Asko hitz egiten da “hezkuntza interkulturalari” buruz, baina ze demontre esan nahi du terminoak? Hori da Amelia Barquin ZAS sareak argitaratutako liburuxkan erantzuten saiatu den lehenengo galdera. 20 orrialde dauzka gogoetak eta irakasleentzat dago idatzita, nagusiki, baina gurasoentzako ere interesgarria dela iruditzen zaigu, guk ere kultuartekotasunean hezi nahi baitditugu gure seme alabak, edo? Amelia Barquinekin hitz egin dugu bere testua oinarri hartuta. Erdira ere iritsi ez garen arren beste baterako hitzordua egin dugu irakaslearekin. Hona hemen elkarrizketa ea guri bezain baliagarri zaizuen.
Asko hitz egiten da “hezkuntza interkulturalari” buruz, baina  zer esan nahi du? Funtsean, baditu bi esanahi. Batetik, atzerritar jatorriko ikasleen hezkuntzan lan egitea dela ulertu da. Ikasle  horiek arreta behar duten egoera jakin batzue- tan egon daitezke: eskola berri batera iristea (ikasturteko edozein momentutan, edozein adinetan, askotariko eskola-ibilbideekin…);  tokiko  gizarteko hizkuntza edo hizkuntzak ikasi behar izatea; giro berri batera egokitu eta lagun berriak egin behar izatea;  pobrezia sufritzea; diskriminatua izatea azalaren koloreagatik, tokiko hizkuntzak ez jakiteagatik, beren egoera sozioekonomiko eskasarengatik… Argi dago halako egoerak ez direla denak batera eta neurri  berean gertatzen beste herrialde batzuetatik etortzen diren ikasleen artean, baina maiz ageri dira batzuk besteekin konbinatuta, eta, behar bezalako arretaz zaintzen ez badira, desberdinkeria sortzen da.  Eskolak ikasleen ondoan egon behar du,  haien ezaugarri eta egoerak edozein izanik  ere,  ekitatearen ortzi-muga galdu gabe, abiapuntuko desberdinkeriak gainditzen laguntzeko. Dena den, gaur egun, kultura-aniztasuna ez dago lotuta beste  herrialde batzuetatik  etorritako ikasleekin soilik. Atzerriko   ikasle   gehiagorik etorriko ez balitz  ere,  gure gizartea askotarikoa izango litzateke aurrerantzean ere. Hori da, hain zuzen, “hezkuntza interkulturala” terminoaren esanahia gaur egun: hezkuntzaren arloan gizartearen partea den aniztasunari erantzutea. Badira  –hemen jaio ala ez– etxean eskolakoak ez diren hizkuntzetan mintzatzen direnak, orain arte zabalduena izan ez den erlijio-sinesmenen bat  dutenak, kultura-ezaugarri beregainak dituztenak, gehiengoak ez dituen ezaugarri fisikoak dituztenak… Aniztasun hori aberasgarria da, baina, diskriminaziorako aitzakia izan ez dadin, halaxe bizi behar da  eskolan eta gizartean ere.  Eta  horrek bigarren esanahira garamatza. Zein da beste esanahia? Bestetik, hezkuntza interkulturala ikasle guztiek (ez bakarrik atzerritar ja- torrikoek edo ez bakarrik autoktonoek) garatu behar dituzten gaitasun eta jarreren  multzoa ere bada, hain zuzen mundu askotariko batean positiboki bizitzeko, hau  da,  norberaren aldean kultura-ezaugarri desberdinak dituz- ten  pertsonekin batera bizitzeko. Noizbehinka, komeni da  ikastetxeetan geure buruari galdetzea ea gure proiektuak, gure balioek eta gure praktikek helburu horiek sustatzen  ote  dituzten. Hainbat jatorri  edo  ezaugarritako pertsonak elkarrekin egotea ez da,  berez, interkulturalitatea; hezitzaileak garen heinean, interkulturalitatea gauzatu dadin, lan jakin bat  egin  behar dugu. Beste galdera on bat zera da: ea hezitzaileok ere ez ote genituzkeen garatu behar bizikidetza- rako gaitasun horiek,  ez bakarrik gure lan-esparruan dauden haurrek. Halakorik egiten ez badugu, nekez lagundu ahal  izango diegu. Kooperazioaz ari gara, trebetasun  komunikatiboak garatzeaz, gatazkak kudeatzeaz,  pentsamendu kritikoaz, partaidetzaz, aniztasuna errespetatu eta estimatzeaz… Alegia, batik bat jarrera bat sustatzean datza. Ez da beharrezkoa beste pertsona batzuen kulturez ikaragarri jakitea ere (nolanahi ere,  ongi  dator jakitea zer den garrantzitsua pertsona  bakoitzaren bizitzan, izan  “kulturala”,  izan  bestelakoa). Oinarri  nagusia sinpatia, enpatia, irekitasuna, errespetua, eta besteenganako interesa eta harreman positiboa agertzea da. Eta, batik bat,  gogoratzea gauza gehiagok batzen gaituztela, banandu baino:  oinarrizko premiak eta balioak (autoestimua, autonomia, aintzatespena, parte-hartzea, errespetua, tratu ona, afektua…) berberak dira pertsona guztiontzat. Ba al du loturarik  hezkuntza antirrazistarekin? Hezkuntza interkulturalak arrazakeriaren eta xenofobiaren aurkako hezkuntza ere izan behar du. Helburua honakoa da: ikasleek injustiziaren aurkako pentsamendu kritikoa eta jarrera proaktiboa garatzea, eta bai aurreiritzi eta estereotipoak bai diskriminazioa (norberaren aurkakoak zein besteen aurkakoak) identifikatzeko eta gainditzeko tresnak eskuratzea. Eskolak,  horretarako, curriculumean esplizituki agertzen den lan bat egingo du, eta baita modu transbertsalean ere.  Bizikidetza, beraz, ikastetxeen lehentasu- netako bat  izango da, eta, ildo horretan, errespetua, lankidetza, adiskidetasuna eta gatazkak egoki kudeatzeko bideak sustatuko ditu, ikastetxeko espazio eta denbora guztietan (ikasgelan, jolastokian, sarrera-irteeretan, jantokian…). Eta ikasle ijitoak? Herritar ijitoak ez dira immigranteak, eta desegokia da haietaz era  horretan hitz egitea, baina badira eskolako eta gizarteko errealitate multikulturalaren osagai bat. Ijitoak diskriminatuak izan dira mende askoan zehar, eta, oraindik ere, neurri handi batean, desabantaila sozial handia sufritzen dute. Paradoxikoki, hezitzaile batzuek jarrera irekia  dute immigranteekin eta, aldiz,  jarrera ez hain  positiboa ijitoekin; kolektibo horren inguruan zabaldu diren zenbait estereotipo bereganatu dituzte, are, batzuetan, ijito batekin sekula harremanik izan gabe ere. Garbi dago pertsonei talde jakin bateko kide izate hutsagatik ezaugarri eta iritzi negatiboak esleitzea ez dela tresna egokia talde horretako pertsonekin lan egi- teko. Hezitzaileek etengabe aztertu eta analizatu behar dituzte bai beren burua bai  beren ikuspuntu eta iritzi orokortzaileak. Beste alde batetik, oraindik  ere ahalegin handia eta ibilbide luzea egin behar dira eskola ijitoen eskola ere izan dadin, eskolako kide  senti daitezen eta aintzatetsiak direla ikus deza- ten,  eta, horretaz gainera, haien ibilbide akademikoan laguntzeko baliabideak izan ditzaten. Baina  faktore kulturala al  da  garrantzi-tsuena? Eta egoera ekonomiko eta soziala? Batzuetan, arriskutsua da kulturan arreta handiegia jartzea (“interkultural” hitzak berak horretara bultzatzen gaitu); izan ere,  desabantailarako faktore nagusia lotuta dago egoera  sozioekonomikoarekin. Gure gizarteen ezaugarri den desberdinkeria  sozial   gero  eta  handiagoaren  ondorioz, atzerritar jatorriko ikasle,  ikasle  ijito eta, jakina,  ikasle  autoktono  ez-ijito ugari  dago desaban- taila  sozioekonomikoko egoeran. Batzuetan, haurren bizi-baldintzek ez dute laguntzen eskola errendimenduan: gela batean bizi  dira  familia  osoarekin, pobrezia energetikoa pairatzen dute, zailtasunak dituzte behar bezala elika- tzeko, familiaren -estresa  bizi dute baliabide faltarengatik… Komeni da  alderdi hori kontuan hartzea, eskolako gastu ekonomiko gehigarriari begira: eskolako materiala erostea (digitala  barne),  eskolaz kanpoko ekintzak ordaintzea, ki- rol-ekipamendua, txangoak… Ikasleen  partaidetza  ekitatiboa sustatzeko,  aintzat hartu  behar  da   ikasle bakoitzaren egoera ekonomikoa, eta ikasle guztiek baliabideak eskuratzeko eta parte hartzeko modua dutela bermatzen duten neurriak  inplementatu behar dira. Oso  garrantzitsua da  irakasleek sentiberatasuna agertzea halako desabantailen aurrean, eta ekitatea sustatzeko estrategiak martxan jartzea egunerokoan. Bestalde, gizarte aporofobo batean  bizi  gara:  kontsumitzeko gaitasun apalagoa izateak prestigiorik eza dakar, eta haur  eta gazteek ere hala bizi dute. Batzuek ikusten dute beste ikaskide batzuek badauzkatela beraiek eduki ezin dituzten ondasun batzuk eta sentitzen dute horrekin lotuta dagoen bazterkeria.