“2030erako Erronka Demografikorako Euskal Estrategia” deritzon planaren barruan hartutako neurriak aztertu zituen Irati Aizpurua Alquezarrek bere azken kolaborazio artikuluan. Berarekin hitz egin dugu artikulua oinarri hartuta.

Iragan ekainaren 21ean, aste batzuk lehenago Legebiltzarrean adierazitako neurriak onartu zituen Eusko Jaurlaritzak “2030erako Erronka Demografikorako Euskal Estrategia” deritzon planaren barruan.

Estrategia horrek 36 neurri jasotzen ditu, suspertze demografikoa helburu hartuta. Izan ere, jaiotza-tasak beheranzko joera du azken urteetan, gazteek emantzipaziorako arazoak dituzte (lehen aldiz beste etxebizitza batera mugitzeko adinak bere horretan dirau) eta zahartzaroa luzatzeaz gain, piramide demografikoaren goialdea zabalduz doa.

Datuek hitz egiten dute, eta Europar Batasunean balantze demografiko okerrena duten herrialdeen artean kokatzen gaituzte. Egoera irauli nahian, erronka demografikoari aurre egiteko Estrategia honek bost ardatz ditu: gazteen emantzipazioa; familia, kontziliazioa eta haurren hazkuntza; zahartze osasungarria; migrazioa eta landa-balioa handitzea.

Esan bezala, datuek biztanleriaren egoeraren argazkia egiten laguntzen digute eta Eusko Jaurlaritzako Prospekzio Soziologikoen Kabineteak 2022ko maiatzaren 16an argitaratu zuen erronka demografikoari buruzko azterlan batean, ondorengo ondorioak jaso ziren (Euskal Autonomia Erkidegoko datuak): 

  • Emantzipatzeko batez besteko adin egokiena 25 urtekoa dela diote gazteek. Errealitatean, baina, batez besteko emantzipazio-adina 30,2 urtekoa da. Beraz, nahi baina bost urte beranduago lortzen dute gazteek autonomia hori.
  • Seme alabak izatearen inguruan, 2,2 haur izan nahiko lituzkete inkesta erantzun zutenek (batez bestekoa). Horien %52k dio izan nahiko lituzkeen baino seme-alaba gutxiago izan dituela. Hortaz, asmoa eta gogoa izan arren, arrazoi ezberdinak medio, familia askok ezin izan du nahi adina seme-alaba izan.
  • Euskadiko jaiotza-tasa 1,28 seme-alabakoa da emakume bakoitzeko, batez-bestekoa kontuan izanda (Europar Batasunekoa 1,53an zegoen 2019an).
  • Lehen seme-alaba izateko adin egokienari dagokionez, 28 urteetan kokatzen da inkesta erantzun dutenen batez bestekoa. Hala ere, Euskadiko emakumeek lehen semea edo alaba izateko batez besteko adina 32,6 da (Europar Batasuneko batez bestekoa 29,3 inguruan dagoen bitartean). Ondorioz, haurra izateko asmoa dagoenetik, familian benetan kide bat gehiago izatera pasa arte gutxienez 4 urte igarotzen dira.
  • Inkesta erantzun duten herritarrek ondorengo neurri hauen egokitasuna azpimarratu dute egoera hobetzeko: batetik, enplegua sortzea eta berau kalitatezkoa izatea; eta, bestetik, familientzat laguntzak sustatzea, besteak beste, ekonomikoak.

2030 Erronka Demografikorako Euskal Estrategiak jasotako ardatz horietatik, Familia Politikari lotutakoei helduko diegu gaurkoan. Eusko Jaurlaritzaren esanetan “desoreka demografikoak eragin zuzena du belaunaldien arteko elkartasun-politiketan eta gizarte-zerbitzu eta -politiketan” eta, horrek, “lan-merkatuko eskulana ordezkatzeko gero eta defizit handiagoa eragiten du”. Estrategiaren helburuen artean zera aipatzen da: “baldintzak sortzea pertsonek nahi beste seme-alaba izan ditzaten nahi dutenean”.

“Suspertze demografikoaren aldeko” 36 neurri horietako batzuk oihartzun handia izan dute komunikabide ezberdinetan: hilean 200 euroko familientzako dirulaguntza eta 0-2 urte bitarteko Haurreskolen doakotasunak, besteak beste.

Seme-alabak dituzten familientzako dirulaguntza ekonomikoari dagokionez, haurrak 3 urte bete arte hilero diru-kopuru bat ematean datza, eta, 100.000 eurotik beherako familia-errenta duten etxe guztietara kopuru berbera iritsiko litzateke: 200 euro.  Orain Eusko Jaurlaritzak badu ere seme-alabengatik dirulaguntza zuzen bat, baina laguntza hori mugatuagoa da eta familia-errentaren arabera ematen da (diru sarrera gehiago, kopuru txikiagoa). Beraz, onartu berri den neurri horrek egungo sisteman aldaketak dakartza. Batetik, lehen haurra izaten denetik 7.200 euroraino iritsiko litzateke diru-laguntza (200 euro hiru urtez), egungo kopuruak nabarmen igoz. Baina, bestetik, egoera sozioekonomiko ezberdina duten familietara dirulaguntza berbera bideratzeak progresibotasun printzipioaren aplikazioaren inguruko eztabaida mahai gainean jartzera behartzen gaitu (honen inguruan esan behar da, hala ere, zaurgarritasun egoeran dauden familientzat beste dirulaguntza batzuk bateragarriak egingo direla).

Aldaketak errazago ikusteko, egungo sistemaren eta onartutako berriarenarteko aldeak azaltzea onena:

Seme-alabak kargura dituzten familientzako dirulaguntzak

(Eusko Jaurlaritza)

Egungo sistema:

  • Noiz ematen da dirulaguntza: haurraren jaiotza edo adopzioagatik (eta beste legezko egoeratan).
  • Zenbat ordainketa egiten dira:
    • Lehen haurragatik: ordainketa bakarra (behin).
    • Bigarren haurragatik: hiru ordainketa.
    • Hirugarren edo hurrengoengatik: zazpi ordainketa.
  • Dirulaguntzaren zenbatekoa: familia-errentaren araberakoa da, beheko eskema jarraituz.  
Familia errentaSeme edo alabagatiko laguntzaren zenbatekoaDesgaitasuna duen edo mendekotasun-egoera dagoen seme edo alabarengatiko laguntzaren zenbatekoa
20.000 € edo gutxiago900 €1.800 €
20.000 eurotik 30.000 eurora bitartean500 €1.000 €
30.000 € baino gehiago400 €800 €

Onartutako sistema berriaren arabera:

  • Ordainketa modua: hilabetea kontuan hartzen duen ordainketa-sistema.
  • Zenbat ordainketa egiten dira: haurrak 3 urte bete arte.
  • Dirulaguntzaren zenbatekoa: hilean 200 euro. Familia-errenta 100.000tik beherakoa denean diru-zenbateko berbera izango dela adierazi da.

Laburbilduz, orain, 25.000 euroko familia-errenta (“familia-errenta estandarizatua” da erabiltzen den formula) duen etxera 500 euroko ordainketa bakarra iristen da lehen haurra jaiotzen denean (baita adopzio edo legez jasotako beste egoeratan ere). Sistema berriarekin, 200 euro jasoko luke familiak hilean, haurrak hiru urte bete arte (guztira 7.200 euro, alegia). Eta, aldaketarik ezean, 60.000 euroko errenta duen familiara ere zenbateko berbera helduko litzateke (egungo sistemarekin 400€ko ordainketa bakarra jasotzen du).

Familientzako dirulaguntza sistema zuzen hauek haurra duten familia guztietara heltzen dira diru-transferentzia baten bidez. Gakoa, baina, haurrak izateko adina aurreratzen edo nahi beste haur izaten laguntzerako orduan zein eragin duten jakitea litzateke, herritarrek euren nahiak errealitate egin ahal izateko (gorago ikusi den bezala, nahi baina lau urte beranduago eta amestu baina haur bat gutxiago izaten dugu egun). Suspertze demografikorako neurri hauek, gainera, osatu egin behar dira lan-eremuan guraso izateko bidean daudenek topatzen dituzten oztopoak murriztu edo ezabatzeko bestelako neurriekin (aldi baterako lan-kontratuak, lanaldi partzialekoak, prekarietatea, amatasunaren penalizazioa, kontziliazio-eskubideak egikaritzeagatiko diskriminazio egoerak, etab.).

Irakurri dudanez, enpresa batzuetan lanean sartzerakoan, emakumeei euren obuluak izozteko aukera (aukera, edo…) ematen zaie, enpresak prozesu horren kostuak ordaintzen dituelarik. Helburua, euren amatasun-adina atzeratzea da. Baina, lasai, obulu “gazteekin” ama izango direla hitz ematen zaie eta. Beste egun baterako utziko dugu kontu hau.