“Jolas kooperatiboak” izen jarri zion Itziar Arregi Landak bere azken kolaborazioari. Noiz hasten dira haurrak kolaboratzen? Zer da kolaborazioa? Noiz bultzatzen edo sustatzen dugu helduok eta noiz sortzen dute haurrek berain kasa?  Gai hauetaz hitz egin dugu Itziarrekin. Hemen elkarrizketa entzungai:

Agian, izenburua irakurrita, bati baino gehiagori etorriko zaizkio gogora aisialdiko zein eskolako hainbat proposamen: aulki joko kooperatiboa, paratxute edo jausgailua, edo beste hainbat. Baina gaurkoan dakargun ideia zabalagoa da. Noiz eta nola hasten da umea kooperatzen? Zergatik?

Heldu batek jolas kooperatibo bat proposatu aurretik hasten da normalean umea beste kideekin kooperatzen. Izaki sozialak gara, gure espezieak aurrera egin du gu bezalakoak direnekin kooperatzeko gai izan garelako hein handi batean. Behar ditugu, behar gaituzte, gai gara eta nahi dugu beste pertsonekin harremanak izan. Berezko zerbait da, oso txikiak garenean pizten den zerbait. Urtea bete aurretik adierazten du haurrak interesa beste haurrekiko, eta berez ateratzen zaio harreman hori bilatzea, horretarako berezko jarrerak dituelarik: irribarrea, eskaintza, laztana… Berez ateratako harremanetarako gonbidapen horiek erantzuna izaten dute, eta erantzun horren arabera, harremana sortzen eta eraikitzen joaten da.

Adinean aurrera doan heinean, umearen harremantzeko modua garatzen joaten da: lehenengo kide baten ondoan hasten da jolasten, imitatuz, baina harreman zuzenik gabe. Gero harreman sinple bat sortuko da, hitzen edo objektuen elkartruke bat, irribarre bat… eta poliki poliki, sinplea den elkarrekintza hori konplexutzen joango da, aberasten: txandak adosteko gai izatetik elkarrekin jolasteko gaiak eta rolak negoziatzera eta kooperatzera iritsiz. Nola egiten du umeak ibilbide hori? Jolasean. Jolasak ematen dio aukera berez dakarren joera hori garatzeko eta trebatzeko.

Horrekin batera, harremana ez bada bere interesekoa, edo ez bada bere erritmo edo gaitasunetara egokitzen, harreman hori eteteko ere badu umeak gaitasuna; behar ez duenean ezetz esatekoa, behar beharrezko gaitasuna. Berriro ere, jolasak ematen diolarik hau garatzeko aukera. Eta hor joango da ume bakoitza lagunak bilatzen, eta parekoak ez direnei edo min eman diezaioketenei mugak jartzen. Txiki txikitatik hasi eta bizi osoan zehar. Zergatik? Esan bezala, sozialak garelako, elkar behar dugulako, eta elkarrengandik babesteko gai garelako.

Denok dugun gaitasuna da, denok dugun beharra, baina bakoitzak modu desberdinean adierazten duena. Horrela, denok ezagutu dugu jolasean ume oldarkorren bat, ume beldurtiren bat, ume erakargarri edo liderren bat, menpekoa den umeren bat… aldi berean, hauetariko bakoitzak du lagunak izateko nahia, joera eta gaitasuna, baita mehatxuak saihestekoa eta ezezkoak esatekoa ere.

Orduan, berezkoa bada, helduok zer da eskaini dezakeguna? Errespetua eta segurtasuna. Errespetua ume bakoitzaren prozesuari, beharrei eta bizi duen momentuari. Askotan, umeekin errukitu edo haserratu egiten gara, eta hobe beharrez, beraien prozesuetan sartzen gara, batzutan mesede adina kalte egiten bukatu dezakegularik.

Adibide gisa, heldu bezala, “menpeko” bezala ikusten dugun ume baten aurrean, ustez liderraren esanetara dabilen ume bat ikusten dugunean, kasu batzuetan egin ohi den interpretazioa ondorengoa izan da: “liderrak dominatuta dauka, ez da gai menpekotasun horretatik irteteko, babestu egin behar dut eta lagundu egin behar diot”. Borondaterik onenetik abiatzen da interpretazioa, zaurgarriak babesteko behar horretatik. Horrelako esaldiak erabiltzera iritsi gaitezke: “Ez egin hori, ez duzu ikusten ez zaiola gustatzen?” Umeak badauka ezetz esateko gaitasuna, eta ezetzari itxoin beharrean aurreratzen bagara, alde batetik gaitasuna garatu gabe geratzeko arriskua sortzen da, bestetik egoera deserosotatik irteteko norbait indartsuagoa behar duela sinestu dezake.

Kooperazioak baditu funtzionatu ahal izateko arau inplizitu batzuk, umeak bere kasa deskubritzeko gai direnak, eta adosten dituztenak. Nola? Ba berriro ere jolasean. Bi urterekin jolasak ez du asko iraungo, konpartitzen den interesa ez delako luze irauten duena. Hirurekin eztabaidak sortuko dira, eta eztabaida horri esker, umeek garatu ahal izango dute: “nola bai eta nola ez”, zer den lagunari gustatzen zaiona eta zer ez, zer den norberari gustatzen zaiona eta zer ez… Lau urterekin norbere nahia une batzuetan alboratzeko gai izango da umea besteekin jolastu ahal izateko; aukeratzen hasiko da zer nahiago duen: norberak nahi duena bakarrik egin, edo besteekin egotearren bere nahia alboratu. Bietarako tarteak topatzeko gai izango da. Horrela, modu askean, eta bakoitzak bere erritmora, garatuko du kooperaziorako gaitasuna.

Kooperatzeak berekin dakar interes konpartitu bat, harremanetan muga inplizitu batzuk, baldintza adostu batzuk. Horra iristeko umeek denbora behar dute, puntu hori bilatu egin behar da, proposamenak luzatuz, gonbidapenak onartuz, kalabazak emanaz, proposamenak doituz… batzuetan luze joaten da, beste batzuetan ez da iristen kooperatu ahal izatera, ez direlako interesak konpartitzen adibidez, eta hala ere, saiakerak urrea balio du, hor trebatzen baitira bai komunikazio gaitasunak eta baita norbere nortasuna ere.

Kasu batzuetan, proposamena egina ematen diegu helduok: “etorri hiru haur ona, beste hiru horra, eta beste hiru jar zaitezte han; nik PIII esaten dudanean…”. Horrelako proposamenek beren helburu eta beren funtzioak dituzte eta umeek probetxu polita ateratzen diete. Baina argi izan behar da, aldi berean, helduon proposamena obeditzen ari direla, eta ez horrenbeste beren proposamena garatzen.

Beraz, umeen kooperazioari dagokionez, komeniko litzaiguke une oro zeinen proposamenari erantzuten ari diren begibistan izatea, beraiei sortutakoa den edo helduak proposatua den. Ez da adierazi nahi bata ona eta beste txarra direnik, biek izan dezakete bere lekua haurraren bizitzan. Baina noiz den haurrarena eta noiz helduarena ikusteak emango digu aukera proposamen bakoitzari behar duten lekua eskaini ahal izateko. Gainera, helduari obeditu ordez berainen proposamena garatzen ari badira, askoz errazago ikusi ahal izango da beraien interesak zein diren, bakoitzak duen behar indibiduala zein den, eta esku bat botatzeko aukera hobea izango dugu helduok. Beste hitz batzutan: sinestu dezagun umeen kooperaziorako interes eta gaitasunean. Utzi diezaiegun konpartitzen duten interes horretan kooperatzen ahalik eta gutxien inbadituta berena duten espazio hori, jolas hori.