Francesco Tonucci, jolasteko eskubideaz

Francesco Tonuccik erantzundakoa “Jolasa eskubidea eta errealitatea” liburuxkan (Oinherri 2017) ekarri dugu gaurkoan Guraso.eus egitasmora.

• 

Alde batetik, zer dela-eta jolasteko eskubidea? Eta bestetik, zer egiten da eskubide horrekin?

Jolasteko   eskubidea   onartua   dago, nire ustez, joan den mendeko ikertzaileen lanari esker. XX. mendean, gure irakasleek Freud, Piaget, Bruner, Vygotsky…ulertarazi ziguten gizon eta emakumeon bizitzako  lehen aroa dela garrantzitsuena. Alegia, bizitzako lehen egunak, lehen hilabeteak, lehen urteak. Uste dut inork ez duela hori ez baian jartzen: garrantzitsuena aurretik gertatzen da. Gauza garrantzitsuenak jada  gertatu  diren  momentuan iristen da eskola. Lehen urteetan jartzen dira bizitzan zehar familian, eskolan edota gizartean eraikiko dugunaren zimenduak.

Azpimarratzekoa da eskubide hori jasoa dagoela  1959ko azaroaren 20an Nazio Batuen Erakundeak onartu zuen Haurren Eskubideen Deklarazioan. 30urte geroago, 1989ko azaroaren 20an, NBEk Eskubideen Konbentzioa onartu zuen. Konbentzioaren 31. artikuluak atseden, aisialdi eta jolaserako eskubidea aitortzen du.

Baina beste  alde batetik, gaur egun, beldurra  dela kausa, helduok haurra ren autonomia murrizten ari gara.

Uste dut guztiz bidezkoa dela kontuan hartzea haurren eskubide bat dela, eta eskubide hori eskolarako eskubidea bezain garrantzitsua dela, Konbentzioak  ematen  dion  lekuaren  arabera  behintzat. Eskola ez dute aipatzen hainbat artikuluk, eta jolasa artikulu batek bakarrik eta kasik zeharbidez. Horregatik, hirietako haurren kontseiluetan, honako gai hau jartzen diet haurrei: bi eskubideek pisu juridiko bera baldin badute, benetan maila berekoak al dira gure bizitzetan? Haurrek barre egiten dute, eta ezezkoa erantzuten dute. Eskolara egunero joan behar dute, etxeko lanak egin behar dituzte eta askotan ez dute  jolaserako denborarik  ezta ego kierarik ere. Hortaz, helduok ez ditugu  bi eskubideok  modu berean errespetatzen.

• 

Pertsona heldu arruntaren mentalitatean, hala eskolaren esparruan nola familiarenean, jolaserako eskubideak ez du ikasketetako eskubidearen balio eta ospe bera.

Izan ere, autonomia eta askatasunarekin   lotutako   gai   honetan   eragin handia  duen  beste  alderdia  arriskua da. Jolasaren funtsezko osagaia da arriskua, baita haziera eta garapenaren  funtsezko  osagaia  ere.  Ez dago garatzerik oztoporik gabe, zailtasunei aurre egin eta haiek gainditu gabe, arriskuaren emozioa eta gainditzearen satisfakzioa biziz. Edo ez irabaztearen frustrazioa sentitu gabe, frustrazioa ere bizi beharreko esperientzia baita.

Gaur egungo haurrek esperientzia hori ez bizitzeko arriskua dute, gurasoak gertu  dituztelako  arriskua saihesteko. Beti prest  daude  haurrak babesteko, haien  nahiei,  galderei…  aurre  egiteko. Itxuraz dena errazagoa da horrela, baina oztopoaren esperientzia bizitzea falta  zaie  haurrei.  Probako  osagaia da oztopoa: neure buruarekikoa alde batetik, eta nire lagunekikoa bestetik; atzo, beharbada, egiten ez nekien zerbait egiten badakit gaur. Haurrek ezin dute esperientzia hori bizi, eta arriskua sentitzeko beharra, geure barruan indar handia egiten duena, batez ere hazkunde fase honetan, atzeratuz eta handituz  joaten da,  neraberazoan leher egiten den presio indartsua sortuz. Eta orduan, hain da indartsua arriskua bizitzeko nerabearen beharra ezen adierazten denean oso modu arriskutsuan egiten baitu.

Haurrei gertaturiko istripuei buruzko datuak emateko eskatzen badiegu hiri bateko  osasun  agintariei,  esango  di gute etxeko istripuak edo autoan gurasoekin izandako trafiko istripuak direla gehienak. Hortaz, etxea eta autoa dira eremurik arriskutsuenak haurrentzat. Errepidea baino askoz gehiago.

Bestetik, badira obesitatea bezalako arazo handiak. Lehen herrialde aberatsetako haurrak ziren arriskuan zeudenak, baina badirudi herrialde txiroetakoak ere arriskuan daudela gaur egun. Haurren obesitateak mugimenduarekin du zerikusia. Baina interesgarriena da jakitea mugimendu autonomoarekin lotura duela. Pediatrek baieztatu didate. Sendiek maiz esaten didate: “Diru asko xahutzen ari gara futbol, saskibaloi, dantza, gimnasia ikastaroetan emanez gure haurraren izena”. Kontua da ikastaro horietan egin, bizi edo garatu daitezkeen mugimenduak heterozuzenak direla beti; alegia, beste batek esaten dio haurrari  nola mugitu behar den, zer ezin duen egin, horrek Messi modukoa izateko aukera murrizten duelako… Baina milioika haurren artean bakarra izango da Messi bezalakoa. Zer gertatzen da beste guztiekin? Beste guztiek betirako gorrotatuko dute kirol hori. Beraz, sarritan heziketako desmasiak ere egoten dira proposamen horien atzean.

Pediatrian ez dago zalantzarik euren energiak modu bat-batekoan kanporatzeko premia dutela haurrek. Hortaz, gomendio zehatza egin beharko litzaieke gurasoei: euren seme-alabek egunean ordubete edo bi ordu eduki behar dituzte lagunekin jolasteko, helduen control zuzenetik kanpo. Orobat, eskolara lagunekin joatea eta etxera lagunekin itzultzea energiak botatzeko aukerak dira.

Azken ikerketek diotenez, deskarga fisikoaren esperientzia honek zerikusi handia du arretarekin. Haurren arreta arazoekin lotutako botiken bonbardatze bat ari da gertatzen eta Estatu Batuetatik Europara zabaltzen ari da. Oso-oso larria da. Hor sekulako merkatua dago.  Danimarkan egindako ikerketek aztertu dute eskolara oinez joaten diren haurren eta gurasoekin autoan joaten direnen arteko aldea. Lehenengoen arreta maila nabarmen altuagoa zen, eta lau ordu irauten zuen, alegia, eskolako denbora osoa. Pentsatzen jarrita, ez da zaila ulertzea zergatik den horrela. Eskolara autoan doan umea, praktikan, ikasgelan esnatzen da. Hau da, ohetik altxatzen dugu, janzten dugu, garbitu, prestatu… eta eskola eramaten dugu. Alderantziz, eskolara bere kasa joaten den umea bere ordutegiaz arduratzen da. Eskoletako zuzendariek diotenez, eskolara bakarrik joaten diren haurrak puntualagoak dira. Horrek alderdi sinpatiko bat du eta beste bat sakonagoa.

Sinpatikoa, agerian uzten duelako ordutegiak betetzeko helduon zailtasuna. Presaka eta korrika ibiltzen gara maiz. Baina bestetik, esan nahi du 6, 7, 8 urteko ume bat gauza dela bere denbora antolatzeko. Eta irudikatu dezakegu zer balio duen horrelako esperientzia batek, eskolara joan aurretik behar duen guztia egiteko garaiz jaikitzeko ardura bere gain hartzen duen ume batek bizi duenak: gosariaz arduratzen da, garbitzeaz, eskolara eraman behar duen materiala hartzeaz, gurasoak agurtzeaz… Ume hori esnatuago iristen da eskolara (irekiago, prestatuago, oxigenatuago). Hala baieztatzen dute hainbat ikerketak, eta oso interesgarria iruditzen zait. Hots, arlo fisiko eta sozialean arazo handiak daudela uste dut.

Jolasarena bezalako esperientzia bat definitzen duten beste alderdiak fantasia eta sormena direla uste dut. Atsegin dut esatea giza esperientziarik konplexu eta aberatsenetakoa dela jolasa, aukera ematen dizulako mundu zati bat nahi bezala mozteko eta nahi bezala tratatzeko. Eskuratzerik ez duzun hori asmatu dezakezu.

Alegia, badu ahalguztiduna izatetik zerbait. Nahi duzuna ahalbidetzen dizu jolasak: makil bat zaldi bilaka dezakezu; zuretzat zaldi bat da, baita zurekin jolasean ari direnentzat ere.

Hori da jolasaren ahalmena. Gizakiaren motorrik boteretsuena du: plazera.

Eskolako esperientziarekiko aldea agerikoa da. Eskolan, irakasleak mozten du mundu zatia, edo testu liburuak. Ezarritako mozketa bat da. Eta normalean, haurraren autonomia eta askatasun eremua oso txikia da. Batzuetan, oso-oso txikia, haurraren rola entzutera eta irakasleak esandakoa gogoratzera mugatzen delako. Eskola eredu tradizionalaz ari gara. Nire seme-alabetako batzuei bizitzea egokitu zaien eskola eredua da, baina baita nire bi bilobei egokitu zaiena ere. Ez da plazeraren motor boteretsuan oinarritzen, askoz ahulagoa den betebeharraren motorrean baizik. Nire irudiko, zinezko jolasa haur-jolasa da beti —heldu-jolasa ere izan daiteke batzutan— eta zerikusi handia du artearekin, zientzia ikerketarekin, esperientzia mistikoarekin… 

Gizakiaren esperientzia gorenak dira horiek, askatu egiten dute eta jolastea ahalbidetzen diote. Oso interesgarria izango litzateke jendea horretaz hausnartzera  bultzatzea, euren seme-alaben jolasa gehiago errespeta dezaten.betirako gorrotatuko dute kirol hori. Beraz, sarritan heziketako desmasiak ere egoten dira proposamen horien atzean. Pediatrian ez dago zalantzarik euren energiak modu bat-batekoan kanporatzeko premia dutela haurrek. Hortaz, gomendio zehatza egin beharko litzaieke gurasoei: euren seme-alabek egunean ordubete edo bi ordu eduki behar dituzte lagunekin jolasteko, helduen kontrol zuzenetik kanpo. Orobat, eskolara lagunekin joatea eta etxera lagunekin itzultzea energiak botatzeko aukerak dira.