Hasiera batean hitzez hitz berriz hartuko ditut hemen nere aitzineko idazkietako ideia garrantzitsu batzuk, eta ondotik euskal dantzaren adibidearekin irudikatuko eta egiaztatuko ditut.

Haurrei zerbait transmititu ahal izateko, hau da, haurrek, helarazi nahi dieguna benetan berena egin dezaten, transmititu nahi diegun hori zentzuz betea izan behar da. Baloreak, jakitateak eta praktikak bereziki zentzuz betetzen dituenak, haurraren hurbilekoek (gurasoek, gurasoen lagunek…) egunerokotasunean hauek bizitzea da.

Ninia, hilabete batzuk dituelarik, behatzen dituen ekintzak bere gisara berregiten hasten da. Imitazio jokoa sortu da, ikasketarako oinarrizko tresna dena, funtsezkoa. Urratsez urrats, umeak behaketatik parte hartzera pasatzen dira. Haur zaharragoak eta helduak imitatzeko joera hori nahita nahiez agertzen da. Hain zuzen, haurrek, beren ingurukoen jardueretan esku hartu nahi dute eta ingurukoen interesak bizi nahi dituzte, haur zaharragoek eta helduek osatzen dugun taldearen kide izatearen nahikundea dutelako. Jarduera horiek taldea ezaugarritzen dutelarik, beraz balore sozial handia dutelarik, erakargarriak bilakatzen dira haurrentzat eta ikasketetarantz sarbideak dira; ikasketa horiek iraunkorrak eta ongi barneratuak dira.

Eskolarik gabeko jendarteetan, hau da hezkuntza herritarrean, haur baten ikaskuntza prozesua, bere inguruko baloreen, jakitateen eta praktiken berezko eskuratzea da, eskuratze naturala, informala. Ikasketa informala, ekiteko molde kontzienterik eta espliziturik gabe egiten da, asimilazioz, behaketaz, imitazioz. Haurraren ingurumen aberatsean eta anitzean gauzatzen da, gurasoenean, gizartearenean eta munduarenean.

Ondoko lerroak, besteak beste eskolari alternatiba den Bizi Toki espazio kolektiboarentzat eta interesatua den ororentzat idatzi dudan idazki batetatik hartu ditut. Idazlan osoa irakurri eta bibliografia eskuratu nahi duenak, www.bizitoki.org gunera jo dezake.

 

Guilcherk, Euskal Herrian, beste garai batzuetan, dantza gizarte osoak praktikatzen zuela goraipatzen du.

Soka-dantza edo kate-dantza, emazte eta gizonak ilaran ezarriz eta bakoitzak aldeetako biei eskuak emanez osatzen da. Soka hesten ahal da ingurua (zirkulua) sortuz edo zabalik gelditu, mutur batetako dantzari batek eramanik. Dantza soziala da, kolektiboa. Guilcherentzat, Euskal Herrian eta beste herrietan, kate-dantza komunitatearen adierazpenaren lehen tresna izan da; soka-dantzen jatorria oso oso zaharra da. Josteta, topaketa soziala eta sexuen topaketa helburu zuen erritual soziala zen. Bertan ziren pertsona guziak biltzen zituen, kopuru mugarik eta sexuen bereizketarik gabe ; beren artean kohesio oso azkarra eragiten zuen.

 

Urbeltzek gauza bera dio : kate-dantzaren helburua kohesio soziala zen. Soka-dantza sokaren metafora da ; esku hartzen zuten guziak, emazte eta gizonak, soka berekoak zirela adierazten zuen. Komunitate osoa lotzen duen erritual sinbolikoa da: soka-dantzan egiten diren zubiak, hau da, aurreskuak eta honen hurrengo dantzariak besoekin arku bat egin eta gainerateko dantzariak azpitik iragatea, lokarriak egitearen sinboloak dira, eta komunitate-lotura askatu ez dadin egiten dira. Sokaren beste muturrean gauza berdina egiten da ; kasu honetan, atzeskuaren eta honen aitzinekoaren artean osatzen den arkuaren azpitik iragaten dira dantzariak. Gisa horretan, sokaren bi muturrak lokarrien bidez ixten dira, soka desegin ez dadin.

 

Araolazak dionez, aurreskua soka dantzatik etorritako dantza da. Soka-dantzan aurreskua lehen dantzaria da (aurreko eskua). Sokaren beste muturrean, azken tokian, atzeskua izaten da. Soka-dantzaren zenbait zati, bakarlariek (aurreskua eta atzeskua) egiten dituztenak, adibidez aurreskuak sokara gonbidatua izan den neska edo mutilari dantzatuz egiten dion ongi-etorria, soka-dantzatik askatu, eta hortik bananduta eskaintzen dira gaur egun. Ohitura hau azken 40 urteetan zabaldu da. Behin soka-dantzatik askatua, edozein ekitaldi eta jardueretan erabiltzen da : omenaldiak, ongi etorriak, sari emateak, inaugurazioak…

 

Urbeltzen arabera, XIX garren mende erdian Bizkaian, kate-dantza hauei aurreskua deitzen zaie : lehen dantzariari arreta ezartzen zaio ; horrekin, jatorrizko esanahiarengandik berriz ere urruntzen gara. Denbora laburrean, izen hori, dantzaren ikuspegi kolektiboa ukatzetik indibiduala ukatzera pasa da. Aurresku izenarekin gizonak « desagertzen » dira. Arreta koreografikoa ez doa haien gana ; bakarrik lehen dantzariaren trebezi eta dotoretasunera doa. Kate-dantzen galtzea komunitatearen ahultzeari lotua da ; bakarlariaren pertsonaia goretsi da eta bere trebezia beste kontsiderazio ororen gainetik pasa da.

 

Euskal jauziak ingurua (zirkulua) osatuz gauzatzen diren dantzak dira. Urbeltzen iritziz, inguruaz komunitatearen adierazpen transzendentea egiten duen ideia unibertsala da. Oteizak, harrespilen (cromlech-ak) eta jauzien dantzatzeko inguruaren artean berdintasuna ikusten du. Dantzariek harrespil sinbolikoa osatzen dute. Oteizaren ustez, harrespila politikaren espazioa da, kontratu sozialarena, engaiamendu politikoarena. Guilcheren arabera, jauzia, dantza-luzea bezain bat, dantza kolektiboa izanki, komunitatearen adierazpenaren eta batzearen bitartekoa da, identifikazio bitartekoa, eta bertako taldearen pertsonalitatearen adierazpenaren bitartekoa.

 

Guilcherk, dantza kolektibo zahar orok, egoeren arabera, bere baitan adierazpen indibidualari tokia eman diola erraten digu. Baxe Nafarroak die askatasun gehien uzten interpretazio pertsonalei. Bakoitzak maite dituen urratsek edota asmatutako mugimenduek toki garrantzitsua har dezakete. Badea horrelako ariketan, norberaren azkartasuna, zalutasuna edota trebetasuna agerian uztea baino gauza naturalagorik ? Jauzia lehenik nagusiki taldearen famaren tresna da, baina taldearen mugen barnean pertsonalitate indibidualen agertarazteko egina da ere. Hain zuzen, dantza, pertsonalitatea osoki daraman adierazpen bitartekoa da.

 

Guilcherk, kate-dantza soilik praktikaren indarraren bidez belaunaldi batetik besteetara transmititzen zela zehazten du. Denek praktikatzen zuten taldeko ohitura zen. Dantza bizi sozial publiko eta pribatuaren baitan izanik, ikasketa haurtzarotik hasten zen, ikusitakoa norberak luzaz beretuz. Ikasketa, gehien mirestutako dantzariak imitatuz, heldutasuneraino segitzen zen. Haurrak, bere inguruan denek eta egunero elkarrekin bizitzen zuten kulturaren osagaia bere egiten zuen.

 

Xiberotar dantzari baten prestakuntza, edonor horretaz kezkatu baino lehen hasten zen. Lehenik, haurtzaroan ikusitako guziarekin egiten zen. Gizonezkoen dantzak, taldearen biziaren une oso garrantzitsuetan leku gorenetarikoa zuelako, denak hunkitzen zituen sedukzioa eragiten zuelako, haur txikiak, dantza ikasketak, kartsuki nahi zuen goratze pertsonalerako bitartekotzat zituen. Dantzarentzat zuen interes kartsuak eta miresten zituen dantzarien mailara egun batez heltzeko edo maila gainditzeko itxaropenak, mami zaila zuen irakaskuntzaren eraginkortasuna anitz azkartzen zuen. Aitak, anai helduagoak edo osabak, lehen ikastaldiak ematen zituen, denen esperientziara heltzea ahalbidetzen zutenak. Lukuren erranetan, dantza etxeetan erakasten zen, sukaldean, aitak semeari, ottok ardurago ezkaratzean. Auzoan dantzari ezagutua baldin bazen, haurra, luze jo gabe harekin ikastera joaten zen. Altzürükün adibidez, dantza, famili eta bertako ohituraz irakatsia zen. Gizonak igandetan ostatuan elkartzen ziren eta beren plazerrarentzat dantzatzen zuten. Gazteek imitatzen zuten eta zaharrek zuzentzen. Ondotik, gazteek, inguruetako bestetan eredutzat hartu nahi zituzten dantzariak xerkatzen zituzten. Haien etxera beilatzera zoazen, opil bat ekarriz, botila bat, haien begiradapean eta haien adibidea jarraikiz urratsak gogoz errepikatzeko. Goi mailako arte hau, eskuratzeak ahalegin handia eskatzen zuena, Xiberuan oso zabaldua zen. Ez ziren denak dantzari bikainak, baina denek gutxienez maila ohoregarria bazuten.

 

Dantza ikasteko duela gutxi arte Euskal Herrian indarrean zen hezkuntza herritar horrek, haurrei transmititu nahi dizkiegun balore, jakitate eta praktika guzi guzientzat balio du, azpimarratzen dut, guzi guzientzat. Aitzineko idazkietan nion bezala, hezkuntza beraz, ez dadila izan aparte den jarduera bat, banandutakoa, bereizitakoa, instituzionalizatua, eskolarra, delegatua. Bizi ditzagun beraz, belaunaldi ezberdinak bilduko dituzten sortzekoak diren espazio kolektiboetan, guretzat garrantzi handia duten baloreak, jakitateak eta praktikak. Merkatu jendarteak hein handi batean desegin duen hezkuntza herritarra eraiki dezagun berriz beraz, hein handi batean desegin duen herria eraiki dezagun berriz beraz. Hau egin ezean, zentzugabekerian sakondu besterik ez dugu egingo.