LidiaTxukovskaiak eta Lidia Zhukovak bigarren gerra mundialeko testuinguruan Ukrainatik ihes eginiko haurren testigantzak bildu zituzten 1942an. Liburua euskaraz argitaratu du Katakrak argitaletxeak, Josu Zabaleta izen da itzultzailea. Haurren begirada aintzat hartzea balioan jarri nahi dugu guraso.eus ekimenean.

Haur literaturak gatazka eta gerra bezalako gai zailak jorratu ditu. Idazle eta ilustratzaile ezberdinek kontatu dute hizkuntza sinplean gerraren ankerkeria. Gerra zer den azaltzeko balio izan digute liburu hauek, ulertzeko. Kasu honetan haurren hitzak, ikuspegiak, bizipenak irakurtzeko aukera daukagu. Ez da ohikoa. Historia helduon ikuspegitik ezagutzen baitugu gehienetan. Baina haurren begiradak badauka balioa, errealagoa da, zintzoagoa, eta kasu honetan gordin eta krudelagoa.

Nola irakurri du 11 urteko haur batek (ez da haurrek irakurtzeko liburu bat? edo bai?) liburu hau? Zer iruditu zaio?

Bigarren Mundu Gerraren ondorioz, Ukrainatik milioi bat pertsona baino gehiago eraman zituzten Uzbekistanera. Han, intelektualak jarri zituzten umeak zaintzen. Txukovskaia eta Zhukova izan ziren horietako bi. Ume horiek jasandako bortizkeria eta ikusten zuten gordintasuna jaso zituzten, eta horren emaitza da liburua. Haurren hitzak dira, «oso modu argian», umeen «erretorikarekin» eta «hutsekin», mundua ikusteko zuten «gardentasuna» erakusten dutenak.

«Otsailean Ukraina eta Errusiaren artean gertatutakoaren ondorioz, eta Europan berriz gerra dugunez, garai ezin egokiagoa iruditu zitzaigun liburua ateratzeko».

katakrak

Modu bateratuan jasotako liburu hori duela 80 urte argitaratu zen lehendabizi, Taxkenteko aldizkarian, tarteka, artikuluka. Harrera ona izan zuenez, liburu bilakatu zuten gero. Josu Zabaleta, liburuaren itzultzaileak LidiaTxukovskaiak idatzitako beste liburu batzu itzuli ditu eta egilearen ikerketa lanean zebilela aurkitu zuen “Haurrek hitza” liburua.

Intelektualek babestuak

«Alemaniarrak egun Ukraina eta Errusia diren aldera sartu zirenean, Bigarren Mundu Gerran, Sobietar Batasunak leku hartako fabrika guztiak eraman zituen, edo su eman zien».

«Hartu egin zituzten, eta Asia erdialdera eraman». Uzbekistanera, esaterako. Umezurtz etxeak egin zituzten Taxkenten, eta intelektualek zaindu zituzten haurrak. Txukovskaiak berak, adibidez. Idazle familia batean jaio zen, eta haren aitak, Kornei Txukovskik, haur literaturan izen «nabarmena» zeukan, eta itzulpenaren teorian ere «garrantzitsua» izan zen.

Zabaletak zehaztu zuenez, ume batek Txukovskaiari kontatu zion etxean gizon alemaniar bat zutela eta «nahiko jatorra» zela. Haren ahizpa txikia gauetan negarrez aritzen zenez, gizona iratzarri egiten zuen. Alemaniarrak, umea hartu eta putzura bota zuen behin. Liburuan ageri da. Hori kontatu ziotenean erabaki zuen Txukovskaiak testigantzak jasotzen hastea.

Haurrek hitza-ko istorio denak dira «gordinak, dramatismorik gabe kontatuak»: «Dena kontatzen dute sinple. ‘Nola ama eta biok oinez gindoazen, ama urrun xamar zegoela, bion artean bonba bat erori zen. Korrika joan nintzen amarengana, baina hilda zegoen’. Edo ‘estazio batean geundela, bonbardatu zuten. Amak esan zidan alde egiteko korrika. Bueltatu nintzenean gurasoen bila, ama hilda zegoen. Aita ere ikusi nuen, saiatu nintzen esnatzen, baina ez nuen lortu. Amarengana hurbildu nuen arrastaka, batera egon zitezen’».