Etxekolanak onak ala txarrak

Azkenaldi honetan maiz hitz egiten da etxekolanei buruz. Familia batzuk, gehiegizkoak jotzen dituztelako, etxekolan greba egin izan dute. Hala ere, aditu askok hezkuntza prozesuan ezinbestekoak direla diote. Nork ote du arrazoia? Zertan dira onak etxekolanak? Zertan txarrak?

Etxekolanak ez dira ezinbestekoak. Ezinbestekoa da hezkuntza sistemak ikasleen autonomia sustatzea. Unibertsitatera heltzen diren ikasleen heldutasun maila geroz eta baxuagoa dela ikusten ari gara: tutoretzetara gurasoak lagunduta iristen diren kasuak areagotu dira eta muturreko kasu batzuetan ikasleek negarra eta txantai emozionala erabiltzen dute gainditu ahal izateko errekurtso gisa.

Anekdotikoa izan zitekeen egoera hau, tamalez, errealitateren adierazgarri esanguratsua da. Gure gizarte hedonistak (ez hezkuntza sistemak soilik) heldutasun eredu mugatua transmititzen du.

Hori dela eta, Euskal Autonomi Erkidegoko Oinarrizko Hezkuntzaren kurrikuluma zehazten duen dekretuak ezartzen du ikaslea gai izan behar dela bere ikaskuntza prozesua modu autonomoan antolatzen.

Beraz, zertan dira onak edo onuragarriak etxeko lanak? Ba ikasleen autonomia eta lan gaitasuna areagotzen laguntzen badute lagungarriak izango dira.
Gaur egun, ordea, helburu horretatik urruntzen gaituzten ondorio sekundario batzuk ematen ari dira. Alde batetik, etxeko lanak eta eskolatik kanpoko ekintzak direla medio, lehen hezkuntzako haur batzuk egunero 10-11 orduko jardunaldiei aurre egiten diete. Honek nekea eta saturazioa sortzen du. Kontzentrazioa gutxitzen da eta haurren berezko jakin mina ito egiten du. Ondorioz, askotan, ohitura sortu baino lanarekiko gorrotoa sortu dezake, haurra eta eskolaren arteko harremana okertuz.

Bestalde, guraso askok, agian haurren arrakasta akademikoa ziurtatu nahian, euren gain hartzen dute eskolako lanen erantzukizuna: “Gaur ikasi behar dugu, bihar azterketa dugu eta” edo “Matematika gehiago kostatzen zaigu”. Sinbiosi egoera horrek, motibazio positibo batek eraginda ere, kontrako ondorioak eragiten ditu: ikasleen autonomia ez sustatzeaz gain, guraso batzuk etxeko lanak intrusio bezala bizi dituzte, guraso eta eskolaren arteko harremanean tentsioa areagotuz.

Hau gertatzen denean esan dezakegu etxerako lanak ez dutela jatorrizko helburuan laguntzen, berori oztopatzen baizik.

Badago etxeko lanekiko alternatibarik? Zein alternatiba garatu ahalko lituzkete irakasleek edota hezkuntza zentroek?

Aipatutako joera negatibo horiek konpentsatu aldera, hezkuntza sistemak hainbat alderdi zaindu beharko lituzke: Lehenik eta behin, irakasleen arteko koordinazioa egon beharko da etxerako bidaltzen den lan karga erregulatzeko (badaude mailaren arabera asteroko ordu kopurua mugatzeko proposamen desberdinak. Ikastetxe bakoitzak zentro autonomia baliatu dezala haien populaziora moldatzen den proposamena zehazteko).

Horretaz gain, funtsezkoa izango da haurren interesetan oinarritzen diren lanak bidaltzea. Batez ere Lehen Hezkuntzan gelan eta haien bizipenekin harremana duten edukiak landu beharko dira. Bigarren Hezkuntzan, ordea, helduen bizitzara prestatzen dituzten egoerak planteatuko dira.
Honekin batera lan mota ere moldatu behar da: Lehen Hezkuntzako lehen zikloetan, klasean ematen ari diren edukiak errepasatzeko lanak bidali behar dira nagusiki. Horretaz gain, tartean lan egun bat baino gehiago eskatzen duten proiektuak sartzen hasi gaitezke. LH-ko azken zikloetan eta Bigarren Hezkuntzan, ordea, errepasoa integratuagoa dagoen heinean proiektuek pisu handiago izan beharko dute, ikasleek autonomiaz -eta hasieran gainbegiratuta- kudeatu ditzaketenak.

Beste alternatiba interesgarri bat klaseko ordutegiaren barruan lan autonomorako tarteak uztea da. Modu horretan lanerako giroa eta baldintzak ematen direla ziurtatzen dugu eta ikasleek beraien prozesuaren erantzukizuna hartzen dute, egin beharrekoa aukeratuz. Honek, gainera, etxerako lanak murriztea du sari bezala.

Azkenik, autonomia eta ikasleen interesak kitzikatzeko, etxeko lanen zati bat aukerazkoa izan daiteke. Ikasle bat justu badabil asignatura batean, edo eta oso gustuko badu, aukera izango du lan gehigarriak egiteko. Beroriek nolabaiteko eragin positiboa eduki beharko lukete notetan, motibazioa areagotzeko, baina azken finean ikaslearen eta familiaren erabakia da hori egitea ala ez, beraien lehentasun eta aukeren arabera.

Alternatiba horiei begira, zer egin ahalko lukete gurasoek?

Familiaren papera ere oso garrantzitsua da etxeko lanek ondorio positiboak izan ditzaten. Guraso bezala egin behar dugun gogoeta honako hau da: Noiz dauka gure seme-alabak haurra izan eta haurra bezala jolasteko aukera? (eta ez dugu hemen telebistan edo bideo-jokoetan ematen den denbora kontatzen, haurren aisialdi sozial eta aktiboaz ari baitgara). Jolasa eta denbora librea funtsezkoak dira alderdi akademikoa konpentsatzeko: derrigorrezko asignaturak dira.

Horretaz aparte, ulertu behar dugu etxeko lanen helburua, edukien bereganatzea baino, lan autonomia sustatzea dela. Beraz, lehen momentutik, beraien kabuz lan egitea faboratuko dugu. Eskuragarri egongo gara, laguntza behar badute eskatu dezaten. Distraktoreak kenduko ditugu eta ergonomia baldintza egokiak eskaintzen dituen toki bat egokituko dugu. Haurrak nahi badu, edo eta eskolak eskatzen badigu, haurren lana gainbegiratuko dugu, baina egin dela ziurtatzeko, eta ez ondo egin dela bermatzeko.

Izan ere, guraso batzuk kexatzen dira eurak ez direla gai sentitzen seme-alabei hainbat lanekin laguntzeko, hizkuntzagatik dela edo edukien konplexutasunagatik dela. Baina gurasook beti lagundu dezakegu ikasten ikasten, ekintza horretan edukiei lotutakoez gain bestelako prozesuek hartzen dute parte eta. Motibazioa sustatu dezakegu eredu izanda. Adibidez, denbora horretan irakurtzen edo bestelako lanak egiten bagaude haien lan ohiturak hobetzen lagundu ditzakegu. Bestalde, ikasle bat frustratzen bada mate buruketa batzuk ezin dituelako ebatzi, aita edo ama laguntza handikoa izan daiteke frustrazio hori kudeatzen ikasteko orduan. Eta lanak amaitzerakoan edo eta lanean aurreikusitako denbora eman ostean beraien ahalegina baloratzen badugu ere autonomia ezartzen laguntzen arituko gara.

Adituek adierazten duten bezala, familiaren jarrera etxerako lanen inguruan oso garrantzitsua da: ikasleen bizitza akademikoan bultzada ikaragarria eman ahal dio, edo gainditu ezinezko oztopoa bihurtu daiteke. Hau da gertatu ohi dena gure jarrera negatiboa adierazten dugunean: “horrenbesteko etxeko lanak zertarako? Etxean egin behar al dugu haiek klasean egiten ez dutena?” edo “Erro karratuak egiten ikasteak edo historia ikasteak ez du ezertarako balio. Noiz erabili dugu guk hori gure eguneroko bizitzan?”. Horrelako adierazpenak entzuten dituen ikasleak, ia ia automatikoki, klaseko lanen kontrako jarrera garatuko dut, gurasoekiko leiala izan behar du eta.

Ordea, etxeko lanek eskola eta familia arteko harremana hobetzeko balio dezakete, komunikazio positibo bat sortzen bada. Eta, bestalde, gurasoek seme-alaben ikaskuntza prozesuaren berri izateko ere balio dezakete, beraien ekintzak indartu edo gaitzetsi ahal izateko, edo eta familia aisialdian eskolako edukiekin harremana duten ekintzak planteatzeko.

Ba ahal dago etxekolanei muzin egin eta alternatibaren bat martxan jarri duen hezkuntza zentro edo proiekturik? Funtzionatzen dute?

Orain arte aipatutako ideiak etxeko lanen inguruko hausnarketan sartu beharreko galderak lantzen ditu. Nire ustez, galdera ez da etxeko lanak bai ala ez, baizik eta hauek zertarako, zenbat eta nola.

Hala ere, badago etxeko lanen erabilgarritasuna zalantzan jartzen dituzten ereduak. Zaila da horrelako formula bat hezkuntza sisteman hedatzea, baina eskola libre edo demokratikoak gure inguruan ugarituz joan dira, eta haien planteamenduak erabat alternatiboak dira. Ikasleek beraien erritmoan ikasten dute, beraien interesei jarraituz. Horrelako eskoletan ez da egoten etxeko lanik, ezta azterketarik ere. Ikasleek proiektuka egiten dute lan, eta horietariko batean sakontzeko gogoa izanez gero lana eraman dezakete etxera; haien aukera da.

Argi dutena da etxeko lan hauek ez direla derrigorrezkoak. Ez da gainditu ahal izateko bete beharreko baldintza. Eta hala ere, ikasle askok gustura egiten dituzte! Noski, haien lanen onerako da eta.

Honen adibide bat Nafarroan topatu dezakegu, Iltzarben. Bertan Ur Tanta Eskola dago eta esan bezala, eskola libreen pedagogia jarraitzen dute. Ebaluaketa ere ezberdina da bertan, edukien bereganatzea baino ikasleen interesak, haien buruarekiko harremana eta besteekiko harremana baita ebaluatzen dutena.

Hala ere, eskola hau Haur eta Lehen Hezkuntzako haurrak baino ez ditu hartzen. Horregatik, Bigarren Hezkuntzara bestelako ohiko ikastetxe batean sartzeko prozesua errazteko, aldaketa handia da eta, azken urteetako ikasleek etxerako lan batzuk eraman egiten dituzte “Matemagia” eta “Hitza-dantza” tailerretan (matematika eta hizkuntza).

Kasu horietan ere aukerazkoak dira. Gehiago bidali aurretik lehengoak egin dituen hartzen da kontuan eta hori gogoratzen zaio, zigortu edo lan karga handitu beharrean.

Luze hitz egin genezake alternatiba hauen inguruan, metodoak, eraginkortasuna, arrakasta… Baina, funtsean, aipatu nahi nuena da ikasleen autonomia sustatzeko etxeko lanak ez direla modu bakarra. Badaudela bestelako pedagogiak, pertsonalizatuagoak, malguagoak. Baina momentu honetan, ohiko ikastetxeetan, beharbada etxeko lanak kentzea baino, nahiko dugu aipatutako baldintzak zaindu, familia eta ikastetxeen arteko elkarlana indartu eta etxeko lanen helburua argi edukitzearekin.