Liburua (ipuinak) aukeratzen I

Maite ditut liburutegietako haurren txokoak. Maite dut liburu dendetako haurren sailean arratsaldea ematea: liburuak eskuartean hartu, ireki, begiratu, ukitu, ilustrazioen detaile txikiei erreparatu, kontrazaleko testua aztertu, … Azken aldian baina, kezkatzen nau ikusteak liburu dendetako apaletan gero eta leku gehiago hartzen ari direla liburu batzuk: baloreak, sentimenduak, emozioak lantzen dituztenak. Eta noski, lekua dute eskaria dagoelako eta barra-barra saltzen direlako (liburu hauetako batzuen berrargitalpenak ikustea besterik ez dago).

Bertan egonda, askotan entzun izan dut: “baduzue beldurrak lantzeko libururik?”; “ezagutzen duzu zeloen gaineko ipuinik? anaia/arreba txiki bat jaioko da etxean eta …”; “pixoihala/txupetea, kendu nahi diogu”, “eskolan hasiko da”; lotsa, beldurra, inbidia, haserrea, tristura lantzen duten ipuinak (bide batez, dena esaten hasita, ia guztiak kudeatzeko zailak diren edo ezeroso sentiarazten gaituzten emozioak).

Hasteko, zalantza dut liburu hauetako asko ipuinak direnik ere. Gehiago dira emozio edo sentimendu horiei buruzko ideia itxiak eta eginak erakusten dituztenak; askotan galderak baino erantzunak ematen dituztenak. Falta zaie protagonistaren bidaia, krisia, gaizkilea, laguntzaileak, amaierako saria. Planoak dira, lauak.

Orduan, zergatik aukeratzen ditugu? Noren beharrak ase nahi ditugu? Zein da irizpidea? Ez dut zalantzan jartzen liburu hauetako batzuk onak izango ez direnik. Are gehiago, balekotzat emango nituzke liburu hauek tresna bezala erabiliko bagenitu, hizpidea emango badigute jorratzeko gure haurrekin jorratu nahi ditugun gaiak. Dena den, erantzuna ez dago liburuetan, erantzuna gugan dago, guraso/helduengan. Gu gara gure haurren erreferentzia, gure iritzia jakin nahi dute, horrek ematen die segurtasuna, gure ahotik jasotzen dutenak laguntzen die irizpideak, oinarriak eta mugak eraikitzen.

Askotan, politikoki zuzenak izatearen aitzakiarekin, ipuinei duten zentzua eta ikasgaia kentzen ari gara. Hau egiteko tentazioa izaten dugu batez ere ipuin tradizional edo klasikoekin: sorgina kentzen dugu haurrak babestearren, otsoa salbatzen dugu barkatzen ikasi behar delako, sexistak dira eta berdintasunean hezi nahi dugu ,… eta horrela, ipuina, ezerezean utzi arte. Ipuin tradizionalak aldatzen hasita, horretarako, hobe beste zerbait kontatzen badiegu. Ez dut esan nahi gustatzen ez zaizkigun edo ezerosoak zaizkigun elementu batzuk egokitu ezin ditugunik, baina kontuz!, ipuinaren klabeak/indarguneak/giltzak aldatuz gero, akabo ipuina. Noski, honek lanketa bat dakar, ipuin tradizionalen jatorrira joan, bertsioak ezagutu, esanahia ulertu … eta horrek denbora eskatzen du.

Baina merezi du!! Altxor handi batekin egingo dugu topo. Honek gure haurtzaroa gogoraraziko digu, aukera emango digu berriro bizitzeko gure txikitako bizipenak, gure buruari galdetuko diogu zergatik genituen gustuko ipuin horiek, zergatik gogoratzen ditugun bereziki hauetako batzuk, zer ikasi genuen.

Ipuin tradizionalek denboran irauten dute boteretsuak direlako, haurrak protagonistarekin identifikatzen direlako, erreferentzia egiten dielako beren garapenean bizi dituzten kontraesanei eta zailtasunei. Noski, badakigu ipuin hauek garai bateko errealitatean girotuta daudela, egungo errealitatearekiko ezberdinak direnak (edo ez), eta honek suposatzen du agian bertan agertzen diren erreferentziak batzuetan sexistak, klasistak, arrazistak izan daitezkeela. Baina era berean, gure haurrek badakite hori ipuin bat dela, errealitatea bestelakoa dela. Ipuinean azaltzen denak etxean edo inguruan duen errealitatea irudikatzen badu eta berau indartzen badu, arazoa zein da, ipuina edo errealitatea bera?

Ipuin tradizionalez gain, badago liburu asko eta oso ona. Egile klasikoak aukeratzen baditugu, (ia) beti asmatuko dugu. Urteak pasa arren, beren lanak eta mezuak beti dira interesgarriak. Juxtu askotan arau apurtzaileak direlako, boterea eta autoritatearen figura zalantzan jartzen dutelako, beren bidea egin nahi duten haurren istorioak kontatzen dituztelako.

Argitaletxeak ezagutzea ere aukeratzeko irizpide interesgarria izan daiteke. Badaude argitaletxe batzuk bereziki haur literaturan adituak direnak, arreta jartzen dutenak, lan oso txukunak argitaratzen dituztenak. Egin jarraipena beren lanari.

Eta galdetu, dakienari galdetu: liburuzainak, liburu saltzaileak, adituak, … liburutegietako apal ikusgarrietan dauden liburuak zerbaitegatik daude hor; liburuen gidatan aukeratutako liburuak adituen irizpide profesionaletan oinarrituta daude. Bilatu gertuko harremana liburuzainekin eta saltzaileekin, poliki-poliki elkar ezagutuaz joango zarete, eta segituan antzematen dute zeintzuk diren zure gustuak (eta gehien gehienetan asmatzen dute).
Ez fidatu gehien saltzen diren ipuinekin. Edukiagatik baino, askotan marketinagatik dira salduenak liburu horiek.

Eta batez ere utzi haurrari esperimentatzen, ukitzen, aukeratzen. Izan kontuan bere irizpideak, gustuak, erritmoak eta momentuak. Batzuetan asmatuko dute, beste batzuetan ez. Baina horretarako gaude gu ondoan, bidean laguntzeko, bilatzen eta aukeratzen laguntzeko. Liburu asko dago eskura, eta guk aurrez aukeraketa zentzudun bat egiten badugu, lana erraztuko diogu haurrari.

Ah! eta behin eta berriro liburu bera irakurtzen tematzen bada, utziozu, oraindik zerbait izango du istorio horrekin ikasteko.

 
Dorleta Kortazarrekin hitz egin genuen bere artikulua oinarri hartuta.