Belaunaldi berriak prestatzea da hezkuntza sistemaren xedea, eta gaur egun ere erronka garrantzitsu asko daude mahai gainean. Horien artean da ahoz aho dabilen hezkuntzaren digitalizazioa. Gaiak eztabaida sortzen du: hezkuntzaren digitalizazioa bai, baina nola eta zertarako?

Hezkuntza digitala bai, baina nola eta zertarako da ikastetxe askotan mahai gainean duten galdera nagusia, eta Berritzegune Nagusiak antolatuta bi adituren parte hartzearekin egindako jardunaldia izan zen hilaren 4an BECen. Maria del Mar Sanchez izan zen hizlarietako bat; Pedagogian doktorea, Murtziako Unibertsitateko Hezkuntza Teknologiaren Ikerketa Taldeko kidea eta Didaktika eta Eskola Antolaketa Saileko irakaslea da.

Hezkuntzaren digitalizazio-prozesua eztabaida handia sortzen ari da. Zeintzuk dira zure ustez nabarmendu beharreko gako nagusiak?

Nire ustez, lehenik eta behin aipatu behar da digitalizazio-prozesua oso desberdina dela baliabideei dagokioenez. Bigarrenik, digitalizazioa zer den planteatu behar dugu. Gauza bat da ikastetxeei baliabide digitalak ematea, eta beste bat baliabide horiek ikasgeletan behar bezala integratzea. Baliabideak hornitzea funtsezkoa da, baina gaitasun digitala garatzeko ez da nahikoa maila teknikoan tresnak erabiltzearekin. Teknologiak, berez, ez du hezkuntza-hobekuntzarik eragiten; ikastetxearen eta irakasleen estrategia da gakoa. Kasu batzuetan, inprimatutako testu-liburu baten ordez liburu digitala erabili da paperezko liburuarekin egiten zen gauza bera egiteko. Hori ez da teknologiaren bidezko hezkuntza-berrikuntza, ezta digitalizazio-prozesu on bat ere. Eta arazoa da egoera horrek nahigabea sortu duela familien eta irakasleen artean. Baina errua ez da teknologiena, gakoa da nola integratu ditugun sisteman, eta batzuetan, ez da ondo egin.

Nola berma daiteke belaunaldi berrien benetako alfabetatzea?

Alfabetizazio digitala haur hezkuntzatik landuz. Hezi behar ditugu gazteak bitartekoen erabilera seguruan. Halaber, eskolen eta familien arteko komunikazio-kanal onak ezarri behar dira, hainbat azterlanek adierazten digutelako haurrek batez ere etxean gertatzen dena ikusiz ikasten dutela baliabideak erabiltzen. Alfabetatze mediatikoa gizarte-premia bat da, eta mundu digitalean laguntza ematea presentzialean bezain garrantzitsua da. Hezi eta bidelagun izan, etxean eta eskolan.

Irakasleak behar besteko formazioa jaso dute? Zer prestakuntza-arlo hobetu beharko lituzkete?

Irakasleek erronka handi bati egin behar izan diote aurre, ez bakarrik hezkuntzakoa, baita soziala ere, eta beti ez dituzte baliabide eta prestakuntza egokiak jaso. Irakasleen prestakuntza askotarikoa da, baina, oro har, ia ez dago hezkuntza teknologiari buruzko irakasgairik fakultateetan.

Bigarren Hezkuntzako unibertsitate prestakuntzan egoera okerragoa da, eta masterretan ez dira gai horiek behar bezala planteatzen. Etengabeko prestakuntzari dagokionez, autonomia-erkidegoak gaitasun digitalei buruzko prestakuntza-eskaintza oso zabala egiten ari dira, baina hemen kontua da zer ulertzen dugun konpetentzia digital moduan. Formakuntza batzuetan tresnen erabilera teknikoari bakarrik heltzen diote, eta irakasleek ez dute laguntzarik jasotzen beren egunerokoan tresna horiek ikasgelan nola integratu jakiteko. Prestakuntza-ikastaroez gain, ekimen berritzaileagoak behar dira. Hala nola baterako kolaborazio-irakaskuntzako esperientziak, ikaskuntza-zerbitzuko proiektuak eta fakultateen, hezkuntza sailen eta ikastetxeen arteko lankidetza handiagoa.

Pandemiaren ondoren, Europar Batasunak diru asko inbertitu zuen irakasleen gaitasun digitala prestatzeko eta egiaztatzeko. Autonomia-erkidego bakoitza modu desberdinean egiten ari da, eta kasu guztietan ez da ondo jorratzen. Gaitasun digitala ez da ordenagailu bat erabiltzen jakitea bakarrik, baizik eta elkarri lotutako mundu batean nola bizi hezten jakitea.

Esan izan duzu arbel digitalak jartzea, liburu digitalak erabiltzea eta chromebooken erabilera sustatzea ez dela hezkuntza digitalizatzea. Zer da orduan hezkuntza digitalizatzea?

Ulertzea teknologiak ikaskuntza-prozesua aberastu dezakeela, baina ez duela zertan beste gauza batzuk ordezkatu. Adibidez, eskuz edo ordenagailuz idaztearen arteko eztabaida dikotomia faltsua iruditzen zait; zergatik izan behar du gauza batek ala besteak? Zergatik ezin dira biak izan? Gailu eramangarri bat edukitzea testu-liburu tradizional gisa erabiltzeko zentzugabekeria da. Tresna horiekin, hainbat jarduera egin ditzakegu: informazioa bilatzea, multimedia-baliabideak sortzea, simulazioak eta errealitate birtuala erabiltzea, beste ikastetxe batzuekin elkarlanean aritzeko proiektuak egitea, programatzen ikastea, etab. Gakoa da irakasleak nola sartzen dituen baliabidea hauek planifikatzen dituen zereginetan. Kontu didaktikoa da.

Gaiarekin lotuta irakasleendako BECen egin den prestakuntza-jardunaldi batean parte hartu berri duzu hizlari gisa. Nola aurkitu dituzu irakasleak?

Oso interesgarria eta positiboa iruditzen zait Eusko Jaurlaritzak ikastetxeen autonomiaren alde egin izana. Diskurtso ausarta planteatu du, ikastetxeek mugikorren erabilera arautzeko apustua egiten duena. Landu duen gidak orientabide legalak eta pedagogikoak planteatzen ditu. Errazena da debekua planteatzen dituzten mezuak bidaltzea da, baina hobe da arautu eta heztearen aldeko apustua egitea. Gai honetan interes handia duten irakasleak aurkitu ditut BECen, bai araudiari dagokionez, bai hezkuntzari dagokionez.

Zeintzuk dira haien kezka nagusiak?

Une honetan asko kezkatzen nau kezka Bigarren Hezkuntzan telefono mugikorren erabilerari buruzko eztabaidatik abiatzea, eta modu absurdoan estrapolatzea eta orokortzea amaitzeko esaten pantaila guztiak txarrak direla eta eskola analogikora bueltatu behar dela. Alde batetik, ez da egia hezkuntza digitalizatuta dagoenik, desberdintasun handiak daude oraindik ere ikastetxeen artean. Bestetik, kezkatzen nau eskolako teknologia ezabatzeaz hitz egiteak, gaitasun digitala derrigorrezkoa eta beharrezkoa denean. Haurrei mundu digital batean bizitzen irakatsi behar diegu, eta haietako askorentzako eskola izango da alfabetatze mediatiko ona jasotzeko izango duten leku bakarra. Ahaztu egiten zaigu justizia sozialeko kontua ere badela. Matematika bezala, gaitasun digitala oinarrizkoa eta nahitaezkoa da hezkuntza-sisteman.

Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak eskatuta, ikastetxe bakoitzak ikastetxeetan teknologia berrien (pantailen) erabilera arautuko duen araudia idatzi behar du urte amaierarako. Zer gomendio emango zenieke?

Ulertzen dut ikastetxeetan ziurgabetasun puntu bat egotea. Gai konplexua da, baina benetako konfiantza dut eskolen autonomian, erakundeen laguntzarekin. Ikastetxe bakoitza mundu bat da, eta hainbat erabaki har ditzake bere errealitatearen inguruan. Nire ustez, funtsezkoa da hezkuntza-proiektuarekin lotuta eta barne-erregimenean jasoko diren arau argietara heltzea (telefono bat noiz konfiska daitekeen, zein baldintzatan, etab.). Ikastetxeko proiektu digitala baliabide egokia da gaitasun digitala arlo eta etapa guztietan nola garatuko den aztertzeko. Landu behar dira baliabideen erabilera segurua, fake news-ak, algoritmoek nola funtzionatzen duten, ziberbullying-a eta abar.

Begirada altxatzen badugu, ikusiko dugu herrialde gehienak norabide horretan ari direla lanean. Beste batzuek atzera egiten ari dira. Nola interpretatu behar dugu hau?

Titular asko irakurtzen ditugu eta denak ez dira beti guztiz zuzenak. Adibidez, Suediak ez du pantailen erabilera debekatuko. Egingo duena -edo egiten ari dena– da azken urteotan txertatu den digitalizazio-eredua aztertzea da. Hain zuzen ere, teknologia ondo erabili behar delako eta ez liburu digitalen euskarri huts moduan. Garrantzitsua da baita ere jakitea Suedian gobernu aldaketa egon zela eta planteatutako erabakian konnotazio politikoak ere badaude. PIRLS txosteneko puntuazio-jaitsieraren aurrean errazagoa da errua teknologiari botatzea beste gai batzuek aztertzea baino. Albiste zurrunbilo honetan, suediar irakasle baten adierazpen batzuk aurkitu nituen eskatuz teknologiari ez botatzeko gai didaktikoen errua. Zentro batzuetan ondo egin dute lan eta gaitasun digitala behar bezala garatzeko aukera izan dute. Teknologia ezin da aitzakia gisa erabili sistemak bere gain hartzen ez dituen erantzukizunak erruduna topatzeko.

Nazioarteko hainbat politika debekatzaile aztertu dira, eta ondorioztatu da ez dagoela ebidentzia zientifikorik eskoletan telefono mugikorrak debekatzea justifikatzen dutenik eta erabaki hori ikastetxeen eskuetan utzi beharko litzatekeela. Hori bai, gaiari seriotasunez heltzeko ikastetxeei baliabideak, prestakuntza eta bitartekoak eman behar zaizkie.