Amaia Agirianorekin hitz egin dugu bere azken kolaborazioa oinarri hartuta. Adimen gaitasun handia duen haurrak gainontzekoak baino barnerakoiagoak eta egonkortasun emozional txikiagokoak direla uste izan da eta, ondorioz, harremanetan zailtasunak izaten dituztela. Amaiarekin gaia landu dugu elkarrizketan. Guri kontzeptu batzuk argitzeko balio izan digu espero dugu zuentzat  ere baliagarri izatea.

Bada oraindik gure artean ondo errotutako mitorik adimen gaitasun handiko haurrei dagokienean eta, horietako bat, hauen moldakaiztasun sozialari dagokiona da; hau da, gizartera egokitzeko zailtasunak izaten dituztela uste da.

Izan ere, askotan, gaitasun handiko haurrak gainontzekoak baino barnerakoiagoak eta egonkortasun emozional txikiagokoak direla uste izan da eta, ondorioz, harremanetan zailtasunak izaten dituztela. Orgulu eta Özbey-k (2021) egindako ikerketak erakusten duenez aldiz, Big Five bezela ezagutzen den nortasun-ereduaren arabera, gaitasun handiko haurrak ez dira gaitasun handikoak ez direnak baino barnerakoiagoak edo egonkortasun emozional txikiagokoak. Eredu honek 5 dimentsio ditu: esperientziarako irekitasuna (kuriositatea, orijinaltasuna eta sormenarekin lotuta dagoena); arreta handia (antolakuntza, kontzentrazioa, eraginkortasuna eta helburuak lortzeko gaitasunarekin zer ikusia duena); kanporakoitasuna (pertsona zenbaterainoko berritsua, asertiboa eta kitzikagarria den); adeitasuna (zenbaterainoko pertsona atsegina, fidagarria eta beroa den), eta neurotizismoa (emozio negatiboekin zerikusia duena: aldartea, urduritasuna eta kontrol emozional baxuaz erlazionatua). Eta, ikusi denez, gaitasun handiko haurrek, gaitasun handikoak ez direnek baino kuriositate, orijinaltasun eta sormen handiagoa dute; hau da, esperientzia pertsonal berrietarako irekitasun handiagoa erakusten dute, baina gainontzeko dimentsioetan, ez dago ezberdintasun esanguratsurik bi taldeen artean. 

Gainera, beste zenbait ikerketetan ikusia da moldakaiztasun soziala eta adimen gaitasun handia aldagai askeak direla; ez dutela elkarrekin loturarik, edo, beste era batera esanda, ez dagoela ebidentziarik gaitasun handiko haurrek gizartera egokitzeko arazo gehiago izaten dituztela bermatzeko (Borges et al., 2011).

Hala ere, gaitasun handiko haurren guraso eta irakasle asko arduratuta egoten da beren seme/alaba edo ikasleek “sozializazio arazoak” dituztelako.  

Honelaxe kontatzen zidan semea haur hezkuntzako 5 urteko gelan duen guraso batek:

Gure semea, Mattin, oso bizkorra da; geuk ere ikusten dugu. Lau urte zituenetik irakurtzen daki (bere kabuz ikasita) eta idazkera traketsaz eta hizki larriz, baina idatzi ere egiten du. Orain zenbakiekin tematuta dago eta etxean batuketak eta kenketak jartzeko eskatzen digu. Lehen hezkuntzako hainbat kontu ere erraz egingo lituzkeela iruditzen zaigu eta bai, agian gaitasun handikoa izango da, baina harremanetan kostatu egiten zaio eta batez ere horrek kezkatzen gaitu. Irakasleak esaten digunez, ikasgelan ia beti bakarrik egoten da eta jolas-parkera goazenean ere, ez da bere gelakideengana inguratzen. Noizean behin bakanen batekin jolasten du, baina ez da taldean integratzen. Nagusiagoengana jotzen du; lehengusuengana gehienetan.

Beste guraso batek aldiz, hauxe esaten zidan bere 9 urteko gaitasun handiko alabari buruz:

Haur hezkuntzan zegoela, gure Uxue gaitasun handiko neskatoa izan zitekeela esan zigun irakasleak. Abestiak eta ipuinak berehala ikasten zituen, gelakide guztien izena eta bi abizenak zekizkien, ia laguntzarik gabe ikasi zuen irakurtzen, oso galdera bitxiak egiten zituen eta bere adinerako oso  arduratsua zen. Ebaluazioa egin eta gaitasun handikoa zela esan ziguten, baina edozein egoeretara ongi moldatzen den neska da eta ezer ez egitea erabaki genuen. Orain aldiz, lehen hezkuntzan dago eta arduratuta gaude. Ongi moldatzen da gelakide guztiekin, akademikoki emaitza onak ateratzen ditu, baina, zerbait falta zaiola iruditzen zaigu. Ez da lehengo Uxue: ez ditu bere txikitako galdera berezi haiek egiten, isilagoa da, lotsatiagoa,… “itzali” egin dela dirudi.

Bi testigantza hauek agerian uzten dute adimen gaitasun handiko haur askokin gertatzen dena. Mattinen kasuan, harremanetarako zailtasuna ote? Eta, zer gertatu zaio Uxueri?   

Linda Silverman (d. g.) estatubatuar psikologoak urteak daramatza gaitasun handiko haur eta gaztetxoen garapen soziala aztertzen eta bere hitzetan, gaitasun handiko haur eta gaztetxoek, orokorrean, gaitasun handikoak ez direnek baino gaitasun sozial handiagoak, harreman sozial helduagoak eta arazo psikologikoen zantzu gutxiago izan ohi dituzte. Hala ere, garapen sozial egoki bat edukitzeko, beharrezkoa dute beraien familietan diren bezalakoak errespetatuak izatea, gurasoek gizaki guztien berezko balioa baloratzea, txikitan beraien antzeko gaitasunak dituzten benetako kideak aurkitzea eta, beraien burua ondo ezagutu eta onartu ondoren, gainontzeko neska-mutilekin elkar-eragitea (nerabezaroan, batez ere).

Izan ere, sozializazioak gainontzeko taldekideentzat esanguratsuak eta egokiak diren sinesmen, portaera eta  baloreekin bat egitea dakar (Shaffer, 1988) eta honek gizartera “ondo egokituta” bezala ikustea badakar ere, horietako hainbat beren berezko izatetik urrunduta egon daitezke; alienatuta. Garapen soziala aldiz, autorrealizazioarekin lotuta dago eta sozializazioa baino haratago doa: sozialki onargarria den jokabidearen kontzientzia, beste pertsona batzuez gozatzea, gizateriarekiko kezka eta gutxienez benetan bat egiten duten pertsona batzuekin elkarren arteko harreman aberasgarriak sortzea adierazten du (Sileverman, d.g.).

Gauzak horrela,  Mattinen kasuan bezala, posible da gaitasun handiko haurra, batez ere txikia denean eta bere antzeko kideak aurkitzen ez dituenean, galduta sentitzea. Taldearen eta norberaren arteko “gatazka” bezala ezagutzen da hau, baina gehienetan ez du zerikusirik harremanetarako zailtasunak izatearekin. Ziurrenik, Mattin, eta bera bezalako beste hainbat haur, ikasgelako kideekin arraro sentitzen bada ere, oso gustura erlazionatuko da haur nagusiagoekin (lehengusu, anai-arreba, auzokide,…), jakina baita, benetako adiskidetasuna, haurraren jolasaren sofistikazioa, umorearen heldutasuna, sen etikoa eta munduaren edo inguratzen gaituenaren kontzientzia adin mentalaren baitan dagoela eta ez adin kronologikoaren arabera. Horregatik esaten dute hainbeste aldiz gaitasun handiko haurrek haur hezkuntzako geletan daudenean beren gelakideengatik “ume txikiak dirudite”, “ez dutela pentsatzen ematen du”, “ez dituzte arauak errespetatzen”, “ez dakite jolasten”, “tontakeriak egiten dituzte”, “ez zaizkie nire kontuak interesatzen”, “haur txikiek bezala hitz egiten dute”,… Eta, azkenean, beraien antzekoekin harremanik ez badute, oharkabean, derrigortutako aukeraketa bat egitera bultzatuak sentitzen dira: taldean onartuak izateko beraien adimenari eta izateari uko egin edo bere adimena eta izatea mantendu. Uxueren kasuan, taldera ondo egokitutako neskato bat daukagu (sozializatua), baina bere benetako izatetik urruntzen dabil eta hori ez da garapen sozial egoki baten seinale. Mattin berriz ez da taldera egokitzen; badirudi taldean integratzeko arazoak dituela, baina Mattin, bere portaerarekin, garapen sozial egoki bat izan dezan laguntza eske dabil: bere antzekoak behar ditu inguruan. Baita Uxuek ere.

Hala ere, horrek ez du esan nahi gaitasun handiko haurrak gaitasun handikoekin soilik egon behar dutenik eta taldera egokitu behar ez direnik, baizik eta egokitzapen osasuntsu bat bilatu behar dela eta horretarako, beren antzeko gaitasunak dituzten haurrekin hartu-emanak izatea komeni dela, era horretan, lagunartean onartuak eta ulertuak sentitzen direlako eta norbera onartua eta ulertua dela sentitzea autokontzeptu positiboa eta trebetasun sozialak garatzeko funtsezkoa delako.

Norberaganako maitasuna ongi eraikita dagoenean, gainontzekoenganako maitasuna garatzen da, baina prozesu horrek, hainbat urrats behar ditu (Silverman, d.g.): (1) autokontzientzia; (2) antzeko kideak aurkitzea; (3) ulertua eta onartua dela sentitzea; (4) norbere buruaren onarpena; (5) besteekiko ezberdintasunak onartzea, eta (6) besteekiko ulermena, onarpena eta estimazioa.

Beraz, lehen urratsa besteengandik zein berdinak eta zein ezberdinak garen ohartzean datza eta, ondorioz, lehen urrats honetan garrantzitsua da haurraren inguruan bere antzekoak ere izatea. Bestela, oso ezberdina, arraroa eta beteekin bat egiten ez duena bezala sentitu ohi da (artalde txuri batetan ardi beltza da arraroa, baina artalde beltz batetan, ardi txuria). Aldiz, bere antzeko kideak aurkitzeak, interesak partekatzeko aukera ematen dio eta ulertua eta onartua sentitzen eta benetako adiskidetasuna garatzen laguntzen dio. Era berean, besteek onartzen gaituztela ikusteak norberaren buruaren onarpenean laguntzen du eta norbera den bezalakoa onartzen denean, besteekiko desberdintasunak onartzen dira; gainontzekoak ulertzeko, onartzeko eta estimatzeko beharrezko urratsa.

Gauzak horrela, Mattin, Uxue eta beste adimen gaitasun handiko haurrek ere garapen sozial egoki bat izan dezaten, ezinbestekoa da ahalik eta azkarren beraien interesak eta jolasak partekatzeko kideak izatea, babesean sentitzen diren hartu-eman positibo hauetatik sortuko direlako gainontzekoengana zabaltzera helduko diren ulermen, onarpen eta estimaziozko harreman osasuntsuak.

Bibliografia:

Borges, A., Hernández-Jorge, C. eta Rodríguez-Naveiras, E. (2011). Evidencias contra el mito de la inadaptación de las personas con altas capacidades intelectuales. Psicothema, 23(3), 362-367.

Ogurlu, U. eta Özbey, A. (2021). Personality differences in gifted versus non-gifted individuals: A three-level meta-analysis. High Ability Studies. DOI: 10.1080/13598139.2021.1985438

Silverman, L. K. (d. g.). Social development of the gifted. Gifted Development Center. https://www.gifteddevelopment.org/musings/socialdevelopment