen marrazteko zailena?” Edo “nola egin zenuen oina tamaina egokian marrazteko?” Marrazkiarekiko interesa piztuko du. Aipatu dugun moduan bezala, “Oso ondo!” Esateak kontrako efektua izan dezake.

Eta orain, zer egin dezakegu?

Ni ikasgelan praktikara eramaten saiatzen naiz, eta oso zaila egiten zait. Baina ume bati “oso ondo!” Esaten diodan bakoitzean, agian beste zerbait esan nezakeela pentsatzen dut. Erabiltzen hasi naizen estrategia bat errepertorio zabalagoa izatea da: zoragarria iruditzen zait, lortu duzu,… Baina, agian, errazena haurraren ekintzak hitzez adieraztea da, edo, besterik gabe, isilik geratzea.

Alfie Kohn

Kohn Floridako Miami Beachen jaio eta hazi zen. Pennsylvanian eta Massachusettsen eman ditu eskolak, eta Bostongo eremuan bizi da bere emazte eta bi seme-alabekin. Ikertzaile independente gisa lan egiten du eta ez dago inongo erakundetan afiliatuta. Idazle estatubatuarra eta hizlaria da, eta hainbat gai aztertu ditu hezkuntzan, seme-alaben hazkuntzan eta giza portaeran. Hezkuntza aurrerakoian figura nabarmentzat jotzen da