Zertara jolasten dute umeek?

“Zertara” dio izenburuko galderak. Agian ez dago euskaraz egoki esana, baina jolasak badu bere hizkuntza propioa, eta honek ere merezi du bere lekutxoa. Helduok ez dugu hain ondo ezagutzen hizkuntza hau, eta gure erara erabiltzen dugu, baina umeek badakite zer esan nahi duten eta nola: “zertara jolastuko dugu gaur?”, “amaka”, “zezenetara”, “bonberozka”… Aditzak ere bere denboraldi jakina du, horrela, jolasa antolatzen ari direnean entzun dezakegu “ni ama nintzen, eta zu izeko zinen”, nahiz eta etorkizunaz hitz egiten ari diren. Fantasiari erreferentzia egiten dion aditz denbora izango litzateke umeen munduan, izanari izena ematen diona, mundu imaginarioari alegia. Hor dabil umea etengabe, joan etorrian, “benetazko” eta “imaginatutako” munduen artean.

Helduon buruan “jolasa” den hori eta umearentzat “jolasa” dena ez dira gauza bera. Ez Euskal Herrian eta ez beste herrialdeetan. Umeek ez dute “jolasa” den horretan helduok ikusten dugun guztia ikusten, baina bai beraiek behar duten hori. Helduok badugu tendentzia umearen hobe beharrez, jolasean ere laguntzeko, jostailuak eskaintzeko, joko didaktikoak proposatzeko… badakigulako jolasa garrantzitsua dela umeentzat. Umeek ere badakite jolasa garrantzitsua dela, eta jolastu egiten dute ahal dutenean. Oreka horretan jolasten dute umeek hain zuzen ere, helduok eskainitako baldintzen arabera, baina beraien beharrei erantzunez.

Izenburuko galdera ber-hartuz, “zertara jolasten duten” ikusteko, jolasean azaltzen diren gai ezberdinetan arreta jarri beharrean gaude. Gaiak aztertzen hasten bagara, ohartzen gara jolasean ateratzen diren gaiak oso lotuta agertzen direla helduok eskaintzen dizkiegun baldintzekiko (jostailu, espazio, jolaskide…). Adibidez, jostailu askok jolaserako gaiaren proposamena beraiekin ekartzen dute: panpinak, autoak, trenbideak, dinosaurioak, sukaldeko ontziak… Zentzu honetan, esan daiteke askotan gaiak guk geuk proposatzen dizkiegula.

Bestalde, guk proposatutako gaiez gain, badira gai batzuk pertsona pertsona denetik azaltzen direnak, behar primarioei erreferentzia egiten dietenak, eta zibilizazio guztietan ateratzen direnak: janaria prestatzea, umeen zaintza, animalia arriskutsuengandik ihes egitea (Euskal Herrian otso edo zezenak), babesguneak eraikitzea (txabolak, etxeak, ikuiluak…), egoera korapilatsuei aurre egiteko gaitasuna (super-heroiak)…

Polita da ikustea nola gure umeek behar unibertsalak dituzten, eta eskaintzen dizkiegun material, espazio eta ereduen arabera, nola testuingurura moldatzen dituzten behar horiek. Hau da, ze gaitasun duten tokatu zaien gizartera egokitzeko.

Umeak txikiak direnean, jostailuek lagundu egiten diete jolas imaginario horretan sartzen, eskuan objektu bat izateak erraztu egiten du saltoa. Zenbat eta handiagoak diren, orduan eta errazago egingo dute saltoa, jostailurik gabe ere mundu imaginarioan ibiltzeko gai izatera iritsiko direlarik. Behin gaitasun hori lortuta, jostailua bera, jolasaren makulu izan dena, jolasarentzako muga bihurtzera ere iritsi daiteke, gai itxia proposatzen duelako eta umearen beharrak anitzak izan daitezkeelako. Kasu honetan, hain definituak ez diren objektuek aukera gehiago eman diezaioke umeari: material naturalak, zapiak, harriak, edukiontziak, makilak… gaia proposatuta ez etortzean, umeak aukera dauka irudimena askatu, eta jostailu dendetan ikusten ez diren baina interesgarriak diren gaiak aukeratzeko: arrainak barkutik deskargatu eta kamioetan kargatzeko, kobazulo sekretua egiteko…

Guraso bezala, badakigu jolasa garrantzitsua dela, baina ez da hain argi geratzen zer den egin dezakeguna jolas horrekiko. Noiz jolastu? Noiz ez? Zer eskaini? Zer ez? Zein izan behar da gure rola jolasean? Umearen proposamenari erantzun behar diogu? Gai desberdinak sartu ditzakegu? Galdera hauek sortzen zaizkigu guraso bezala. Aldiz, galdera hauen erantzuna kanpotik ekartzearen ordez, interesgarriagoa da norberak bere umearekin bilatzea behar duen erantzuna edo neurria, intuizioari lekua utziz. Gure sena eta plazerra abiapuntutzat hartuz, eta ez “umearekin jolastu behar dut” bezalako ardura bat. Jolasteko beharra umearena da, ez gurasoena. Baina jolastu dezakegu, eta umeak eskatzen badigu, zergatik ez? Gainera aukera polita eskainiko digu gure buruaz kontzientzia hartzeko. Umearen jolasean erreparatzen badugu, bertan gure burua ikusteko aukera izango dugu, bertan islatuko gara, umeak imitatu egingo baikaitu. Ispilu polita da umeari eskaini nahi dizkiogun ereduak doitzeko. Guraso bezala, jolasarekin zer egin dezakegu? Gozatu, kulparik gabe, ardurarik gabe, neurririk gabe, “behar” jakinik gabe.

Itziar Arregirekin elkarrizketa entzungai