Modu sinplean esanda, nerabezaroa haurtzaroaren eta helduaroaren arteko trantsizioa da, besteak beste, garaiak, kulturak eta egoera sozio-ekonomikoak baldintzatua. Beraz, pertsona batetik bestera, oso aldakorra izan daiteke. Gainera, gizaki bakoitzak une bakoitzean bizi duen etapak, aurreko etapatan bizi izandakoaren eragina izaten du. Ondorioz, ezin da esan adimen gaitasun handiko neska-mutilentzat nerabezaro jakin bat dagoenik. Faktore askoren araberakoa izango da eta, faktore horien artean dago, guraso eta hezitzaileok nerabezaroaz dugun iritzia ere.

Daniel Siegel (2019), estatubatuar mediku eta psikiatriako irakasle klinikoak dioen bezala, bada zenbait mito errealitatea ulertzen uzten ez dutenak eta etapa hau aurrera eramaterakoan lagungarri baino kaltegarri gertatu ohi direnak:

  1. Nerabeek hormonak irakiten izaten dituzte eta burua galtzen dute. Erabat gezurra da. Nerabezaroan hormonak ugaritu egiten dira, baina ez daude irakiten eta ez dago hauen baitan nerabezaroan gertatuko dena, baizik eta burmuinaren garapenean ematen diren aldaketen baitan.
  2. Nerabezaroa heldugabetasun-garaia da, eta gazteek heldu baino ez dute egin behar. Pentsaera honek nerabezaroa ahal den bezala igaro beharreko etapa beldurgarri bat balitz bezala aurkezten du, baina errealitatean, bizitzarako oso etapa garrantzitsua da, aukeraz betea.
  3. Nerabezaroko hazkundeak helduen mendekotasunetik haiekiko erabateko independentziara igarotzea eskatzen du. Egia da garai honetan gurasoengandik aldentzeko bulkada natural bat sentitzen dela eta beharrezkoa dela, baina heldutasunerako bidea ez da bapatean lagunei garrantzia eman eta haiei atxiki eta gurasoak albo batean utziz egiten. Gurasoekin gertuko harremanak izatea bizitza osoan zehar da onuragarria.

Hau ulertzea oso garrantzitsua da bai gurasoentzat eta baita neska-mutilentzat ere, nerabezaroa aukeraz beteriko garai zoragarri bat izan daitekeelako. Baina, horretarako, mitoak baztertzeaz gain, nerabeen burmuinean zer gertatzen den jakitea ere komeni da. Izan ere, Siegel-en hitzetan, gaztaroko lehen urteetan izaten diren garun-aldaketek lau ezaugarri nagusi dakartzate nerabearen adimenean: nobedadeak bilatzea eta esperientzia berrietara zabalik egotea; parte-hartze soziala eta inplikazioa; intentsitate emozionalaren areagotzea; eta esperimentazio sortzailea.

Lau funtzio hauek unibertsalak dira. Kultura guztietako nerabeen burmuinean agertzen da nobedadeak bilatzera eta esplorazio sortzailera bideratutako ideia pila, baina, horretaz gain, baita emozioek gain hartu eta koordinazioa eta oreka galtzeko arriskua dakarten sentimendu biziak ere. Inplikazio sozialak aldiz, kide berriak egitera eta antzekoekin harremanak sendotzera bultzatzen du. Benetako adiskidetasunaren garaia da. Eta, baita, nola ez, norberaren identitatea definitzekoa ere.

Luz Pérez eta Pilar Domínguez (2000), adimen gaitasun handien gaian adituek azaltzen duten eran, horixe da, hainbat aditurentzat, nerabezaroaren eginkizun nagusia: identitatearen gatazka gainditu eta nolako pertsonak garen, zertan sinisten dugun eta bizitzan zer egin nahi dugun argi antzean izatea. Baina, guzti hau, urte askotako prozesua izan ohi da, bakoitzaren ezaugarriek eta kanpoko faktoreek baldintzatua, eta, gurasoekin, antzeko kideekin, komunikabideekin eta gizarte osoarekin harremanetan lortzen dena.

Horregatik, gaitasun handiko seme-alabak dituzten gurasoen kasuan, aurreko lerroetan aipatutako aspektu orokorrez gain, beste hainbat ezaugarri ere kontutan hartzea komeni da, hala nola:

  1. Intentsitate emozionala, perfekzionismoa eta sentsibilitate handia (gaitasun handiko pertsonen nortasunean eraginik handiena duten ezaugarri emozionalak). Hiru ezaugarri horien konbinazioak idealaren ikuspegiak zuzendutako nortasuna eratzen du eta helduaroan mundua aldatzeko indar oso boteretsua izan badaiteke ere, haurtzaroan ez dira errazak kudeatzeko. Hori dela eta, nerabezaroan, “biziegiak”, “larregiko perfekzionistak” eta “sentiberegiak” bezala etiketatu ohi dira eta horrek, beren barnean zerbait txarra edo ondo ez dagoena gertatzen denaren sentimendua pizten die. Beraz, ezer baino lehen, oso garrantzitsua da sentimenduen intentsitatea ez dela ezegokia argitzea.

Eginkizun guztiak perfektu egin nahiak ordea, energia gehiegi gastatzera eraman ditzake eta norberaren akatsak eta besteenak onartzen erakustea komeni da. Are gehiago nesken kasuan, sarritan beren perfekzionismoaren “esklabu” bihurtzen baitira.

  • Gaitasun-aniztasuna

Bada arlo konkretu batetan gaitasuna duen adimen gaitasun handiko neraberik, baina gehienak arlo konkretu batetan baino gehiagotan nabarmentzen dira. Ondorioz, asko kostatu ohi zaie zer ikasi nahi duten edo gerora zer izan nahi duten erabakitzen. Kasu hauetan, gaitasun-aniztasuna zenbait eragozpen dituen onura gisa ulertzea komeni da eta nerabeari bere ikasketa-aukeraketan orientazio egoki bat ematea, ahal dela, eremu ez oso mugatuetara bideratuz (ibilbide eta irteera ezberdinak dituenetara).

  • Ardura filosofiko eta humanistak

Justizia sentimendu oso garatua izan ohi dute eta gainerakoez eta munduak hobeto funtzionatzeaz arduratu ohi dira. Batzuetan, beraientzat egia den zerbait sutsuki defendatzeko joera dute eta holakoetan, besteak mintzeko arriskua dagoela somatuz gero, kontu handiz ibili behar dela eta komeni dena soilik esan behar dela azaltzea aholkatzen da.

Sarritan, altruismoak eta idealismoak bultzatuta, gobernuz kanpoko erakundeetan parte hartzeko joera ere izaten dute, baina beren hazkunde pertsonalarekin orekan egotea komeni da, gehiegizko energia gastatu gabe eta gurasoekin harreman egokiak mantenduz.

  • Sozializazio ez kronologikoa

Gaitasun handiko gazte askok beren adinkideekin alderatuta beste era batetako sozializazioa izaten dute. Beraiek baino nagusiagoa den lagunen batekin edo birekin harreman sendoa eraiki ohi dute, edo baita helduren batekin ere eta asko zaindu ohi dute adiskidetasuna.

Bada eztabaidatzea eta eztabaida horretan irabaztea gustatzen zaionik ere eta askotan deabruaren abokatuarena egiten dute. Gaitasun handiko ikasle askorentzat, eztabaidatzea plazer handi bat da, ariketa mentala eta ikasteko era bat, baina, batzuetan, inguruko kideek jasanezintzat har ditzakete.

Hori dela eta, debateetarako trebetasunak garatzerakoan, komenigarria da gainerakoen sentimenduak, ikuspuntuak eta erreakzioak ere kontutan hartzen, inpartzialtasunez jokatzen eta norberaren buruarekin ere eztabaidatzen ikastea.

  • Interes  ezberdinak

Txiki txikitatik ohikoak ez diren interes intelektualak izan ohi dituzte. Munduak nola funtzionatzen duen jakin nahi izaten dute, inguratzen dituzten guztiari zentzua aurkitu nahian. Gerora, nerabezaroan ere, beren jakinminak adinkideekiko ezberdinak izan ohi dira, sarri testuingurutik kanpo eta ulergaitzak.

  • Onarpen sozialaren eta arrakasta akademikoaren gatazka (Coleman eta Cross, 2000). Besteak bezalakoa izan beharraren presioa sentitzen duen gaztetxoa estresez betea dago eta bi aukera nagusi ditu: ez aurre egin eta egoera horretan jarraitu (baina honek arazo psikosomatikoak, depresioa eta antzekoak ekar ditzazkio) edo aurre egitea. Kasu honetan, hiru era ditu: (1) bere gaitasunak agerian jartzea (trebetasun sozialak ere baditu, posible da gelako lider gisa hartua izatea, baina bestela, baztertzea jasan dezake); (2) taldearen mailara egokitu eta ikusezin bihurtzea; eta, azkenik, (3) beste identitate bat hartu eta alienatzea. Antzeko kideak inguruan dituztenean, ez dago estresik eta benetako beraiek izaten dira.

Hala ere, ezin ahaztu, gaitasun handiko neska-mutilen taldea oso heterogeneoa dela eta ez dituztela guztiek ezaugarri denak erakutsiko; ez eta garai berean ere. Maiz esan didate 6, 7, 8 urte inguruko gaitasun handiko seme-alabak dituzten gurasoek beren umea ezin ulertu dabiltzala; nerabe baten portaerak izaten dituela. Halaxe da. Batzuk Lehen Hezkuntzaren hasieran hasi ohi dira hemen aipatu diren kontu eta ezaugarriekin eta adi egotea komeni da, bestela, haurrari zer gertatzen zaion ulertu ezinean ibiliko garelako eta, ohartzerako, nerabezaro korapilatsu batetan aurki gaitezkeelako.

Nahas-mahas horretan ez erortzeko eta nerabezaroa etapa zoragarri bat bezala bizitzeko, Siegel-ek “mindsight”-aren garrantzia azpimarratzen du, hau da, norberaren burua benetan nolakoa den ezagutzea eta baloratzea. Era ezberdinak daude horretarako, baina mindsight-a hiru trebetasun hauetan oinarritzen da: (1) intuizioa edo barne begirada, norberaren bizitza mentalari begiratzeko gaitasuna; (2) enpatia edo bestearen bizitza mentalari begiratzeko ahalmena; (3) integrazioa, zerbaiten atal ezberdinak elkartu eta osotasuna lortzeko trebetasuna.

Azkenik, ezin ahaztu, nerabeak, mundura irekita dauden ilusioz beteriko gazteak direla eta, helduok ere zer ikasi handia dugula berengandik. 

“Saiatu nerabe baten esentzia mantentzen eta askoz heldu osasuntsuagoa izango zara”

(D. Siegel)

Bibliografia:

Coleman, L. J. & Cross T. L. (2000). Social-emotional development and the personal experience of Giftedeness. In K. A. Heller, F. J. Mönks, R. Subotnik, & R. J. Sternberg (arg.), International Handbook of Giftedness and Talent (202.-212. or.). Elsevier.

Pérez, L. F. eta Domínguez, P. (2000). Superdotación y Adolescencia: características y necesidades en la comunidad de Madrid. Comunidad de Madrid. Consejería de Educación.

Siegel, D. L. (2019). Tormenta cerebral. El poder y el propósito del cerebro adolescente. (9. argit.). ALBA.