Guraso.eusentzat idatzi nuen azken idazkiaren segida da hau, hasiera batean eskolari alternatiba den Bizi Toki espazio kolektiboarentzat idatzi nuena.

Horra beraz ikerlari ugarirengandik datozen beste lekukotasun eta aholku batzuk, gure eguneroko bizian kontsumitzen ditugun elikagaien hautatzeko eta apailatzeko lagungarri zaizkigunak :

● Zituak (zerealak) gure gorputzarentzat energi iturri dira. Bestalde, bereziki beren azalek, nutrimendu osasungarri ugari eta zuntzak (fibrak) badituzte. Hala ere, gariaren eta artoaren proteina batzuek aurre historiatik hona hainbeste mutazio pairatu dute (hibridazio artifizialen bidez) non kaltegarriak izan daitezke. Gainera, proteina moldatu hauek 110°tik gora erretzeak eragiten dizkien eraldaketengatik ere kaltegarri bilaka daitezke. Irrisaren (arroza) proteinak aldiz, egosteak moldatzen baditu ere, gure gorputzak askoz hobeki onartzen ditu.
Espalta txikia, garagarra, zekalia eta oloa, gariaren familiakoak dira, baina eraldaketa genetiko artifizial askoz gutxiago pairatu dute, eta gariak eta artoak ukan dezaketen eragin kaltegarririk ez dutela dirudi, bereziki espalta txikiak. Gari eta arto barietate zaharrek ere eraldaketa genetiko artifizial gutxiago pairatu dute.
Gari beltza magnesioan aberatsa da eta ezinbestekoak zaizkigun azido aminatu guziak ditu, kinoak bezala. Arta txikia proteinetan eta mineraletan aberatsa da.

lafibra

● Haziak ernetzen direlarik, bitaminen kontzentrazioa oso azkarki goratzen da (bereziki A probitamina edo betakarotenoa, C bitamina, B bitamina taldea, baita B12 bitamina). Egun batzuen buruan, zitu edo lekari ernetuak, iranja edo andere-mahats beltza bezain bat C bitamina badu. Azido aminatuak ere kalitatiboki eta kantitatiboki handitzen dira. Honezkero, ezinbestekoak diren 8 azido aminatuak baditu hazi ernetu ugarik : dilistak, eguzki loreak… Baina ez dute han hemenka barreatutako hiruzpalau hazi ernetu apaingarriek gauza handirik ekartzen. 100 eta 200 g artean hazi ernetu ezberdin jan behar liratezke eragina nabaritzeko.

● Gaur egungo abere esne gehienak, eta bereziki behiarena, kaltegarriak izan daitezke osagarriarentzat. Halaere, bereziki ardi eta ahuntz esne fermentatuak (gasna, mamia…) haien proteina ekarpenentzat onuragarriak izan daitezke, baita laktofermentazioetan diren bakterien gatik ere (berdin azaren edo saltxitxoiaren laktofermentazioarekin).
Dena den, beharrezkoa dugun kaltzioa kantitate nahikoan dakarzkigute barazkiek (azak, urazak…), lekariek, barazki gordinek, fruituek (pikuek…) eta hazi oliodunek (intxaur, almendra…).
Munduko herri anitzek ez du sekulan esnekaririk kontsumitzen eta ez du horretarako dekalzifikaziorik erakusten, adibidez asiar kontinentean, non emazteek europear emazteek baino hezur mineralizazio handiagoa erakusten duten. Badirudi esne kaltzioaren biodisponibilitatea beste hainbat elikagaiena baino txikiagoa izatea. Okerrago, baliteke gorputzak esne kaltzioa asimilatu ahal izateko gure hezurren kaltzioa hartu behar izatea…
Menopausaren ondoko osteoporosisari aurre egiteko, badirudi jarduera fisiko erregularra eta egunero eguzkitan egotea benetan eraginkorra izatea.
Beharbada esneak gosete garaietan edo eskualde bakartuetan bere fama eskuratu zuen, behia baino behi esnea kontsumitzea askoz adimentsuagoa zen garaietan. Biziraupenerako elikagaia izan da eta abere jatorrizko proteinak kontserbatzeko moldeetariko bat (gasna gisa). Horregatik gure elika ohituretan balore sinboliko handia atxikitzen du.

azala-520x245

● Beste argibide eta aholku batzuk :
• Liseriketarentzat hobe da gutxi eta usu jatea, kolpez anitz jatea baino.
• Irentsi aitzin ongi murtxikatzea komeni da, besteak beste ez aski liseritutako elikagaiek hesteetako mikroorganismoen desoreka eragiten dutelako (bakterien ugalketa) : ayur-vedak dio « solidoak edan behar dira eta likidoak murtxikatu ».
• Hobe haragi txuria kontsumitzea (oilasko, untxi, ahate…) gorria baino.
• Atunak, osagarriarentzat kaltegarria den merkurioa metatzen du.
• Kean egositako elikagaietan, keak gai minbizi eragileak sortzen ditu.
• Hobe hotzean egindako lehen tinkaldian jasotako olioa kontsumitzea. Omega 3 (azio alfa-linoleniko) olioak garrantzizkoak izan daitezke osagarriarentzat, besteak beste odol hodietako eritasunak saihesteko: adibidez kolza, intxaur eta lino olioak, lehenagotik oliba olioarekin nahasiak oxidazioarengandik babesten dituelako (oxidazio hori kaltegarria izan daiteke osagarriarentzat). Intxaurraren kasuan hobe osorik jatea.
• Baliteke soja fermentatuaren kontsumoak, herri asiatikoetan minbizi kopurua estatistikoki txikitzea. Gainera, sojak dituen fitoestrogenoak, emazte asiatikoak osteoporosisarengandik babesten dituzten gaietariko batzu direla dirudi. Baina bereziki biziko garai batzuetan, soja ez fermentatua kaltegarria izan daiteke, gure gorputzaren sistema hormonala sakonki desoreka dezakeelako. Gauzak hola, hobe litzateke mutikoei eta pubertate, haurdunaldi edo menopausia garaiko emazteei fermentatua ez den sojarik ez ematea, eta bereziki ez ematea bularreko minbizia duten emazteei. Beraz soja fermentaturik jatea komeni litzateke (soyu, tamari, tempeh eta miso). Kasu egin behar litzateke aldiz tofu, soja esne eta soja gordinarekin.
• Gatz gehiegi hartzea kaltegarria izan daiteke. Garbitua izan ez den gatz osoa hartzea hobe da. Berdin azukrearentzat.
• Baliteke elikadura modernoan magnesio gutxiegi kontsumitzea.
• Urtaroko fruitu eta barazkien kontsumoak minbiziaren aurkako eragin onuragarria luke. Hobe izan daiteke fruituak bakarrik jatea (otorduen artean, askarian) edo barazki gordinekin edo hazi oliodunekin, fruituen azukreak urdailean beste elikagaiak gaizki fermentarazten ahal dituelako eta asimilazioa trabatzen ahal duelako. Fruitu osoa jatea hobe izan daiteke zukoa edatea baino, osoak dituen zuntzen gatik.
• Barazkiak, haien bilketatik landa, ahal bezain fite kontsumitzea komeni da, ahal bezain gai bitaminiko kantitate handia eskuratzeko (elikagaien zahartzeak eta oxidazioak besteak beste gai bitaminikoak kaltetzen dituzte). Beraz hoberena, prestaketa otordua baino minutu batzuk lehenago egitea litzateke, barazki moztuak edo xehatuak airearen dioxigenoaren kontaktuan ahal bezain denbora gutxi uzteko. Kruziferoek (aza, arbia, arbitxoa, reifor…) gai babesle anitz dute. Azak C bitaminan aberatsak dira. Kuia horaila, pastenarria bezala, beta-karoteno iturria da (zahartzea moteltzen duen antioxidatzailea).
• Organismoak, urean urgarri diren bitaminak ez ditu metatzen ; beraz, beharrezkoa den kantitatea egunero ekartzea komeni da.
• Egunean zehar, lau zati gluzido bi zati proteinentzat eta zati bat lipidoentzat hartzea oreka ona izan daiteke.
• Abere jatorria duten proteinarik jaten ez dutenek, burdin, ezinbestekoak diren azido aminatu eta B12 bitamina eskasiak ukan ditzakete. Erregularki zitu bat eta lekari bat (adibidez dilistak, proteinetan aberatsenetarikoa den lekaria) kontsumitzea komeni litzateke, baita algak (burdin eta B12 bitamina ekarleak), intxaurrak… Burdina ekartzen dute ere adibidez lekariek, pikuek…
• Algek, gure gorputzaren metal astunak eta gai erradioaktiboak gatzetan eraldatzeko gaitasuna dute, eta horrela gure gorputzak gatz hauek errazki kanpora ditzake (kelazioa da). Proteinak dituzte, gluzidoak, mineralak eta bitaminak, landareetan baino gehiago.

On dagigula !