Euskal Curriculumaren eraikuntza zentralitate hartuta Piztu jakinmina topaketak egin ditu Ikastolen Elkarteak, Bihar ekimenaren baitan.

Laugarren eta azken saioa hiru adituren ekarpenak jasotzeko txanda izan zen, eta hizlarien artean izan zen Euskal Herriko Unibertsitateko ikertzaile Gurutze Ezkurdia Arteaga.

Bere hitzaldian ikasleen hizkuntza-gaitasunei eta hizkuntza jarrerei buruz aritu zen. Baita ere egungo inertziei aurre egin beharraz, hizkuntza politikei buruz edota hizkuntza politiketan eragiteko adostasunei buruz.

Etorkizunik ba ote dugu? XXI. mendearen aurrean, itxaropenaren esperantzan izeneko hitzaldia egin zuen. Hainbat galdera planteatu zituen: Zer lortu dugu? Zertan ari gara? Zer dugu eta zer falta dugu? Norantz goaz eta zein da XXI. mendeko iraultza berria?

“Komunikatu behar dugu ilusioa euskaldun izateagatik, euskotar izateagatik. Pertenentzia sentimendu hori, kidetasun hori oso garrantzitsua da, eta uste dut hori zabaldu egin beharko genukeela gure artean”.

Ezkurdia kezkatuta dago gazte batzuen artean ikusten duelako euskaraz egiten dutela, baina egin behar dutela ez pertenentzia sentimendua dutelako. Eta gazte batzuk lotsatuta ere ikusten ditu. “Euskaraz dakite, eta egingo dute beharrezkoa bada, baina beraien bizimodua egiten duten gura duten moduan, eta hori da gazteleraz edo frantsesez”.

Garaian taldeko kideen ikerketatik jasotako datuetan oinarritu zuen hitzaldia. Ezkurdiak zein Begoña Bilbaok eta Karmele Perez Urrazak osatzen dute Garaian taldea.

Orain arte egindako bidea

Gaia kokatzeko aurreko belaunaldiek egindako ibilbidea izan zuen gogoan. Hainbat mugarri aipatu zituen.

  • Iraultza industriala eta Estatu nazioaren antolaketa: XX. mende hasieran ematen dira eta dakarte derrigorrezko eskola, alfabetatze unibertsala –gaztelaniaz edo frantsesez–. “Zati batean hasiko gara euskaraz alfabetatzen”, azaltzen du Ezkurdiak eta Curriculum hegemonikoaren bideaz eraikitako identitate nazionala –frantsesa eta espainola–. Horrekin batera, kultura hegemonikoetan heztea Curriculumak irakatsita.
  • Euskaldunok zer? Euskal nazioaren aldarrikapena etorri zen, bi epetan bereizi daitekeena: 1895ko lehen nazionalismoan eta 1950-1960ko bigarren nazionalismoa. “Interpretazioak daude, baina hezkuntza arloan segida bat direla esan daiteke. Hala, aldarrikatzen dira euskal curriculuma, euskararen irakaskuntza, eta euskara batua. Sortzen dira lehen ikastolak (Azkue Bilbon, Muñoa Donostian…) eta esanguratsua da 1918ko Oñatiko kongresua non aldarrikatzen den lehen aldiz –eta Europan oso aitzindaria da– irakaskuntza elebiduna.
  • Errepublika garaiko ikastolak. Loraldi bat dago. Sortzen dira lehen ikastolak eta baita ere euskarazko euskal curriculuma garatzeko materialaren sorrera. “Hau da, euskaraz eta euskal nortasuna landuz. Nazio erreprodukzioa argi zeukaten formulazioetan”.
  • 1936ko gerra: mugimendu hori amaitzen da 1937an, baina hazia berriz piztuko da 50-60ko hamarkadetako etxe eskolen bidez –Zipitria, Maria Angeles Bilbao…–.
  • Erresistentzian egindako bidea. Guztiz klandestinoak dira etxe eskola horiek, baina berreskuratzen dute haria. Hori gero loratuko da ikastolen mugimenduan. Bide hau klandestinitatean egiten da, modu paraleloan bai Frantzian bai Espainian; izan ere, eskola nazionala dago, eta eskola horietan frantsesez eta espainolez ikasten da.
  • 1970 – Ley General de Educación. Bide bat irekitzen du eta hor indartuko dira ikastolak, kooperatibak eta hortik adar sendo bat eraikiko da.
  • Trantsizioan sartuta eredu elebiduna indartuko da, “baina borondatezkoa da eta jarraitzen du borondatezkoa izaten”, azaltzen du Ezkurdiak. “Euskaldunak gara nahi badugu. Espainolak eta frantsesak izango gara derrigorrez. Argi utzi digu hori, esaterako, Mollac legearekin gertatu denak”.

Testuliburuen auzia

Curriculumaren muina non zegoen bilatu nahian, Ezkurdiaren ikerketa taldeak testuliburuen inguruko hiru tesi egin ditu. Bi lerro nagusi bereiztu dituzte.

  • 1918tik 1990era bitartean hasitako lerroa. Euskaraz eta euskal ikuspegitik egindako material asko sortu zen. Ikastoletarako eginak zein beste sare batzuetako D ereduetarako eginak. “Gertatzen dena da Espainiako Gobernuak LOGSE legea ezarri zuela 1990ean, eta horrek Curriculumaren definizioa ekarri zuen. Orduan hasi ginen Curriculum hitza erabiltzen”. Hor eten bat dago.
  • 1990etik aurrera. Testuliburuak egiten dituzten argitaletxe gehienak kanpotarrak dira –estatu mailakoak–, eta itzulpenetan oinarritzen dira. Esaterako, Santillana, Anaya… “Materiala, azken batean, estatu mailako da eta egiten dutena da itzuli eta asko jota Euskal Herriko edukiekin bospasei orri sartu. Zer gertatzen da hor? Gure ikasleek euskaraz ikasten jarraitzen dutela, baina Curriculuma ez da hemengoa. Oinarrizko curriculuma itzulia da, eta kanpokoa da. Hala, Euskal Curriculumaren garapena kokatzen da zentroaren borondatearen esparruan eta hor desberdintasunak handiak ematen dira.

Gaur egungo gakoak

XX. mendi hasieran gertatu moduan, XXI. mendi hasiera honetan iraultza berri bat dago: “Ikus-entzunezkoak eta iraultza digitala”, dio.

  • Testuinguru digitalak: indarrez sartzen hasiak dira eskoletan. “Saltzen ari dira paperean zeukaten produktu bera, digitalean. Eta hori ez da testuliburu digital bat”, azaltzen du Ezkurdiak.
  • Digitalizazioa: Hausnartu beharko dugu nola erabiliko dugun sarea, eta zein eduki egongo den sare horretan. Horrek, baldintzatuko ditu ikasketa prozesuak. “Googlen datorrena ontzat ematea ondo dago? Kontuz ibili beharko dugu digitalizazioak ekarriko dituen arazoekin”. Iraultza digitalari buruzko eta ikus-entzunezkoei buruzko alfabetatze prozesu berriak aldarrikatzen ditu Ezkurdiak. “XX. Mende hasieran irakurtzen eta idazten ikasi genuen moduan orain alfabetatze horiek ezinbestekoak izango dira”.
  • Identitatearen afera: “Zer gara gu? Euskaldunak gara? Euskotarrak? Euskaldun frantsesak? Euskaldun espainolak? Argi dago XXI. mendeko Curriculumeko ardatzik garrantzitsuenetakoa zientzia eta teknologia izango direla, baina nire galdera da zer gertatuko da giza eta gizarte zientziekin? Batez ere giza zientziekin? Giza zientziak pentsatzeko balio dute, baina gaur egun pentsatzea ez omen dago modan eta ikusten dira zenbait joera. Pentsamendu kritikoarekin lotutako zenbait joera. Hausnarketa sakona egin behar da. Arte Ederretarako ere Curriculumak leku handiago bat egin beharko luke Gadnerren inteligentzia anitzetatik abiatuta eta Golemanen ekarpenetatik abiatuta”.
  • LOMLOE legea: Gaur egun hori dugu indarrean EAEn eta Nafarroan, eta ikaslearen profila aldatu egingo dela ziurtatzen du Ezkurdiak. “Espainiak eskola uzte goiztiarraren ehuneko oso handia du. %16an dago, eta Europako azkena da. Europako bataz bestekoa %10ean da. Euskadin, %6,5ean gaude. Irakaskuntzan ez gaude gaizki, baina begiratu behar dugu zelan erreproduzitu euskal izate hori”.
  • Jaiotze-tasa txikiak: “Oso seme-alaba gutxi ditugu, eta etorkinak ditugu. Etorkinak euskaldunak izango dira eskolan ikasiko dutelako baina euskotarrak izango dira erreprodukzio kulturalaren zentzuan? Hor beste hausnarketa sakona daukagu.

Bere ekarpenak osorik hemen. Baita ere Paul Bilboarenak eta Eneko Bidegainenak.