Amaia Agirianorekin grabatutako elkarrizketa  ekarrri dugu gaur guraso.eus egitasmora. Dislexia ezkutua eta adimen gaitasun handien arteko harremanaz idatzi zuen bere azken kolaborazio artikuluan eta berau izan dugu oinarri elkarrizketan.

Ez naiz logopeda; ez eta psikologo klinikoa ere, baina kontsultan askotan agertzen zaidan gai bat ekarri nahi dut gaurkoan: adimen gaitasun handia eta “dislexia ezkutua”.

Dislexia, modu sinplean esanda, irakurtzen ikasteko zailtasuna da, adimen koziente normal bat eta zailtasun horiek azaltzen dituen arazo fisiko edo psikologikorik ez duen haur batetan ager daitekeena (Oltra, 2019). Baina, zer gertatzen da haur horren adimen kozientea normala baino altuagoa denean?

Markel (aldatutako izena) hamabi urte zituela etorri zen lehen aldiz kontsultara, bere gurasoek lagunduta. Oso mutil argia eta bizia zirudien, baina gurasoen hitzetan, eskolako zereginekin, “ganora gutxikoa”. Honela kontatzen zuten: “txiki txikitatik atentzioa deitu du bere hitz egiteko moduagatik. Oso hiztegi aberatsa eta hizkuntza aurreratua izan du beti eta bost urte zituela egin zitzaion ebaluazio psikopedagogikoan adimen gaitasun handia duela ikusi zen. Hala ere, ikasketetarako sekula ez du grina berezirik erakutsi;  tira, eskolako ikasketetarako. Berak nahi dituen gauzak, era batera edo bestera, berehala ikasten ditu. Lehen Hezkuntza emaitza nahiko onekin gainditu zuen, nahiz eta ez zuen lan handirik egiten, baina Bigarren Hezkuntzan geroz eta okerrago dabil (pasa den hiruhilekoan bi gutxiegi atera zituen). Tutoreak dio gelan oso ekarpen interesgarriak egiten dituela debate eta ahozko saioetan, baina lanak egiterakoan despistatu egiten dela, batzuetan ez dituela eginbeharrak amaitzen eta akats tonto asko burutzen dituela. Urteak daramazkigu lan gehiago egin behar duela esaten, arreta gehiago jarri behar duela eskolan, … baina alferrik da. Jada ez dakigu zer egin …”.

Ea irakurtzerakoan zailtasunik duen galdetu nionean, Markelek ez dakiela erantzun zidan. Gurasoek aldiz, ezetz, edo ez zutela uste. Txikitan hizki batzuk konfunditzen zituela eta hitz batzuk asmatu, baina orain asko irakurtzen duela eta eskolan ere bere irakurketa-maila ona dela esan dietela irakasleek beti, Lehen Hezkuntzan batez ere. Ez ona bakarrik; gelakide gehienena baino hobea ere bai. Beraz, badirudi ez dela dislexiarik, baina horixe da gaitasun handiko ikasleei irakurketa-zailtasunak ez antzemateko arrazoitariko bat: beren gelakideen irakurketa-mailarekin alderatzea. Izan ere, posible da gaitasun handiko ikasle batek dislexia izatea, baina bere adinkideekin alderatuta, bere irakurketa-maila normaltasunaren barnean egotea (edo baita hobea izatea ere). Hizkuntza-trebetasun aurreratuei esker, dislexian irakurketa-arazoak eragiten dituzten maila baxuko entzumen- eta ikusmen-prozesamendu defizitak konpentsatzeko gai dira.

Brock Eide eta Fernette Eide doktoreak maiz aurkitzen ziren horrelako ikasleekin eta 2005ean “dislexia ezkutua” terminoa sortu zuten. Dislexia, irakurtzeko zailtasunaz gain, esku-idazkeraz, ahozko hizkuntzaz, matematikarekin, plangintza eta koordinazio motorrarekin, antolaketarekin, arretarekin, orientazioarekin, pertzepzio espazialarekin, entzumen eta ikusmen prozesamenduarekin, begien mugimenduaren kontrolarekin, memoriarekin, … lotuta egon daiteke eta, “dislexia ezkutua” zuten gaitasun handiko ikasleei, besteak beste, ezaugarri hauek antzeman zizkien:

  • Zailtasunak testuak prozesatzerakoan eta idazterakoan.
  • Proba neurologiko eta neuropsikologikoetan dislexiaren ezaugarri diren entzumen, ikusmen, hizkuntza eta prozesamendu motorreko gabeziekin bat datozen aurkikuntzak.
  • Beraien adinkideen pareko irakurketa-trebetasuna edo hobea, isilean irakurritakoaren ulermenean behintzat.

Gehienetan hizkuntzari lotutako gaitasun aurreratuak izaten dituzte, baina alde handia egon ohi da ahozko eta idatzizko lanen artean. Oso ondo moldatzen dira ahoz azaldu behar dutenean, baina gehiago kostatzen zaie hori bera idatziz adierazterakoan. Disgrafia (idazteko zailtasuna) eta disortografia (ortografia zailtasuna) izan ditzakete, eta baita koordinazio-motor egokiak egiteko zailtasunak ere (adibidez, kopiaketetan).

Irakurketari dagokionean, ikasle hauek askoz hobeto irakurtzen dute isilean altuan baino, eta orokorrean,  hobeto ulertzen dituzte testu luzeak motzak baino. Hau da, posible da liburu bat irakurri eta ondo ulertzea (bere osotasunean), baina agian zailtasunak dituzte lauzpabost lerroko ariketa batetako azalpena irakurri eta ulertzerakoan. Izan ere, testu luze batetan, berdin dio hitz batzuk gaizki irakurtzeak, aurrera egin ahala, hariari jarraiki, behar diren zuzenketak egiten dituelako buruak. Testua laburra denean aldiz, tarte gutxiago dago aurrera egin ahala zuzenketak egiteko, eta gaizki ulertuz gero, erraza da “akats tontoak” egitea (matematikan, aukera anitzeko galderak erantzutean, …).

Luz Rellok dioen bezala, dislexia duten ikasleak ez dira ez alperrak eta ezta despistatuak ere, ahalik eta azkarren detektatu eta ikasketetan aurrera egiteko esku-hartze egoki bat behar dutenak baizik, beren burmuinak ezberdin funtzionatzen duelako.

Gaitasun handia eta dislexia elkartzen diren kasuetan ere detekzio goiztiarra oso garrantzitsua da, arazoak agertu aurretik, esku-hartzeko aukera ematen duelako. Gaian aditua den Yolanda Benitok azaltzen duen eran, garrantzitsua da ikasle hauei irakurketa-idazketan dituzten zailtasunetan laguntzea, baina baita beren adin mentala kontutan hartzea ere. Bietatik behar dute. Gainera, askok autokontzeptu eta autoestimu kaskarra izan ohi dute eta komenigarria izaten da beren arlo emozionala ere indartzea, nortzuk eta nolakoak diren ulertuz eta onartuz, beren buruarekin eta gainerako ikasleekin ahalik eta harremanik osasuntsuenak izan ditzaten.

Azkenik, esan, adin mentala edo heldutasuna aintzat hartzea detekzioan ere lagungarri gerta daitekeela.

Lorea (aldatutako izena) eta bere gurasoak, Loreak bederatzi urte zituela etorri ziren lehen aldiz kontsultara. Laugarren mailan zegoen, baina ez zuen bere gelakideekin bat egiten eta oso gaizki pasatzen zebilen. Baita gurasoak ere. Halako batetan, ea sekula gaitasun handikoa izan zitekeen pentsatu ote zuten galdetu nien gurasoei, eta honelaxe erantzun zuen aitak: “egia esan, Lorea, duen adinerako, oso heldua da; beti izan da. Batzuetan, uste dugu, lagunekin ere horregatik ez duela bat egiten. Bere erantzunek denok aho zabalik uzten gintuzten txikia zenean, baina gaitasun handikoa denik ez dugu uste. Eskolan dena gainditzen du, baina bere emaitzak ez dira apartekoak”. Geroxeago, irakurtzea ez zuela gogoko aipatu zuen alabak, eta idazten kostatu egiten zitzaiola, ingelesean batez ere. Dislexia eta gaitasun handien susmoa piztu, eta ebaluazio bat egitea izango zela onena pentsatu genuen. Bietan baiezkoa eman zuen.

Loreak, dislexiaz gain adimen gaitasun handia ere ezkutuan zuen. Batak bestea ezkutatzen zion.

Gaur, detekzioari eta esku-hartze egoki bati esker, 6. mailan dago, pozik, arlo akademikoan eta sozio-emozionalean ere aurrerapen handia egin duelarik.

Markel ere aurrera doa. Gurasoek eta irakasleek ez dute jada mutiko ganoragabeko eta despistatu bat ikusten; gaitasun handiak eta dislexia dituena baizik. Begirada aldaketa honek izugarri lagundu dio bere autokontzeptua eta autoestimua hobetzen, eta geroz eta “akats tonto” gutxiago egiten ditu.

Detekzio eta esku-hartze goiztiarrak beren etorkizuna erabat alda dezakete. Eskerrik asko!

Bibliografia:

Benito, Y. (2017).  Problemas de comprensión lectora en niños con altas capacidades.         https://www.altascapacidadesytalentos.com/altas-capacidades-y-dislexia-video/

Eide, B. L. eta Eide, F. F. (2005). Stealth Dyslexia, Twice-Exceptional Newsletter. https://www.dyslexicadvantage.org/wp-content/uploads/2018/07/Stealth-Dyslexia-2E-original-article.pdf

Oltra, V. (2019). La Dislexia: recuperación de los problemas de lectoescritura. https://dislexiaeuskadi.com/la-dislexia-recuperacion-de-los-problemas-de-lectoescritura/

Pérez, A. (2023). Ni vagos ni despistados: la dislexia, un problema al que no se le da importancia y sólo puedes solucionar si lo detectas, según Luz Rello. Infobae. https://www.infobae.com/espana/2023/07/16/ni-vagos-ni-despistados-la-dislexia-un-problema-al-que-no-se-le-da-importancia-y-solo-puedes-solucionar-si-lo-detectas-segun-luz-rello/