Mariasun Landak (Errenteria, 1949) Berdintasunaren aldeko 2023ko Emakunde Saria jaso du. Filosofiako lizentzia lortu zuen Parisen, 1973an, eta geroago Filosofia eta Letretakoa Valentziako Unibertsitatean. Literaturaren Didaktikako irakasle titular gisa jardun du EHUn, eta horrekin batera literatura-sorkuntzan aritu da, euskarazko haur eta gazte literaturan batez ere. Pentsaera eta irizpide feministak izan ditu ardatz bi zeregin horietan. Eginiko lan oparoarengatik, hainbat aintzatespen jaso izan ditu, hala nola Haur eta Gazte Literaturaren Euskadi Saria (1991n), edo Espainiako Haur eta Gazte Literaturaren Saria (2003an). Halaber, 2014an, Humanitate, Kultura, Arte eta Gizarte Zientzien Eusko Ikaskuntza-Laboral Kutxa Saria lortu zuen, eta 2016an, Rosalia de Castro Saria.

Zure literatura-lanagatik horren saritua izanik, nola jasotzen duzu Emakunde Saria, berdintasunari egindako ekarpena aintzatesten duen sari hori?

Neurri-neurriko eskularru bat jantziko banu bezala sentitzen naiz. Beste sari batzuk jaso ditugunok, sentipen anbiguoagoak izaten ditugu; izan ere, norberak duda egiten du maila eman ote duen, benetan merezi ote duen. Aitortza honek, ordea, itzelezko atsegina sentiarazten dit. Egia da jada adin jakin batera heldu eta nahikoa bizi luzea dutenei ematen zaiela, baina pertsona asko eta asko joaten dira mundu honetatik horrelako aitorpenik jaso gabe.

Zure bizi-ibilbidearen merezimendutzat hartzen duzu sari hau?

Bakea ematen didan aitorpen baten modura hartzen dut. Gazte-gaztetatik, emakumeekiko bidegabekeriaren kontzientzia handia izan dut; hartara, feminismoaren militantea izan naiz, eta irakaskuntzan eta nire idatzietan txertatu ditut irizpide feministak.

Epaimahaiaren esanetan, zure pertsonaiak neskatila seguruak eta autonomoak dira, sentiberak baina bipilak. Eta hori zer da? Fikzioa ala errealitatea? Egungo neska gazteen egiazko deskribapena al da?

Galderari erantzuteko, biltzar txiki bat antolatu beharko litzateke, ikuspegi asko daude-eta. Gaur egungo gazteak eta nire gazte-denbora alderatuta, zeharo desberdinak dira itxura batean, baina, arretaz begiratuz gero, ohartuko gara ez gaudela hain urruti, estereotipo sexistak ez baitziren duela 100 urte sortu, ez eta datozen 50 urteetan desagertuko ere. Hain dago erroturik patriarkatua, lanak izango ditugu. Bizialdi osoan etengabe borrokatzea eskatzen du.

Igartzen al duzu emaitzarik berdintasunaren aldeko borroka horretan?

Ikasleei zera esaten nien: gauza batzuk naturalak iruditzen zaizkizue, baina ez dira berezkoak; lortutako garaipenak dira, eta kendu ahal dizkigute. Eta ez dut hain zaila ikusten atzera egitea, gizartean badirelako joera orokor batzuk errealitatea oso modu etsigarrian ikusarazten digutenak. Eskuin-muturra eta haren balioak indarra bereganatzen ari dira munduko bazter askotan, eta batzuetan gugandik oso gertu ere bai. Emakumeen duintasunaren eta askatasunaren alde egitea garesti irtengo da. Asaldatu eta mindu egiten nau ikusteak zer-nolako zitalkeria dagoen emakumeen aurka; emakumearen estatusa aldatzearen kontrako erresistentzia zaharra baino ez du erakusten horrek, hots, emakumezkoa ekintzaren subjektutzat hartzearen aurkako erresistentzia.

Literatura tresna egokia al da estereotipoak desegiteko eta berdintasunari buruz gogoeta egitera bultzatzeko?

Ezin diegu eskatu, oro har, arteari eta, bereziki, literaturari mundua konpon dezaten; alabaina, aurrera egiten lagun diezaiokete gizarteari, justiziaren eta giza eskubideen aldeko bilakaeran. Pentsatzen dut adierazpen horiek ezarian aldatuz joaten direla mundua ikusteko moldea, eta hori garrantzitsua da pertsona guztiak eratzeko. Barnean daramagun irudizko multzoaren parte da literatura, bizitza erreal praktikoa ez ezik, ideologikoa den barneko beste bizitza bat ere bizi dugu-eta. Eta hor bai, literaturak eta arteak ekarpen handia egin dezakete, problematika eta argudio ez hain estereotipatuak, ez hain zurrunak eta ez hain atzerakoiak aurkeztuz.

Zure irakurleak nortasuna eraikitzeko unean daude. Erantzukizun handia al da publiko gazte horrentzat idaztea?

Sortzaile gisa dudan eskarmentutik abiatuta, literatura idazten dudanean neure askatasuna baliatuz mintzatzen naiz, eta bestek feministatzat jotzen dituen gaietan ateratzen bazaizkit pertsonaiak, jarrerak edo abenturak, bada, feminista naiz. Ez dut ikusten neure burua gazte-literatura idazten zuen feminista baten moduan. Ni haurrentzat idatzi zuen idazle bat naiz, feminista zen idazle bat alegia. Feminista zarenez gero, egiten duzuna eta zure mundu-ikuskera halaxe hedatzen duzu. Nire pertsonaiak eraikitzerakoan, motibazio literarioak bultzatzen nau nagusiki, eta horren barruan islatzen da nola ikusten dudan mundua, nire ikusmolde feminista.

Liburuak Irakurtzeko eta Erosteko Ohiturei buruzko azken barometroaren arabera, gazteen ehuneko polit batek irakurtzen du. Zure iritziz, guk uste baino gehiago irakurtzen al da?

Pentsatzen dut heldu batzuek irakurtzeko gaitasunak eskatzen dizkietela gazteenei, eurek ez dauzkatelarik. Ez dut ikerlanik egin berariaz, baina esaten dena baino askoz gehiago irakurtzen dute eskolako haurrek. Nerabezarora iritsita hasten da krisia. Ildo horretan, Harry Potter-ek asko lagundu du gazteen irakurketa-prestakuntzan, eta, gainera, dagokion lekuan jarri du haur eta gazteentzako literatura, ordudanik letra larrizko literatura.

Begi onez ikusten duzu berridaztea mezu klasistak edo berdinzaleak ez diren mezuak zabaltzen dituzten beste literatura-obra batzuk?

Auzi honetan, ez naiz inola ere eskua sartzearen aldekoa: testuan ez da ez aldatu, ez egokitu behar. Hainbatetan, haur eta gazteentzako obrak gaitzetsi dituzte, hezteko eginkizuna dutelakoan, baina literatura ere badira, eta literaturak askatasuna du berezko. Ni adierazpen-askatasunaren alde nago, gustatu ala ez; aldatutako obrak ez ditut irakurtzen. Hori egin beharrean, haurren espiritu kritikoa sustatzea proposatzen dut, eta zera esatea: konturatzen al zarete zein matxista den egile hau? Literatura-lana idatzi zuten bezalaxe errespetatzeak ez du axolagabe bihurtzen irakurlea. Kontu hau puri-purian dago liburu klasikoetan, testuinguru historiko batean, garai jakin batean sortuak baitira.

Zertan gozatzen duzu gehien: gazte-literatura idazten, irakaskuntzan, artikuluetan iritzia ematen, hitzaldiak ematen…?

Nik primeran pasatu izan dut ideiak ahoz azaltzen, irakaskuntzan, eta azkenaldian hitzaldi eta ikastaro gehiago ematen ditut; hau da, luzeago jarduten dut hitz egiten idazten baino. Literaturak halako aszetismo-kutsu bat du, komentukoa nolabait; bakartu egin beharra dago, eta testua asko landu. Oso plazer desberdinak dira. Batak denbora luzeagoa inbertitzea eskatzen du, eta bestea, berriz, berehalakoagoa da.
Sari bat jaso duzu, baina, aldi berean, Errenteriako sari batzuek zure izena daramate.
Bai, eta, bere xumean, poza ematen didate, emakume-esperientzia bat eta emakumeei buruzko esperientzia bat biltzen dituzten idazkiak saritzen baitira. Ilusio handia egiten dit, halaber, nire izena duen gela bat izateak Iruñeko institutu batean, eta berdin Errenteriako Koldo Mitxelena institutuari atxikitako eskola bati ere nire izena jarri izanak. Neure esker ona, horregatik guztiagatik.

Aurreko belaunaldietako pertsona askorengan eragina izan duen emakumea izanik, nola sentitzen zara gaur egun berdintasunaren esparruan lortutakoari dagokionez?

Nire sentipenak asko aldatzen dira, baita egun berean ere. Benetan pozgarri zaizkit bizitzan defendatu ditudan gauzak, unibertsitateetako ikasgelak nola bete diren ikustea, emakumeak kirolean duen presentzia, eta emakumeen literatura bizitzen ari den urrezko aroa. Emakume bat hiltzen duten bakoitzean, aitzitik, lur jota gelditzen naiz.

Iturria: Emakunde.