Bioteknologia graduko ikasketak eta Biologia Molekularra eta Biomedikuntza Masterra egin ostean, EHUko beka bati esker doktorego tesia egiten ari da Jone Amuategi. Proteina eta mintzen arteko interakzioa aztertzen du; zehazki, kukurruku-eztula edo kukutxeztula eragiten duen bakterioaren –Bordetella pertussis- proteina bat ikertzen ari da.

Ez da asko hitz egiten kukurruku-eztularen inguruan… Kasu gutxi daudelako da?

Herrialde “garatuetan” gaixotasun batzuk ia desagertutzat jotzen dira, bere momentuan horiei aurre egiteko txertoak eta tratamenduak garatu zirelako, eta batez ere, horiek haien funtzioa betetzen dutelako. Baina mikroorganismoek egokitzeko gaitasun handia dute. Kasu honetan, kukurruku-eztularen bakterioak ere bai. Egokitze prozesu horretan, mikroorganismoek mutatu egin dezakete, eta sendagaiekiko erresistentziak garatu ditzakete. Kukurruku-eztula ez da desagertu, eta bilatu ditu moduak gure artean egoteko. 

Halere, txertoa badago ezta?

1930eko hamarkadan garatu zen lehenengo txertoa eta gerora difteria, tetanosa eta kukurruku-eztularen aurkako txerto hirukoitza merkaturatu zen. Ordutik beste hainbat txerto ere garatu dira eta horrek gaixotasuna kontrolpean izaten lagundu du. Adibide bat jartzearren, AEBn, 1980an, gaixotasunaren intzidentzia 100.000 biztanleko pertsona bakarrekoa zen. Hala ere, azken hamarkadetan kasu kopurua era kezkagarrian igo da. Adibide berarekin jarraitzearren, AEBn, 2012an 1980an baino 9 aldiz handiagoa zen intzidentzia kopurua. Jasotako txertoaren arabera, jasotzen dugun immunitatea aldakorra da, hau da, epe luzeragoko edo laburragorako babesa eskainiko digu. Baina gehienetan ez dira betiko babesten gaituztenak.

Nolakoa da gaixotasuna bera?

Kukurruku-eztula arnasbideen infekzio larri eta kutsakorra da. Sintoma nahiko arruntak eragiten ditu: etengabeko eztul gertakariak, arnasa hartzeko zailtasuna eta sukarra, besteak beste. Gaixotasunaren larritasuna adinaren, immunitate-sistemaren erantzunaren eta bakterioaren barreiatze sistemikoaren araberakoa da. Helduontzat, printzipioz, katarro handi baten modukoa da; aurrera egingo genuke aparteko arazorik gabe. Gure defentsak ditugu gaitzari aurre egiteko; urteetan zehar lortzen ditugu gaixotasun desberdinak pasa ahala. Baina ume jaioberriek, aldiz, hasieran dituzten antigorputzak amaren esnearen bitartez jasotzen dituzte. Hortaz, jaioberriak direnean, kukurruku-eztula hartuz gero, gaixotasunaren konplikazioen ondorioz hil egin daitezke, eta hori da gehien kezka gaitzakeena. Gaitz honegatik hiltzen den %90 pneumonia bezalako konplikazioegatik hiltzen da.

Nola jakin dezakegu kutsatuta gaudela?

Kutsatuta gauden jakiteko, alde batetik aipaturiko sintomak bilatzen dituzte. Bestalde, laborategiko probak egiten dira: PCR eta antigorputz konkretuen detekzioa egiten da –orain COVID-19a atzemateko egiten diren gisakoak-, edo laginetan bakterioa bilatzen da. Positibo emanez gero, antibiotikoak erabiltzen dira gaitzari aurre egiteko. 

Badago kutsatzeen daturik?

Bai, Munduko Osasun Erakundeak urtero argitaratzen ditu datuak, baita Europako Gaixotasunen Prebentzio eta Kontrolerako Zentroak ere. Gure kasuan, Osakidetzak ere bere txostenean argitaratzen ditu EAEko kutsatze datuak. Azken hamarkadetan gaixotasunaren gorakada nabarmena erregistratu da. Esan dezakegu, adibidez 2015ean EAEk izan zuela estatu mailako intzidentziarik handiena 1.977 kasurekin. Europari dagokionez, 2011z geroztik pandemia egoeran dagoela baieztatu dute.  

Zergatik gorakada hori?

Arrazoi asko daude, eta diziplina askoren elkarlana behar da zergatia bilatzeko: ingurumen-faktoreak, faktore ekologikoak eta gizakiarekin zerikusia dutenak. Esaterako, bakterioak nola eboluzionatzen duen, mutatzeko ze gaitasun daukan, antibiotikoekiko erresistentziarik garatzen ote duen, txertoen eraginkortasuna zenbatekoa den, gure immunitate-sistemaren erantzuteko gaitasuna zein den, gure bizi estiloa nolakoa den… Faktore askoren bilduma da. 

Eta zer egin daiteke?

Immunizazio-kanpaina eraginkorrak martxan mantentzea, dauzkagun txertoak hobetzea edota berriak garatzea, antibiotiko berrien aurkikuntzarekin jarraitzea… Ikerkuntzaren kasuan, nire ustez esparru desberdinen arteko elkarreragina da bidea. Nire esparrura begira, zenbat eta gehiago jakin, orduan eta hobeto egingo diogu aurre gaitzari. Ulertu behar dugu bakterioak nola infektatzen eta kaltetzen gaituen, zein prozesuren bidez zehazki. Bide horretan, edozein ekarpenek balio du gaixotasuna erradikatzeko.

Zein da zehazki zuk egiten duzun lana?

Kukurruku-eztularen bakterioak, B. pertussis patogenoak, gu kaltetzeko oso modu berezia dauka. Arnasbideetatik sartzen da eta gure ehunetara itsasten da, bertan mekanismo desberdinen bidez arnasbideak kaltetzeko. Nik mekanismo horietako bat aztertzen dut, batez ere babes-zelulak kaltetzen dituen proteina bat. Proteina horrek zelulen mintza nola igarotzen duen aztertzen dut, ondoren horiek kaltetzen edo hiltzen baititu. Kontua da, babes-zelularik gabe, bakterioa oharkabean igaro daitekeela gure gorputzetatik, hura hautemateko gaitasuna murriztu egiten delako, eta bertan errazago hazten da. 

Zergatik da garrantzitsua prozesu hori ulertzea?

Alde batetik, prozesua ulertzeak gaitza oztopatzeko bideak eta sendagaiak aurkitzen lagundu dezakeelako, eta bestetik, pentsatzen dugu hori azaltzea lortzen badugu, biologian gertatzen diren bestelako prozesu batzuk ere azaltzea lor dezakegula. 

Orain txertoen inguruko eztabaida pil-pilean dago…

Nire ustez, hein handi batean 90. hamarkadan argitaratutako artikulu baten du jatorria txertoekiko jarrera ezkorrak. Txertoak autismoarekin lotzen zituen ikerketa faltsu bat argitaratu zen eta oihartzun handia izan zuen. Gerora gezurtatu eta ezabatu bazen ere, arrastoa utzi du. 

Iruditzen zait dena naturala izatearen aldeko korrontea indartsu dagoela, baina gizakiak eskua sartu izan ez balu, oraindik hemen izango genituzkeela legen beltza (lepra), tuberkulosia edota izurria bezalako gaixotasunak. 

Nire iritziz, egun merkaturatzen diren txertoak geroz eta seguruagoak dira. Laborategian egiten diren probez gain, entsegu kliniko asko egiten dira segurtasuna bermatzeko, oso prozesu luzea izaten da. Gainera, gaur egun, gehienetan txertoetan ez da mikroorganismo osoa sartzen, ezta ahuldutakoa ere; egun, mikroorganismo horren osagairen bat (proteinak, azukreak…) erabiltzen dira asko jota. Hauek ez dute ia sintomarik eragiten baina immunitate-sistemak gaixotasuna identifikatzeko balio dute, eta horrela kutsatzen garenean gure defentsek errazago egingo diote aurre gaitzari. Azken finean, txertoek memoria bat garatzen laguntzen digute.