Haur eta gazte literatura gomendatzen dugunean Galtzagorri elkartera jotzen dugu guraso.eus egitasmoan. Astero kalitatezko literatura euskalduna gomendatzen digute eta guk gurera ekartzen ditugu gomendioak. Gaurkoan, Mikel Ayerbe eta Lore Agirrezabal gomendioak ditugu. Ayerbek Elena Odriozolaren Arrautza marrautza liburua gomendatu digu, Agirrek aldiz Amonaren Kea, Dani Martirena Indartek idatzi eta Ana Ibañez Elosuak ilustratua. rgitaletxea: Liburu iletsuak,

Arrautza ( Elena Odriozola)

Ediciones Modernas el Embudo, 2021.

Liburuaren formatu eta gaien aldetik berrikuntzetara ohituta gauzkate Ediciones Modernas el Embudo argitaletxekoek eta, hori horrela, Elena Odriozolaren Arrautza izenburuko liburu berria ere ez da salbuespena.

Azalean Arrautza izenburua beltzez eta erdian borobil gorri bat, borobil zuri batek inguratua eta beste borobil urdin baten gainean: arrautza frijituaren gorringoa, zuringoa eta zartaginaren urdina. Orriak goraka irekitzen dira eta azala altxatu ostean, esku-ahurra irudikatzen duen oinarrizko ilustrazioa ikus dezakegu. Oinarrizkoa diogu, pasatu beharreko bestelako orrialdeak askoz ere txikiagoak direlako eta orriak pasatu ostean, goiko aldea aldatu arren esku-ahurra bere horretan mantentzen delako. Izan ere, kontakizunean zehar esku horretako hatzak banan-banan agertzen, eta gehitzen, joango dira orri txikiak pasatu ostean: Honek zotzak bildu / Honek sua piztu… hain ezaguna den hatzak mugitzeko ahozko leloa modu eraberritu batean aurkeztuz.

Formatuaren egokitasuna erabakigarria da ilustraturiko hatz bakoitzak duen agerpena eta protagonismoa nabarmentzeko. Koloreen erabilera neurtuak, objektuen manipulazio zein erabilera bikainak eta hatz pertsonaien adierazpenen esangurak minimalismoaren maximari jarraitzen diote: gutxirekin asko adierazteari, alegia.

“Soinutxo hori?” saileko bigarren alea da Arrautza, egile beraren iazko Muki bat, ttakaren ondotik datorrena. Izenburuak iradoki bezala, hainbat abesti, asmakizun, aho-korapilo eta esaera zahar berreskuratzeko bilduma da, diseinu aldetik ere berritasunak eskainiz. Mukiaren kasuan, abestiak ez zuen baliokiderik euskaraz eta, halere, liburua euskaratuta argitaratzera arriskatu ziren argitaletxekoak.

Arrautzako leloaren kasuan, aldiz, lekukotasun eta aldaera asko eta asko ditugu. Eta Arrautzakoa ez den bestelako jolas-formula batez ari bada ere, honakoa berresten du Anjel Lertxundik Eskarmentuaren paperak lanean: “Honek eta honek eta honek piezan poesiaren sen eta zentzu gehiago dago sona handiko poesia eta liburu askotan baino” (2009: 42). Ahozko tradizio hori galbidean egotearen kezkari ere entzuten baitio Arrautzak. Liburuaren kontrazalean irakur daitekeen bezala, “maitasunez eta aurkikuntzaz beteriko jolasean, haurrak erritmoak eta keinuak jasotzen ditu tradizioaren iturritik”.

Azpimarratzekoa dira, horrenbestez, Odriozolaren lanak irekitzen dituen bestelako irakurbideak ere. Egunotan, adibidez, Arrautzarekin hasi eta Lehenengotxo hori abesten amaitu dugu gure “irakurketa”, ahozko tradizioa eta jolasa lagun. Arrautzak begi-bistan jartzen du, bai estetikoki eta baita eduki aldetik ere, bularretik mintzorako ibilbide garrantzitsu horretako liburuek izan beharko luketen kalitate-maila.

Post data: Ezin aipatu gabe utzi Elena Odriozolak eta Gustavo Puertak Arrautza honen ernamuina eta lehen maketa Galtzagorrik antolaturiko 2017ko Marrazioak IX. Topaketetan gauzatu zutela. Eurek gidaturiko “Kosk egiteko, botatzeko, lardaskatzeko eta are irakurriak izateko moduko liburuak” egiteko tailerrean, hain zuzen.

Mikel Ayerbe

Amonaren kea (Dani Martirena Indart, Ana Ibañez Elosua)

Idazlea: Dani Martirena Indart Ilustratzailea: Ana Ibañez Elosua Argitaletxea: Liburu iletsuak, 2020.

Haurtzaroko oroitzapen gozoez eta sekretuez, zaurietan min ematen duten sekretu gaziez, dihardu album ilustratu eder honek. Bi kontaera eta argazki zahar batean idatzitako errezeta dira istorio bakarra josteko Martirenak eta Ibañezek erabili dituzten baliabideak.

Haurrentzako ipuina eta helduxeagoentzako moduko historia batzen ditu kontakizun honek, ondo bereizitako bi zatitan. Lehen partean haurtzaroan igandero amonarenera joaten ziren lehengusu-lehengusinen errutina kontatzen da: bisitan joan, amonak egindako hostopil gozoak jan, haren kontuak entzun, paga jaso eta arratsalde pasa gozoa eginda hurrengo igandera arte zain geratzen zirela gogoratzen du nostalgiaz ume haietako batek.

Amonaren ekonomikako kearen eta hostopilen usaina aditu daitezke Ana Ibañezen ilustrazio samurretan. Collagearen bidez sortu ditu: haurren jantziak paper zatiekin, hostopilak kartoi itxurako paperez eta marrazkiak lapitzez. Mimo handiz amaitu zuen 2019an Galtzagorri Elkarteak antolatutako MarraziOak lantegian Elena Odriozola eta Gustavo Puertarekin abiatutako lana. Errezetarik ez dago. Ilustrazio eta sukaldaritza, sukaldaritza eta ilustrazio tailerra izendatu zuten lantegi hartan, sukaldaritza eta oroimenak astindu zituzten eta labe hartan hasi zen egosten Amonaren kea, ondoren Dani Martirenak testuz gozatu duena.

Hain zuzen, Ibañezen collage samur horiei Dani Martirenaren kontakizun soil bezain poetikoa lotu zaie, eta, hala, bien artean familia batean belaunez belaun gorde den errezetaren eta sekretuaren istorioa harilkatu dute.

Beste garai bat gogorarazten digun erritmoa markatzen du Martirenak zenbait hitzen errepikapenarekin, halako errepika bare eta gozo bat sortuz. “Oroitzen dut” esanez hasten ditu esaldi gehienak eta hala kontatzen digu amona zilarrezko mototsarekin eta amantalarekin oroitzen duela, haren besarkadak ditu gogoan eta nola behin gerraz mintzatu zitzaien bilobei; gerran desagertu zen aitonaz. Badirudi, kea bezala airean nahastutako amonaren hitz haiek errepika bihurtu zirela narratzailearentzat eta gerora heldu nahi izan diela amonak emandako pistei, hark argitu gabe utzi zuen sekretuaren muineraino joanaz.

Bigarren zatian, hain justu, amonak kontatutako sekretu hura argitzen da, aitona gerran hil zutenekoa. Kontakizun historiko hori narrazio soila da, gertakarien kontakizun gordina. Ez du ilustraziorik, ez du behar, irakurri ahala irudika baitaitezke aitonaren azken orduak. Ukitu poetikorik falta ez zaion arren, ez da samurra, gerraren zitalkeria bere horretan kontatzea erabaki baitute egileek. Hain zuzen, komeni da tentuz irakurtzea, haurrekin bada helduek lagunduta egitea komeni da, gerrari buruzko galderak etorriko baitira jarraian eta gaiaz mintzatzeko unea sortuko baita ezinbestean.

Dena dela, bien arteko zubi hori Mariasun Landaren idatzi batek egiten du eta hor susma daiteke hurrengo orrialdeek gorde dezaketenaren eitea. Izan ere, Landak haurren inozentziaren aitzakian, literatura laua, gertaera latzik kontatzen ez dena egiteko joera salatu zuen idatzi horretan, argi utzi nahian, haurrek ere sufrimenduaz badakitela eta haiekin gaudenean horri iskin egitea ez dela bidezkoa.

Hortaz, samur baina gordin, gerraz eta isilarazitako memoria hartaz, familia askotan itxi gabe utzi ziren zauriez eta sekretuez mintzatzeko parada eskainiko du liburu honek, baldin eta osorik kontatzeari iskin egiten ez bazaio.

Lore Agirrezabal