Eguberriak gerturatu ahala, Olentzero eta Mari Domingiri gutunak idazten laguntzeko, ohikoa izaten da postontzi edo denda izkinetan jostailuen katalogoak aurkitzea. Nolanahi ere, Estitxu Garai EHUko irakasle eta ikertzailearen ustez, katalogo guztiak ez dira “hezitzaile eta egokiak”; are gutxiago “betaurreko feministekin” begiratuz gero. Garairen ikergai nagusia da publizitatea, eta guraso den aldetik ere, zorrotz begiratzen die jostailu-enpresa handien katalogoei.

Zenbaterainoko eragina dute jostailuen katalogoek eta bestelako publizitate motek haurrengan?

Jolasa oso eremu garrantzitsua da haurren sozializazioan eta garapenean. Psikopedagogo eta hezitzaileek garbi esaten dute: umeek jolasaren bidez ikasten dute mundu honekin harremantzen. Hori kontuan izanda, jostailuen katalogoei begiratzen badiegu –eta batez ere betaurreko feministak jantzita egiten badugu–, egoera oso dramatikoa dela konturatuko gara; baina munduan bizi dugun egoera bera da oso dramatikoa. Katalogoak beste bitarteko bat gehiago dira, sotilki, umeak genero roletan eta estereotipoetan blaitzeko.

Katalogoetan oso garbi dago bereizita zein jostailu bideratzen dizkieten mutilei eta zeintzuk neskei. Koloreetatik hasita, jostailu batzuek bertsio arrosak eta urdinak dituzte. Eta horrez gain, aldizkaritxoetan ia-ia gaika banatuta daude jostailuak, eta sekulako eragina du jostailuaren alboan agertzen den protagonistak ere. Dinosauroekin, super-heroiekin edota kotxeekin agertzen direnak mutilak dira, eta etxeko lanei, estetikari edo zaintzari lotutako jostailuekin agertzen direnak, neskak. Guraso moduan, halako katalogo bat zabaltzen dudanean izugarrizko amorrua ematen dit.

Eta umeek nola barneratzen dute informazio hori?

Ikertu denaren arabera, umeek oso txikitatik identifikatzen dute sistemak zein genero roletan sartu nahi dituen eta zein jarduera eta jostailu onartzen zaizkien sozialki. Esan beharrik ez dago horrek eragin zuzena izango duela haien etorkizuna proiektatzerako orduan: aukeratuko dituzten ikasketetan, lanbidean… Eta horrekin batera, indarkeria sinbolikoaz hitz egin behar da; izan ere, prestigioa duten jarduerak edo ezaugarriak dira, hain zuzen ere, mutilei bideratzen zaizkien jolasetan agertzen direnak: ausardia, abentura, lehiakortasuna…  Neskei bideratutakoetan aldiz, jendartean horrenbesteko prestigioa ez duten jarduerak dira nagusi, adibidez, zaintza lanak.

Jendartean aldaketak behar dira; patriarkatuari buelta eman behar diogu, eremu guztietara iristen baita. Egiturazkoa da, eta arazoa da jostailuen katalogoek oraindik bat egiten dutela haurrek gainerako eremuetan jasotzen duten informazioarekin. Horregatik da hain kezkagarria. 

Dena dela, azken urteetan aldaketarik ikusi duzu?

Jostailu-katalogoetan bilakaera txiki bat egon dela esango nuke. Gaur egun, keinuak egiten dituzte noizean behin; adibidez, sukaldearen alboan mutiko bat jartzen. Baina keinu txikiak besterik ez dira, eta hori feminismoak ere bere eragina duelako da. Aldarri feministek eremu hori ere apur bat ukitu dute, baina oso-oso gutxi.

Esan daiteke feminismoaren eragina txikiagoa dela publizitatean jendartean baino?

Feminismoa oso indartsu egon arren, horrek jendartean duen benetako eragina ez da beti uste dugun adinakoa; eremu askotan oso atzetik gaude oraindik. Jostailuena eta publizitatearena da horren adibide garbia. Nik uste dut askoz ere ausartago jokatu beharko lukeela publizitateak; oso kontserbadore jokatzen du…

Publizitatearen dinamika zein da? Nola funtzionatzen du?

Jendartean eragitea egozten zaio sarritan, eta hala da, baina publizitatean, ohikoagoa izaten da gure  artean estandarrak diren jokaerak hartu eta horiek proiektatzea. Jendartearen joerak aldatzen doaz, baina publizitateari gehiago kostatzen zaio, eta esan bezala, oso kontserbadoreak eta atzerakoiak izan daitezkeen ikuskerak betikotzen lagundu dezake.

Badakigu publizitatea kapitalismoaren tresna nagusienetakoa dela, eta kapitalismoak patriarkatua aliatutzat duela. Horrenbestez, logika kapitalista horretatik abiatuta, zentzuzkoa da publizitatea eremu patriarkaletan mugitzea eta bereziki kontserbadorea izatea.

Baina ez beti, ezta?

Hori da. Publizitatea komunikatzeko tresna bat da, eta bestelako ereduak proiektatzeko aukera ere ematen du.  Guk baditugu oso aurrerakoiak diren enpresak eta ahalegin handia egiten dute ikuskerak aldatzeko. Baina botere handia duten jostailu-dendek eta haien katalogoek proiektatzen dutena ikaragarria da.

Iritsi zaizkizu eredugarriak diren katalogoak ere?

Bai, adibide ederrak daude. Niri Ikastolen Elkartetik iritsi zait bat. Egia esan eredu zoragarriak daude eta ahalegin itzela egin da. Mugimendu feministaren eraginez gauzak aldatzen ari dira, baina esan dudan moduan, atzean geratu dira enpresa handien jostailu-katalogoak; erresistentzia bat dira.

Zer hartu beharko litzateke kontuan katalogo eredugarri bat egiterakoan?

Umearen garapenean garrantzitsuak diren gauzak hartu behar dira kontuan; esaterako, adina. Jostailuak adinaren arabera egon beharko lirateke antolatuta. Eta batez ere, gauza neutro moduan ikusi beharko lirateke; haur guztiak, neska nahiz mutil, interpelatuta senti daitezela edozein jostailuren aurrean.

Izan ere, geuk bihurtu ditugu jostailuak jostailu. Haurrei imitazioa gustatzen zaie, jolas sinbolikoa, nagusiek egiten dutena erreproduzitzea. Hortaz, nagusiok egiten dugunari erreparatzea komeni da, eta ariketa hori egitean, arau sozialekin eta indarkeria sinbolikoarekin egingo dugu topo. Arazoa jendartean dago.

Guraso bezala nola bizi duzu hori guztia?

Gaia neketsua eta frustragarria da. Nik neska bat eta mutil bat dauzkat, jostailu berak izan dituzte eskura, eta hain txikiak izanda ere, dagoeneko barneratuta dituzte jendarteko arauak.

Halakoetan, feminista moduan, gure burua zigortzeko joera izaten dugu. “Nola liteke hau?”, pentsatzen dugu. Baina konturatu behar gara jendarte patriarkal batean bizi garela; ezin dugu imajinatu ere egin tentakulu horiek noraino iristen diren.

Zer esango zenieke hau irakurtzen ari diren gurasoei?

Lasaitasunez hartzeko. Norberak aparteko ahalegina egin arren, haurrak genero rolei erabat lotuta ikus ditzakegu. Baina horrek ez du munduaren akabera ekarriko eta haur horiek nagusitan ez dira “nahi ez ditugun pertsona horiek” izango. Badago esperantza.

Haurrei haur izaten ere utzi behar zaie eta ezin diegu eskatu gure jendartearen arazoak konpontzeko. Gogorra eta zaila da, baina gogorra da emakume heldua izatea ere… Baliabideak jarri behar zaizkie eskura eta errealitatea ulertzen lagundu, baina gure obsesioak eta frustrazioak haien gain jarri gabe.

Etiketak: