June Fernandezen azken lanean haurdunaldi subrogatuei buruzko analisi feministak aurkituko dituzue. Ertz asko ditu ordezkapen bidezko ernalketak, eta horiei heldu nahi izan die egileak liburu honetan, ezagutza alor eta ildo politiko desberdinetako euskal feministen eskutik. Hemen duzue lehen atala eta Junerekin izandako elkarrizketa.

“Bideak ezleku eta ezlekuak etxe”.
ELISA COLL, Resistencia Bisexual
(Oli Artola Apeztegiak euskaratua)

Obsesionatzen naute eztabaida polarizatuek. Kuba. Prostituzioa. Euskal gatazka politikoa. Nire konbikzioak zalantzan jartzen ditut behin eta berriro. Erosoago sentitzen naiz etengabeko deserosotasunean, “gu” vs “besteak” markoetan baino. Interesatzen zaizkit kontraesanak, zalantzak, zubiak, hausturak. Leporatu izan didate ekidistantzia, erlatibismoa, epelkeria. Ondo da, arrisku horiek hartzea nahiago sektarismoan jaustea baino.

Lekuz kanpo sentitzen naiz gehienetan: borrokegia nire familia maketoan; espainolegia giro abertzaleetan. Habanan bilatu nituen nire espeziekoak, ezker kritikoko militanteak: disidenteegiak castrismoa defendatzeko, sozialistegiak Miamiko oposizioarekin bat egiteko. Nire buruari galdetzen diot zein izango ote den izaera diplomatiko honen iturburua: bisexuala naizela? Guraso dibortziatuen alaba naizela? Sagitario eta Geminis zeinu mutagarriek gobernatzen nautela? Auskalo.

Horrexegatik gehitu dut nire obsesio politikoen zerrendara haurdunaldi subrogatuen afera. Esango nuke Andrea Momoitiorekin hasi nintzela gaiari bueltak ematen, 2013an Pikara Magazinerako erreportajea prestatzen zuen bitartean bere zalantza eta dilemak konpartitu zizkidanean. Hamar urteren ondoren, neronek ere idatzi ditut hamaika erreportaje, elkarrizketa zein zutabe, eta jarraitzen dut labirintoan galduta, bide zuzena aurkitu ezinik. Izan ere, erraza da kontrako jarrera moral-politikoa izatea, baina askoz zailagoa fenomeno globalizatu honi konponbide egingarri bat aurkitzea.

Son nuestros hijos vs No somos vasijas. Urrun sentitzen naiz batzuengandik zein besteengandik. Ez dut uste guraso izatea eskubidea denik.

Ez dut uste gestante* guztiak (ezta gehienak ere) esplotazioaren biktimak direnik.

Oso kritikoa naiz ugalkortasunaren industriarekin. Oso kritikoa naiz feminismo abolizionistarekin.

* * *

2016an Sara Lafuente Funesen hitzaldiaz gozatu nuen Basauriko Jabekuntza Eskolan. Ulertarazi zigun ordezkapen bidezko ernalketaren eztabaida modu isolatuan aletu baino, ugalkortasunaren merkantilizazioaren analisi kritiko zabalago batean txertatu behar dugula.

Garai hartan hasi nintzen nire amatasun desira gauzatzeko urratsak ematen. Hiru bidetatik egin genuen proba: gure etxean bertan, semena Internet bidez erosi ondoren; Osakidetzan, Gurutzetako ospitaleko unitatean; eta klinika pribatu batean. Laguntza bidezko ugalketa sistema ezagutzeak eraman ninduen kazetaritzan ere gai hori jorratzera. “Relájate y llegará” erreportajean islatu nuen neronek dastatu nuen higadura fisikoa, psikologikoa eta emozionala.

Euskal Herriko Unibertsitateko Ikasketa Feministen masterra egina zuten nire lagun askok, eta bereziki nabarmendu zidaten Itziar Alkorta Idiakezen modulua, obuluen donazioen eta haurdunaldi subrogatuen erronka bioetiko eta juridikoez ari zelako. Geroago harekin mahai-inguruetan eta jardunaldietan egoteko aukera izan dudanean, behin eta berriro ulertu ditut ordezkapen bidezko ernalketaren arautzeak dakartzan buruhausteak. Ba al dago modurik emakumeen eta umeen eskubideak defendatzeko, gorputz autonomia errespetatzeko, merkatua kanpo uzteko, familiak ez zigortzeko…?

Gaiaren konplexutasunaz ohartzen nintzen heinean, gero eta gutxiago asetzen ninduen Stop Vientres de Alquiler bezalako egitasmo feminista abolizionisten diskurtsoak. Esaterako, “ez itzazu haurrak erosi, adopta itzazu” leloan antzeman nuen adopzioekiko jarrera erabat akritikoa. Izan ere, garai hartan heldu zitzaizkidan zenbait feminista arrazializaturen diskurtsoak, adopzio-sisteman ematen diren logika arrazista, kolonial, klasista eta sexistak agerian uzten zituztenak.

2017an haurdunaldi subrogatuari buruzko jardunaldi feministak antolatu zituzten Bilbon Maite Albiz Dokumentazio Zentroak, Sortzen aholkularitzak, Mujeres con Voz eta FeministAldek. Sorpresa hartu nuen Beatriz San Roman ikerlariaren diskurtsoarekin: Indiako gestanteen errealitatea ezagutu ondoren, modalitate komertzialaren alde egin zuen. Izan ere, bere esanetan, emakumeek haien eskubideak defendatzeko gaitasun handiagoa zuten langile estatusa aitortzen zietenean.

Biharamunean, Bilboko zenbait feministok hartu genuen hitza (neronek Sare Lesbianistako kide gisa). Eragin berezia izan zuen nigan Norma Vazquez psikologo sozialaren ekarpenak: jatorriz mexikarra, alokairuzko sabelen kontrako diskurtsoaren eurozentrismoa eta zuritasuna azpimarratu zituen.

Edonola ere, prostituzioaren eztabaidan bezala, legalizazio/abolizio eztabaidan katramilatu baino, nahiago izan dut sakoneko arazoak identifikatu. Hala egin nuen eldiario.es-en argitaratu nuen artikuluan: “Cuatro retos socia les ligados al debate sobre la gestación subrogada”. Ugaltzeko adinaren atzerapena indartzen duten faktoreez, adopzio-sistemaren argi-itzalez, familia-eredu alternatiboen aurkako traba juridiko-administratiboez eta laguntza bidezko ugalketaren industriaz aritu nintzen.

2019an geratu nintzen haurdun, intseminazio artifizial bidezko seigarren saiakeran. Murgildu nintzen errespetuzko erditzeen, psikologia perinatalaren eta atxikimen duzko hazkuntzaren unibertsoan. Nire umea jaio zenean ohartu nintzen nire heldukeriaz, eztabaida politikoez hausnartzeko orduan ez niela gehiegi erreparatzen haurren eskubideei. Haurdunaldi subrogatuena ez zen salbuespena.

Alkortari aitortu nion, 2020an Azpeitiko Emakumeen Txokoan jendaurrean elkarrizketatu nuenean, amatasunaren ondorioz garatu nuela ordezkapen bidezko ernalketaren kontrako sentipen bat, ez hainbeste diskurtsotik, tripetatik baizik. Hauxe erantzun zidan: “Gai hau oso esperientziala da, argudio guztiek balio dute, bai burutik bai erraietatik ateratzen zaizkigunak”.

Ugalkortasunaren industriari buruzko kazetaritza-liburu bat idaztea pentsatu nuen orduan. Lehen urrats moduan, ugalketa-turismoari buruzko erreportajea idatzi nuen Revista 5W aldizkarian 2021ean. Baina urte hartan argitaratu zen Lafuenteren Mercados reproductivos saiakera, eta aurreko urtean publikatutako kazetaritza-liburu bat deskubritu nuen: obuluen salmentan zentratua dagoen Julia Bacarditen El precio de ser madre. Orduan, nire proiektua tiraderan gorde nuen, LISIPE bildumara zaletu nintzen arte.

* * *

2022ko udaberrian ekin nion barne-eztabaida feministara bideratutako liburu hau idaztearen erronkari. Elkarrizketak egiten buru-belarri nenbilela izan nuen Emakumeen eta Ordezkapen Bidezko Ernalketari buruzko I. Nazioarteko Kongresuaren berri. Son Nuestros Hijos, Gure Umeen Ametsak eta Asociación por la Gestación Subrogada en España elkarteek antolatu zuten uztailean Bilboko Azkuna Zentroan, RedLibre izeneko sarearekin batera, eta ugalketa teknologien ikerlariek osatua. “Alondegiko Kongresua” deituko diot hemendik aurrera.

Entzule gisa joatea erabaki nuen. Las Criadas talde abolizionista eta Itaia emakume langileen kolektiboa kontzentratu ziren sarreran, esplotazio erreproduktiboaren aurka egiteko. Euskal Herriko Bilgune Feministaren eta Ehgam-en komunikatuak irakurri nituen sareetan. Deigarria egin zitzaidan lau plataforma hain diferentek antzeko diskurtsoa zabaltzea.

Berriro ere lekuz kanpo ikusi nuen nire burua: infiltratua sentitzen nintzen Alondegiko aretoan, baina ez nuen manifestariekin bat egiteko inongo bulkadarik. Feministegia barruan txalotzeko; postmodernoegia kanpoan oihukatzen egoteko.

Lagunei erdi txantxetan esan nien beldur nintzela, akaso hizlariek konbentzituko nindutela. Onartu behar dut asko ikasi nuela, eta libururako ezinbesteko iturria izan dela, kongresuaren helburu proselitista etengabe agerian geratu bazen ere.

Radio Euskadiko langile baten deia jaso nuen egun horietan, ea prest nengoen irratian iritzia emateko, alokairuzko sabelen kontrako feministaren roletik. Kongresuko hizlari izan zen Gracia Trujillo soziologo kuirrarekin eztabaidatu behar nuen —haurdunaldi subrogatuen legalizazioaren alde egiten duen feminista ezagun bakanetakoa—. Paradoxa da 2018an mahai-inguru batean parte hartzera gonbidatu nindutela, Espainiako feminismo abolizionistaren erreferente den Pilar Aguilarrekin eztabaidatzeko. Alegia, aldeko postura defendatzea eskatzen zidaten. Bietan eman nuen ezetza, eta bietan adierazi nuen nire diskurtsoa ez dela eskema binarioetan kabitzen.

Bi galdera egin ohi dizkit jendeak proiektu hau aipatzen dudanean: “Zein da zure iritzia?” eta “Zein da zure helburua?”. Nire iritzia da gaia korapilatsuegia dela eslogan pare batekin kitatu ahal izateko. Nire helburua da posizio itxia duten horiei zalantzak piztea: haurdunaldi subrogatuaren alde daudenek uler ditzatela kritika feminista, antikapitalista eta antikolonialak; alokairuzko sabelen kontra daudenek findu dezatela diskurtsoa. Noski, nire azken helburua da adieraztea posible dela (eta komeni dela) polarizazioaren logika gainditzea.

Beno, egiari zor, badut xede berekoiago bat ere: izugarrizko zirrara intelektual eta politikoa eragiten didan gai honetan sakontzea.