Heriotza ezinbestekoa, unibertsala, ekidinezina eta, bereziki, naturala da. Hala ere, gure gizartearen tabu handienetariko bat da, eta, zer esanik ez, hezkuntza sisteman haur hezkuntzako umeekin. Gizartean eta bereziki eskolan jaiotzaz eta hazkuntzaz argi eta garbi hitz egiten da; azken urteotan baita ugalketaz ere; baina zein momentutan hitz egiten da heriotzaz? Honen inguruan ikerketa lanetan ibili da Naroa Martinez eta hainbat hitzaldi eman ditu Euskal Herrian gaia ezagutzera emateko. 

Naroa Martinez, irakaslea eta psikopedagogoa

Nola hezten dira umeak heriotzean gaur egun?

Alde batetik familiaren menpe geratzen da heriotzaren gaia, baina eskolari dagokionez irakaslearen baitan geratzen da. Normalean ez da heriotza aipatzen, hala ere, nire ustez haurren eskubide bat da heriotza existitzen dela jakitea. Gaur egun badago joera bat heriotzaren tabua haustearena. Baina sexualitatearekin azken urteotan egin den bezala, adituaren esku usten da honen inguruko hezkuntza. Adituak egotea ona da noski, baina nire ustetan heriotza beraien konfiantzazko helduekin tratatu behar da. Eta tratatu esaten dut eta ez landu, izatez era natural batean jorratu beharreko gai bat delako. Beraz, nire apustua helduak laguntzea da, haiek izan daitezen inguruko umeekin heriotzaren inguruan hitz egiten dutenak.

Gaia ezkutatzen da?
Gaia ezkutatu baino, nik esango nuke ezikusitzat jotzen dugula askotan. Egia da horrelako gai baten inguruan hitz egiteko norberak bere lan pertsonala eginda izan behar duela. Dolu prozesu baten baldin bagaude, edo dolu prozesu bat hastear baldin badaukagu, e gara konfiantzazko figura bat izango haurrarentzat. Beraz heldu arduratsuak baldin bagara lan pertsonal hori eginda izan beharko dugu. Eta horren aurrean, heriotzaren aurrean, askotan ezikusitzat jotzen dugu, zaila egiten zaigu… Eta ez dago ondo ikusia ezkutatzearena, baina agerian ere ez da usten. Askotan gaia tratatzeko beharra sentitzen dugunean aditu batengana jotzen dugu. Beraz, badago ezkutatzeko joera hori, aitzakiak bilatzeko joera bat… Baina pixkanaka bagoaz aurrera. 

Zein da jarrera egokiena zure ustez? Gehiago hitz egin beharko genuke gaiaren inguruan?

Ez dago bide bakarra, baina helduok bidelagun izan behar gara. Konfiantza eta lasaitasun hori izan behar dugu eta ez dugu heriotza ikasgai bat bezala tratatu behar. Beraz, egiazkoak izan behar dugu, eufemismoetan erori gabe… Gaiaren inguruan gehiago hitz egin beharko genukeela? Bai, gure egunerokotasunean heriotza baitago, baina honen inguruko elkarrizketarik ez ordea. Kontzientzia jarriz, egiarekin aurrean joanez eta presentziaz hitz egitea izango litzateke jarrerarik egokiena nire ustez.

Zein adinetan hasi beharko ginateke gaia lantzen eta nola?

Ez dago adin finkorik, sortzen garen momentutik hasi behar garela heriotza tratatzen. Haurraren lehen urteetan beraien inguruko erreferentziazko helduek sentitzen dutena jasotzen dute, dauzkaten portaerak… Orduan, nik uste, heriotzarekin lotutako zerbait baldin badago haurdunalditik bertatik hitz egin behar dela. Nik adibidez sei hilabetetako haurra daukat eta hiru hilabete dituenetik kontatzen dizkiot heriotzaren inguruko ipuinak. Azken finean ez du gehiegi ulertzen oraindik, baina gaia normalizatzea dut helburu ipuin horiek kontatzean. Adibidez nire haurrak amona ez du ezagutu, eta amonaren bizitzaren inguruko istorioak kontatzen dizkiot, argazkiak erakutsi… Helduok sortu behar dugu elkarrizketa mota hori, gure diskurtsoa eta gure hiztegia adinaren baitan kudeatzen. Baina gaia hasiera hasieratik tratatuko nuke.

Zeintzuk dira umeekin heriotzaren inguruan hitz egitearen abantailak?

Gertuko heriotza bat gertatu aurretik heriotzaren gaia tratatzea “heriotzaren pedagogia” egitea deitzen zaio. Gaiaren inguruan txikitatik entzun eta gero, haur batek ahalmen edo erreminta gehiago izango ditu heriotza horri eta honek dakartzan ondorioei aurre egin ahal izateko. Bestalde, aurretik esan bezala, haurren eskubide bat da heriotza ezagutzea. Eta denok izan dugu susto handi bat gure bizitzako filosofia aldatu izan duena; ez gara berdin bizitzen heriotzaren kontzientzia daukagunean, amaiera hori presente daukagunean. Aldatu egiten gara, erabaki desberdinak hartzen ditugu, bizitzarekiko jarrera aldatzen dugu… Ez dut esan nahi hobeagoa edo okerragoa denik, baina errealagoa bada; heriotza dagoela erreala baita. Orduan, bizitza kontzientziaz bizi behar da eta haurrei etorriko zaizkien doluetarako erreminta gehiago ematea guztiz positiboa ikusten dut. Doluak galera baten ondorioz ematen diren egokitzapen prozesuak dira baina galerak ez dira bakarrik heriotzak. Beraz, modu berean, bizitzako beste porrot edo galera batzuetan mesede egingo diete. Horregatik beldurra kendu eta gaia ateratzean honi heltzera animatzen dut. Izan ere, batzuetan gehiago ikasten dugu irakasten duguna baino.