Jolasa lehen eta orain

Ekarpen honetan aspaldiko jolasak eta gaur egungoak izango dira hizpide. Gure aitonamonen jolasa eta gure seme alabena konparatzen dira eta ikusten diren diferentziak aintzat hartuta, kontutan izan beharreko gako batzuk azaltzen dira.

Aitonari ea txikitan zertan jolasten zuten galdetu eta hau ekarri digu:

“Basurdetan! bi taldetan biltzen ginen, batzuk basurdeak eta besteak ehiztariak. Basurdeek ihes egiten zuten, ezkutatu egiten ziren, eta ehiztari taldea antolatu egiten zen basurdeen bila joateko eskopetak hartuta. Ondoren aldaketa egiten genuen, ehiztariak basurde bihurtzen ziren eta basurdeak berriz ehiztari”.

Gaur egun ez daukagu seme-alabei galdera luzatu beharrik, ikusten dugu zein den beraien jolas nagusia, batez ere post-pandemia garai honetan, bideo-jokoen gorakada nabaria bizi izan dugun honetan.

Adibide bezala Fornite-ko partida bat ekarriko dugu: banaka zein taldean burutzen da, beste talde baten kontra izaten da. Bertan armak bildu, etsaiak bilatu eta erail egin behar dira. Hiltzen den ekipoak galtzen du, eta bizirauten duenak irabazi.

Zer dute komunean lehengo eta oraingo jolas hauek?

Konparaketa egiteko sasoian maila kognitiboan eta sozialean badituztela antzekotasunak ikusi da:

• Maila kognitiboari dagokionez gaian antzekotasuna ikusi da: ehizatu beharra eta ihes egin beharra bizirauteko. Gainera, bietan daude presente armak. Heriotza eta bizitzaren arteko solasaldia da azpian dagoen gai nagusietako bat, eta hau gizakiaren kezka naturala izan da gure arbasoen garaietatik. Jolasaz gaindiko pelikula, literatura, arte, bizimodu sozial edo politikoan ere ikusten da presente dagoen gaia dela.  Ez da kasualitatea umeek gai hori ekartzea jolasera.
• Maila sozialean taldearen presentzia ikusten da bi jolasetan: harremanak egiteko beharra eta harremanak eteteko beharra. Talde bezala funtzionatzeko beharra ikusten da, eta aldi berean, taldekide ez direnekiko gailentzeko beharra, lehia. Hau ere gizaterian bizi bizirik dagoen gaia da esparru guztietan.

Non daude diferentziarik nabarmenenak?

Diferentziak ere maila ezberdinetan ikusi dira:

• Maila kognitiboari dagokionez, lehen gaia umeak berak ekartzen zuen, eta orain berriz enpresa multinazionalak dira hori proposatzen dutenak: Baina aldi berean gaia iruditeria jakin batekin janzten dute (pertsonaiak, arropak, musikak…). Umeari emana etortzen zaio proposamena. Jokoaren arauak ere orain emanak datoz, lehen aldiz negoziatu eta adostu egiten ziren, horrek zekartzan onura sozialekin.
• Maila sozialari dagokionez, harremanak egiteko momentuan gaur beste pertsonen aurpegiak ez dira ikusten, ez dago beste pertsonen bizipen, emozio edo sentsazioen seinalerik. Beraz, jokoak aurrera egin dezake bestaldean dagoenak zer bizi duen ikusi gabe. Basurdeen kasuan kontaktuan zuzenagoa zenez, beste umeekiko beharretara ajustatzeko aukera hobea zegoen. Jolasak aukera ematen du harremanetan gaitzeko, baina eskaintzen zaion testuinguru sozialaren arabera, ez da berdin garatuko gaitasun hau.
• Maila motoreari dagokionez, basurde jolasean gorputzaren mugimendua handia zen, korrika egiten zen, beraz alderdi kardiobaskularra aktibatzen zen. Fornite-an aldiz gorputza geldirik dago, baina aldi berean bizitako tentsioa handia da. Mugitu behatzak bakarrik egiten dira, baina arreta maila eta muskuluen kontrakzioak altuak izan daitezke.

Ohar bezala, esan beharra dago aukeratu diren bi pasarteak ohikoak diren arren, ez direla errepresentatiboak. Alegia, ez dutela ume guztien jolasa islatzen. Kultura guztietako aitona-amonak ez direlako basurdeak harrapatzera jolastu, eta bideo-jokoak ere ez direlako ume guztiengan berdin ikusten. Gainera, generoarekin ere erraz lotu daitezkeen adibideak dira ekarri direnak. Jolasa eta generoaren inguruan dagoen loturaz ere luze hitz egin daiteke, baina hurrengo batetarako utzi beharko…

Oro har, jolas hauetatik azpimarratzekoa da espezie bezala ume aroan dugun errealitatera egokitzeko gaitasuna. Nola moldatzen garen dagozkigun erronketara, basurdeak harrapatzera zein etsai internazionalak birtualki hiltzera. Gaitasun hori badugu, berak dakartzan onura eta arrisku guztiekin. Garaian garaikora moldatzen gara, ikusi gabe dagokigun garaia osasuntsua den edo ez, ohartu gabe tokatu zaigun testuingurura moldatzea komeni den edota testuingurua bera eraldatzea onuragarriagoa den.

Txori txikiak kaiolan jaiotzen direnean ere bertara moldatzen dira, hegan egiteko beharrik gabe. Atea irekitzean, orduan sortzen zaie benetako arriskua. Gure umeak ere moldatzeko gai dira tokatu zaien errealitatera, eta horretan ari dira buru-belarri. Testuinguru hori egokia den edo aldatu beharrekoa den ezin zaio umeari galdetu ordea, hori helduoi dagokigu. Helduak gara testuinguruak eta esperientziak eskaintzen ditugunak, baldintzatzen ditugunak, diseinatzen ditugunak. Guk erabakitzen ditugu kaiolak, eta zentzu horretan, guri dagokigu aurpegidun jolaskideak eskaintzea, mugimendua eskaintzea, teknologiak eskaintzen dituen aukera edo arreta gaitasuna eskaintzea. Edota denak eskaintzea, eta kasu horretan, bakoitzetik zenbat denbora eskaintzen dugun kontutan izatea. Erlojuarekin zoratu gabe, baina ze jolas motak gain-hartzen duen ohartuz.

Kontua ez da jolas batzuk onak eta beste batzuk txarrak direla pentsatzea. Hori baino konplexuagoa da, argi dago mundu honetan bizi behar dutela umeek eta ez aurreko mendekoan. Zerbaitengatik jolasten dute gaur egunean jolasten duten bezala. Baina askotan guraso bezala irizpideak falta ditugu eskaintzen dugun hori baloratu ahal izateko. Gurasook intuitzen dugu etorkizuna digitala izango dela, eta mundu horretan bizi ahal izateko estrategiak eskaini nahi dizkiegu gure umeei. Pentsatu ohi dugu gailu digitalak eskainita etorkizunean abantaila izan dezaketela. Baina kasu batzuetan “zenbat eta gehiago orduan eta hobe” legea ez da betetzen, eta aukerak ematen ari garelakoan murrizten aritu gintezke ohartu ere egin gabe.

Umearen osasun integralari begira, komeni da presente izatea gorputza garela eta jolasean gorputzari lekua utzi egin behar diogula, aktibitate kognitibo hutsera mugatu gabe. Bestalde, harremanei begira, gogoratu behar dugu harremanak ere gorputzaren bidez izaten direla, aurpegiko keinuekin, elkar ukituaz, eta hori ere ezin zaiola ukatu umeari. Umearentzat oso aberasgarria da berak egiten duenak aldameneko benetako umearengan ze erreakzio duen ikustea. Esperientzia hauek markatuko dute bizitza, eta hauen bidez marraztuko da etorkizuna. Ongizaterako gako handi bat harremanak dira, harremanetan trebatzeko aukerak gutxitzen badizkiegu umeei, horrek etorkizunean isla gordina izan dezake.

Hau guztia kontutan izanda, familia bakoitzari eskaintzen ditugun testuinguruen edo jolasteko aukeren gainean bi aldiz pentsatua dagokigu, jolas mota bakoitzari ze leku utzi nahi zaion ikusi, gure umeek behar dituzten gaitasunak gara ditzaten. Prozesu hau umearekin batera egitea aberasgarria da umearentzat eta baita familiarentzat ere, erabaki adostuak hartzeak umea boteretzen du eta bere denboraren edota bizimoduaren kontzientzia hartzen laguntzen dio, baita ardura ere. Gainera, gurasoek beragan konfiantza dutela ikusten du umeak. Beraz, afalondorako gaia jarri dugu mahai gainean. On dagizuela!