Maider Egino: logopedaren lan esparrua zabalduz doa

Maider Egino guraso.eus eko kolaboratzailea da, logopedaren begirada ekarri izan du guraso.eus eko idatziertara eta berarekin batera ikasten eta hausnartzen joan gara azken urteetan.

Gaur egun, Iratzarri logopedia zentroetan lan egiteaz gain Aita Menni eguneko zentroan eta Arrasate Aita Menni ospitalean lanean jarduten du. Berarekin hitz egin dugu idatzitako azken artikulua aitzakia moduan hartuta.

Hizketaren alterazioak hizkuntza eskuratzean ager daitezkeen nahasmendu ohikoenetako bat dira, eta helduaroan ere iraun dezakete profesional batek lagunduta zuzentzen ez baditugu.

Hizketa-soinuen nahasmenduak artikulazioen ekoizpenean (fonetika) edota soinuen/fonemen erabilera funtzionalean (fonologikoa) gertatzen diren alterazioak dira eta mintzamenaren ulergarritasunari eragiten diote hainbat mailatan. Pertsona baten bizitzako etapa desberdinetan diagnostika daitezke.

Hizketaren soinuen eskuratzeak garapen patroi bat jarraitzen du, eta orokorrean fonema bakoitza adin zehatz baten azaltzen da. Nolanahi ere, egia da, haur bakoitzaren garapena kontuan hartu behar dela; izan ere, beti esaten dugun bezala, pertsona bakoitzaren kasua partikularra izaten da, eta bakoitzak garapen denbora bat izaten du. Baina garrantzitsua da denbora-ildo bati jarraitzea hizketaren eskurapenean.

Adin bakoitzean, soinu batzuk garatzen dira. Batzuetan, haur batek ohiko denbora baino lehen ikas dezake soinu bat, baina ez da komenigarria haurrak soinuak berehala eskuratzeko saritzea. Mintzamena, elikadura edo irakurketa-idazketaren ikaste prozesuak bezala, garunaren garapenaren lotuta dago eta dagokion unean gertatzen da.

Fonema berri bat eskuratzeko orduan zailtasunak sortzen direnean, alterazio anatomiko edota funtzionalen bat izan daitekeen baloratu behar da, hala nola, mintzatzeko eremu orofazialeko mugimenduen antolamendurik eza, mihi-hari laburra, ezpain-palatina pitzadura, etab. Horretarako, logopedak, pediatrarekin edo medikuarekin batera, haurraren eremu orofazialaren balorazio zehatza egin beharko du eta beste faktore batzuk ere kontuan hartu behar dira (familia, kultura, etab.). Garrantzitsua da soinu bat zergatik ez den sortzen argitzea.

TSHaren sintomak hiru taldetan deskriba ditzakegu:

• Alterazio fonetikoak: dagokion adinean egonda ere, soinuak artikulatzeko ezintasuna izatea. Garapen motor ezegoki baten ondorio izan daiteke, adibidez, /rr/ fonema modu guturalean artikulatzen denean mihi-hari laburra bezalako egitura orofazialetan arazoak edo disartria bezalako trastorno neuromotorrak izatea posible da. Alterazio fonetikoak soinua modu isolatuan artikulatzen denean ikusten dira, silabetan, hitzetan eta elkarrizketan, eta baita errepikapenean ere. Kasu hauen ondorio gisa fonema ez egitea, era distortsionatuan egitea (ez du soinua behar bezala egiten) edo ordezkapen bat egitea (soinua beste batekin aldatzen du) gerta daitezke.
• Alterazio fonologikoak: atzeratu egin diren edo ezohikoak diren sinplifikazio-prozesuak dira. Haurrak soinua era isolatuan edo errepikakorrean artikulatu dezake, baina ez du modu egokian erabiltzen espontaneoki hitz egiterakoan. Alterazio horiek 3 urtetik aurrera irauten badute nahasmendutzat hartzen dira. Adibidez, haur batek /l/ soinua zuzen esaten badu eta /lore/ hitza errepika badezake, baina bere berezko hizkuntzan /d/ -arekin ordezkatzen duen kasuan /dore/ egongo ginateke anterazio mota honen aurrean. Alterazio honek sustrai ezberdinak izan ditzake: nahasmendu funtzional kognitibo-linguistiko bat, entzumen-urritasuna edo hizketaren soinuak diskriminatzeko edo antzemateko zailtasuna.
• Alterazio fonetiko-fonologikoak: Oraindik eskuratu ez diren fonemak eta, aldi berean, modu isolatuan artikulatu ditzakeen beste soinu batzuk egonda, berezko hizketan erabili ez, distortsionatu  edo ordeztu egiten dira.

Haurtzaroan logopedaren esku-hartzea funtsezkoa da hizkuntza behar bezala garatzeko, baita etorkizunean solaskideak hizketa ulertzen ez duelako  sor daitezkeen esperientzia negatiboak saihesteko ere. Honela, soinuen ezagutzan eta haien artikulazioan izandako gabeziaren ondorioz sortzen diren etorkizuneko irakurketa-idazketa arazoak ere aurreikusi ditzakegu.

Gainera, akats horiek helduaroan ere iraun dezakete, eta askok logopedarengana jotzen dute zuzentzeko eta ahoskera hobetzeko.

Fonemen eskuratzea, adin kronologikoaren arabera: