June Fernandezek Pikara magazinerako idatzi eta guraso.eus egitasmoak euskaratutako testua.

Irudia: Señora Milton

Espainiako Gobernuak ez du NBEren zigorra betetzen; izan ere, trauma-osteko estresa izan zuen emakume bati kalte-ordaina ematea eskatu du honek, erditzean beharrezkoak ez ziren eta baimenik eskatu gabe egindako esku-hartzeengatik. Legelari eta aktibistek nazioarteko gomendioak betearazteko eskatu dute, errespetuzko erditzean urratsak emateko.

 Indarkeria obstetrikoa osasun-langileek emakumeen gorputzetan eta bizitzan egiten dutena da, gizatasunik gabeko tratuaren, medikalizazio-abusuaren eta prozesu fisiologikoen patologizazioaren bidez; beraz, fisikoa (praktika inbaditzaileak eta justifikaziorik gabeko medikalizazioa) zein psikologikoa izan daiteke (umilazioak, informazioa ez ematea, infantilizazioa).

Eva Margarita García

Osasunaren Mundu Erakundea. Emakumeen aurkako indarkeriari buruzko Nazio Batuen kontalari berezia. Europako Kontseiluko Berdintasunerako eta Bereizkeriarik ezerako Komitea. Azken hamarkadan, erakunde instituzionalek adierazpen ugari egin dituzte, indarkeria obstetrikoa osasun publikoko arazo orokortutzat eta emakumeen giza eskubideen urraketa sistematikotzat hartuta. Erakunde horietako bakoitzak berretsi du, emakumeek haurdunaldian eta erditzean hartzen dituzten erabakiei jaramonik ez egitea estereotipo sexistetan oinarritutako tratu txar mota bat dela. Horietako bakoitzak estatu kideei eskatu die genero-indarkeria normalizatu horri aurre egiteko ikerketa, prestakuntza eta erreparatzeko  neurriak barne hartzen dituzten ekintzak garatzeko. Espainiako Gobernuak ez ditu aintzat hartu irizpen horiek, ezta NBEk indarkeria obstetrikoa salatu duen emakume bati kalte-ordaina ematera zigortu duenean ere.

Otsailaren 28an urtebete bete zen Emakumearen aurkako Diskriminazioa Ezabatzeko Nazio Batuen Batzordeak (CEDAW) erabaki hori hartu zuenetik. Bertan, Espainiako Estatuari eskatzen zitzaion ordain egokia eman ziezaiola S.F.M.ri erditzean egin zizkioten, beharrezkoak ez ziren eta baimenik gabe egindako  esku-hartze ezberdinek eragindako  kalte fisiko eta psikologikoengatik. CEDAWk, halaber, Gobernuari dei egin zion  emakume guztiek aldez aurretik informatuta errespetuan oinarritutako arreta obstetrikoa eskura dezaten, baita  politika publikoak bideratzera  azterlanak egiteko edo  osasun-langileak eta langile judizialak gaitzeko.

Emakume histerikoak eta exageratuak


2009an Lugon gertatu zen. Uzkurdura edo kontrakzioak  oraindik lasaiak zirenean, S.F.M. bere erreferentziazko ospitale publikora joan zen orientazio medikoa jasotzera. Ospitaleratu egin zuten, oraindik erditze fasean egon ez arren. Hamar ukitze baginal ere egin zizkioten; zain barneko oxitozina sintetikoa eman zioten, dilatazioa bizkortzeko; etzanda egotera behartu zuten; bagina moztu zioten (obstetrizian episiotomia deitzen den ebakuntza kirurgikoa) eta haurra bentosarekin atera zuten; plazentaren erditzea eskuz behartu zuten.

Ebidentzia zientifikoak baginan egindako  gehiegizko ukituei egozten dien E. coli bakterioak eragindako sukarra izan zuen jaioberriak. Bere amarengandik bortizki bereizi eta zazpi egunez neonatologian sartu zuten. S.F.M.k trauma osteko estres-sindromea izan zuen eta, bere esfinterren kontrolari eta sexu-harremanei eragin zien episiotomiaren ondorio suntsitzaileetatik errekuperatzeko terapia psikologikoaz gain, zoru pelbikoko fisioterapia egin behar izan zuen.


CEDAWren irizpenak emakume horren salaketak behin eta berriz ezeztatu eta baztertu dituzten osasun eta justizia botereen jarduera gaitzesten du. Ez ospitaleak (Xeral-Calde), ez Galiziako osasun zerbitzuak, ezta Galiziako Xuntako Osasun Sailak ere, ez zieten erreklamazioei erantzun.

Orduan, justiziara jo zuen, baina Lugoko administrazioarekiko auzien auzitegiak eta, ondoren, Galiziako Justizia Auzitegi Nagusiak atzera bota zituzten euren eskariak. Lehenengoaren esanetan, medikuen jarduna egokia zen, “Erditzea eta honen emaitza  emakumearentzat guztiz asegarria ez izatea alde batera utzita”. Bigarrenak argudiatu zuen erditze batean “sinesgaitza” dela emakumeak baimena eman ahal izatea. 2018an Auzitegi Konstituzionalean aurkeztutako babes helegitea ere ez zuten onartu.

CEDAWren erabakiak berrestu  zuen, “osasun-langileek eta gero epaileek onartu zuten emakumeak medikuen aginduei jarraitu behar diela, bere erabakiak hartzeko gai ez delako”. Epaileak zalantzan jartzen duenean egilearen gertakarien kontakizuna eta deskribatzen dituen lesioak eta ondorioak pertzepzio kontu huts batera murrizten dituenean, “Emakumeak histeriko, ero, gehiegikeria eta kexati gisa irudikatzen dituen genero estereotipo bat” agerian uzten du.


Epai horiek frogatzen dute Eva Margarita García antropologoak bere tesian argudiatzen duena: indarkeria obstetrikoa kontrol sozial patriarkalerako modu bat da, eta osasun-arloko profesionalak legitimatzen ditu “erditu behar duten emakumeen  borondatea makurraraztera, modu sinboliko, psikologiko eta fisikoan”; izan ere, “Ahalduntzeak erabat deseroso jartzen ditu ezarritako protokoloak, eta botere biomedikoaren oinarriak kolokan jartzen ditu”.

Konplize sentitzea


Kasu bereziki odoltsua da, baina ez da salbuespena. Kasu honen abokatu eta “El Parto es nuestro” taldearen bazkide fundatzailea den  Francisca Fernández Guillének nabarmendu  du, osasun-sistema publikoan  episiotomia egiten den erditzeen ehunekoa  (% 42) txarra dela benetan,   eta gogorarazi du, NBEko ordezkariaren arabera, esku-hartze horiek tratamendu anker eta iraingarria izan daitezkeela, hau da, tortura mota bat. “Emakumeen genitalen mutilazioaren mendebaldeko forma da”, adierazi du Fernandez Guillenek. Abokatuak gogora ekarri du NBEko Giza Eskubideen Batzordera eraman zuen beste kasu bat. Erditzean, nahiz eta bera eskuekin babesten saiatu eta “ez moztu!” oihukatu zuen arren bagina moztu zion Gurutzetako Ospitaleko emagin bati kereila jarri zion emakumearen kasua. Emaginaren botere-abusua hainbestekoa izan zen, ezen neskatoa amarengandik bereizten saiatu baitzen, kultura obstetriko patriarkalean emakumeen infantilizazioa erakusten duen esaldi batekin: “Ez iezaiozue neskatoa eman, gaizki portatu baita”. Salaketa hori epaitegietan ere artxibatu zuten.

Inprimakiaren hasiera

2014an, Lola Ruiz Berdún emaginak eta Ibone Olza psikiatra perinatarrak, erditzeko arretako profesionalek indarkeria obstetrikoaren kontzeptua nola ezagutzen duten ikertzeko hasierako azterketa bat egin zuten. 74 erantzun anonimo bildu zituzten galdetegi baten bidez. “Izan al zara zure formazio bidean Biolentzia obstetrikoaren lekuko?” galderari% 94k baietz erantzun zion. %80k aitortu zuen indarkeria obstetrikoaren konplize izaten irakatsi ziotela eta % 79k presioa sentitu zuen erditzean praktika bortitzak egiteko. Eman zituzten adibideen artean, honako praktika hauek aipatu zituzten: emakumeak sedatzea, enbarazurik egin ez dezaten; beren egoera emozionalaz arduratu gabe, modu jarraian  ukituak egitea; Forcepsa erabiltzea edo zesareetara jotzea, ordu jakin bat baino lehen amaitu nahi dutelako; bultza egiten ez dakien emakume bati oihu egitea; edo ahoa estaltzea, ez oihukatzeko. Profesional horietako batzuek esan zuten behin baino gehiagotan atera zirela erditzetik negarrez, amesgaiztoak, depresio-sintomak eta erru sakona izan zituztela indarkeria horren konplize sentitzeagatik. Izan zen lanbidea utzi zuenik edo etxean erditzea erabaki zuenik. “Erditzearen beldur naiz, horregatik ez naiz oraindik ama izan”, zioen batek.


Osasun Ministerioak Erditzearen  Arretarako Estrategia bat bultzatu zuen 2007an, beharrezkoak ez ziren esku-hartzeak murrizteko. Francisca Fernández Guillének dioenez, ginekologoek eta obstetrek ez diote jaramonik egiten  nahita, eta Ministerioak ez du kontrol sistemarik ezarri hori gauzatzeko, besteak beste, indukzio, episiotomia edo zesarea tasa altuak dituzten profesionalak identifikatzeko. “Arazoa izen-abizenekin onartu behar da, ez estali”, esan du.


El Parto es Nuestro elkarteak azpimarratu du estrategia horrek benetako eragina izango duela erditzeetan, baldin eta bere irizpideak ospitaleetako protokoloetan (publikoak zein pribatuak) eta Autonomia-Erkidegoetako osasun-planetan sartzen badira. Elkarteak, halaber, haurdunaldian, erditzean, erdiberriaroan eta edoskitzaroan emakumeen baimen informatua lortzeko baldintza benetan aplikatzea bermatzeko legeak eskatu ditu.

Bere txostenean, Dubravka Šimonovila kontalariak azaldu du indarkeria obstetrikoaren azpian dauden arrazoietako batzuk lan-baldintzak, baliabideen mugak eta pazienteekiko harremanaren boterearen dinamika direla. Parir liburuan, Ibone Olzak ere aipatzen du osasun-langileek duten akidura emozionalak erditzeak humanizatzeko duten gaitasunari eragiten diola: “Ez da nahikoa ebidentzian oinarritutako informazio zientifikoaren tonak ematea, kontzientzia-aldaketa bat behar da, profesionalak, eta, bereziki, haien osasun emozionala eta psikikoa zaindu behar dituena “.

Lege bat behar da?


NBEren zigorrak Pedro Sanchezen Gobernuari zuzenean eragiten dio, arduradun nagusi gisa, baina exekutiboaren barruan Berdintasun Ministerioak bakarrik iragarri du neurri sorta bat, eta otsailean egin zuen , hedabideen presioari erantzunez (Pikara Magazineri erreportaje honetarako erantzun dion bakarra ere izan da; ez Lehendakaritzak, ez Osasun Sailak). Zehazki, agindu du Espainiako Estatuko indarkeria obstetrikoari buruzko azterlan bat enkargatuko duela, eta prebentzioko eta arreta integraleko neurri espezifikoak sartuko dituela Indarkeria Matxistak Desagerrarazteko hurrengo Estrategia Nazionalean. Berdintasunak gai hori sexu- eta ugalketa-osasunari eta haurdunaldiaren borondatezko etendurari buruzko 2/2010 Legearen aldaketan sartzeari ere erreferentzia egiten dio. Lege hori onartu zen Diputatuen Kongresuan, talde sozialistaren aldeko botoarekin, baina araudi horretan abortua baino gai gehiago sartzearen aurkako jarrera azaldu zuen.


Francisca Fernandez Guillen abokatuaren ustez, erantzun hori ez da nahikoa, eta ez du kalte-ordainik aipatzen, ezta indarkeria obstetrikoa salatzeko bide espezifikorik ere. Halaber, azpimarratu du Presidentetza Ministerioak erantzun behar zuela eta

Galiziako osasun zerbitzua  eseri behar duela kalte-ordaina adosteko. Halaber, ez du jaso Kanpo Arazoetako Ministerioan, nazioarteko itunak betetzen direla zaintzeko ardura duenak  egindako errekerimendurik.

Mexikok, Venezuelak eta Argentinak indarkeria obstetrikoa delitu gisa tipifikatu dute genero indarkeriaren aurkako legeen barruan. Hala ere, Fernandez Guillenen esanetan, “kontraste izugarria” dago lege aitzindari horien eta ospitaleetan emakumeak errespetatzen ez dituen errealitatearen artean. “Mugimendu emantzipatzaile gogorrak dituzten herrialdeetan oso ohikoa da beteko ez diren legeak onartzea”. Horregatik, Gobernuak kontalariaren eta CEDAWren gidalerroak bete ditzakeela azpimarratu du, lege aldaketak onartu arte itxaron gabe. Azpimarratu du, halaber, justiziak baduela esparru juridiko bat beharrezkoak ez diren eta inposatutakoak diren esku-hartze obstetrikoak zigortzeko, hala nola pazientearen autonomiari buruzko arauak edo, episiotomien kasuan, zuhurtzia gabe eragindako lesioen mota penala.


María Naredok, indarkeria matxistetan erreferentziazko legelari eta Berdintasun Ministerioko aholkulariak, uste du garrantzitsua dela legeria espezifiko bat ezartzea indarkeria matxistatzat jotzen duena saihesteko , detektatzeko eta erreparatzeko. Baina irtenbidea ez da zuzenbide penala, baizik eta “askoz konplexuagoa” izango den legedia indarkeria instituzionala eta normalizatua ikusarazten eta naturala ez dela aitortzen  hasten dena.  Horrek esan nahi du norbanakoen kontzientziak eta jarduerak ez ezik, medikuntza-kultura ere aldatu behar dela: “Defentsa-medikuntza delakotik igaro behar da, emakumeen autonomiari bizkarra ematea, entzutea eta errespetua lehenesten baititu”. Osasun sektorea oso errespetatua izatea ere oztopo dela onartu du, “indarkeria egiten duenaren rolarekin bat ez datorrelako”. Hala eta guztiz ere, prebentzioko eta heziketa politika publikoak garatzearen alde egiten du, bai eta baimen informatuari buruzko araudi oso argia eta “osasun-erakunde osoan behetik gora finkatzen den diziplina-kontuak emateko sistema bat” zehaztearen alde ere.

Legegintza-arloan, Katalunia da erreferente hurbilena. 17/2020 Legeak, indarkeria matxista desagerrarazteko legeria autonomikoa aldatzen duenak, indarkeria matxistaren formei buruzko laugarren artikuluan jasotzen ditu “emakumearen erabakiak, gorputza, osasuna eta prozesu emozionalak errespetatzen ez dituzten praktika ginekologiko eta obstetrikoak”. Montse Pinedak, Sorkuntza Positiboa erakunde feministaren eragin politikoko koordinatzaileak, lorpen hori aintzat hartzen du Consell Nacional de les Dones de Catalunyako (zeinen bigarren presidenteordea den) ekintzaileen eta diputatuen arteko sexu- eta ugalketa-eskubideei buruzko elkarrizketaren emaitza gisa. Gainera, lege berriak indarkeria matxistak agertzen diren esparruen artean sexu- eta ugalketa-eskubideak eta eremu instituzionala aipatzen ditu, eta esparru horretan kokatzen ditu agintarien eta langile publikoen ekintzak eta ez-egiteak. Paradigma horrek erraztu egiten du erakundeek prebentzio-politika aktiboak garatzeko bidea, haien ustez, erditze errespetatuan egindako inbertsioa handitzea barne.


Hala ere, Pinedak badaki erresistentziei aurre egin beharko zaiela, ez bakarrik Administrazioetan, baita estamentu medikoan ere, non prozesu horiek oztopatzen dituzten “botere-logikak” nagusi diren. Oztopoa ez dago emaginetan, Osasun Sailaren barruan modu positiboan antolatuta baitaude, baizik eta “goi mailako ” medikuntzan eta elkarte zientifiko “erreakzionario eta paternalistetan”. Osasun pribatuan eragiteko erronka ere aipatu du; izan ere, “fundamentalismo ekonomikoa” nagusitzen da, eta, horregatik, normalizatuta daude erditze programatuak. Sektore pribatuan zesareen indizea% 36,5ekoa da, eta osasun publikoan, berriz,% 21,8koa.


Isiltasun feministak


Marta Busquets Gallego, Erditze errespetatuaren aldeko Kataluniako Dona Llum elkarteko abokatu eta aktibistak, indarkeria obstetrikoa Kataluniako legean sartzeko mugarria zein nazioarteko ebazpenen segida, kultura obstetriko matxista eta misoginoaren adierazpen gisa ezaugarritu duten ekintzaileen lanari egozten dizkio. Politizazio feministaren prozesu hori azken hamarkadan gertatu da erditze errespetatuaren aldeko elkarteetan, eta hasiera batean praxi mediko txarrak eta haurren ongizatearekiko kezka aztertzen zituzten. Orain txanponaren beste aldea finkatzea falta da: mugimendu feministak erditze errespetatua bere agendan sartzea.


2019ko apirilean, etxean erditzea planifikatu zuen emakume bat atxilotu zuen Poliziak, eta Asturiasko Unibertsitate Ospitale Zentralean erditzera behartu zuen. Ospitaleko langileek beraiek salatu zuten epaitegian emakumeak ez zuela haurdunaldiaren 42. astean gomendatzen den indukzioa jaso. Atxiloketaren unean, emakumea uzkurtzen ari zen, baina poliziak erditzea eten zuen, eta, ondorioz, haurra zesarea bidez jaio zen. Francisca Fernández Guillének, kasu honetan ere abokatua denak, gaitzetsi egin du epaile batek emakumea atxilotzeko agindu izana delitu gisa tipifikatuta ez dagoen zerbaitengatik, deklaratzeko aukerarik eman gabe. “Ez zuen hainbeste kezkatzen ume horren eta bere amaren osasuna, baizik eta etxean erditzea planifikatu zuen emakume baten aurka boterea izatea. Ez zaie emakumeei entzuten, edukiontzi bat gara “, esan du. Auzitegi Konstituzionalak onartu egin du auzia.
Busquetsek deitoratu egin zuen albiste horren aurrean izandako “isiltasun feminista ikaragarria”, eta bere buruari galdetu zion zer gertatzen den “bakarrik bai da bai” edo “nire gorputzak nire erabakia” bezalako kontsignekin, indarkeria obstetrikoa denean. Uste du, erditzera behartutako emakumearen albistearen aurrean, susmo txarra hartu ziola. Bere diskurtsoan, sexu-indarkeriarekiko paralelismoak etengabeak dira. “Beste ezein testuingurutan ez da onargarria norbaitek eskuak edo objektuak genitaletan sartzea baimenik gabe edo moztea”, adierazi du Busquetsek. Halaber, sistema mediko patriarkalean emakumeen adostasuna “anormala eta gogaikarria” dela gaitzesten du, eta hitz egiten hastea proposatzen du, baita haurdunaldiaren eta erditzearen kontrolaz ere. Gainera, pandemiak errespetatutako erditzearen arloan egindako aurrerapen asko bertan behera utzi dituela salatu du, besteak beste, haurdunek aukeratzen duten pertsonarekin egoteko duten eskubidea.

Hala eta guztiz ere, abokatu honek uste du asko aurreratu dela mugimendu feministaren barruko kontzientziazioan, 2015ean Jornades Radicalment Feministesen barruan indarkeria obstetrikoari buruzko mahai-inguru bat antolatu zenetik. Bartzelonan eta Madrilen, martxoaren 8an, indarkeria obstetrikoari buruzko aipamen esplizituak egin dituzte. Mugimendu barruko erresistentziek belaunaldi-osagai handia dutela uste du; izan ere, feminista nagusiek ospitaleko erditze medikalizatua aurrerapen gisa identifikatzeko joera dute, eta zalantzan jartzen dute genero-indarkeria bikotekideaz haragoko beste eremu batzuetara zabaltzea.
Ianire de la Calva ama lesbiana eta FeministAlde euskal kolektiboko kideak uste du ez dagoela behar besteko kontzientziaziorik abortatzeko eskubidearen defentsan oinarritzen duen mugimendu baten barruan. De la Covak espero du mugimenduak kultura obstetriko patriarkalari kritika egingo diola bere diskurtsoan: “Prozesu tutelatuak, patologizatuak eta hipermedikalizatuak inposatzen ditu, eta prozesu horietan gure eskubideak sistematikoki urratzen dira, baimenik gabeko esku-hartzeekin (batzuetan beharrezkoak ez direnak), infantilizazioarekin, abusuekin eta tratu txarrekin”. Garrantzitsua iruditzen zaio, halaber, feminismoan jakitea XVII. mendeko obstetrizia esperimentazioan eta emakumeen gorputzaren aurkako indarkerian oinarritu zela, bereziki esklabo beltzen gainekoan. Bere ikuspuntutik, PETRA Maternidades Feministas edo El Parto es Nuestro bezalako plataformek Lugon edo Oviedon emandako  kasuen aurrean erantzun kolektibo feministak aktibatzeko zubi gisa balio dezakete.
Francisca Fernández Guillénen ustez, azken hamarkadan ehundu diren “aktibismo indartsua eta laguntza-sareak” lagungarriak dira salaketa jarri duten emakumeentzat, egia, justizia eta erreparazioa eskatzeko bide zailean  aurrera egin dezaten. “Argi ikusi genuen epaileek ez zutela azken hitza izango. Bagenekien sistema judizial patriarkal bati aurre egin behar izan geniola eta kaskoa jarrita genuela joan ginen “. Dena dute alde: ebidentzia zientifikoa, ikuspegi medikoetan, datuetan eta testigantzetan genero-joerari buruz metatutako ezagutza, eta giza eskubideen aldeko nazioarteko erakundeen babesa: “Borroka hau geldiezina da”.
—
* Egilearen oharra: erreportajean “emakumeak” aipatzen dut, baina ez dut ahazten badirela beste genero-identitate batzuk dituzten pertsona haurdunak.