Naturan eta familian egiteko jarduera proposamenak

Umea osasuntsu hazi dadin, gutxienez hiru ordu eman behar ditu egunean aire zabalean jolasten. Hala dio Heike Freirek berdean hezi liburuan. Naturarekin interakzio zuzena duten haurrak erlaxatuago bizi direla eta adimen abstraktua, afektibitatea, gaitasun sozialak, autoestimua, sormena, enpatia… garatzeko lagungarri zaiela baieztatzen du.

Berdean hezi Liburua 2015. Urtean ekarri zuen euskarara Txatxilipurdi elkarteak Diego Martiartuk itzulita.  Liburuan,  heziketaz  eta honek naturarekin duen harremanaz idazten du Freirek. Guk, liburu honetatik   naturan gozatzeko 16 proposamen zehatz jaso ditugu, betikoak izan arren, ohiko izatea utzi diotelakoan.

Bestelako ideia eta proposamenak ere gustura jasoko genituzke. Seguru guraso eta familia ezberdinen esperientzietatik ikas dezagula. Bidaliko diguzue zuen proposamena?

1-Txabolak eraikitzea
Mendialdean, aire zabalean, espazioaren mugagabetasunean, haurrek atsegin handia hartzen dute aterpetxoak eta txabolak eraikiz, izan zuhaitz gainetan, izan lurrean bertan. Leku goxo eta sekretu bat sortzeko bulkada horrek gure espeziearen biziraupenarekin loturiko behinolako premia eta gurari psikologiko batzuei erantzuten die. Normalean ezkutuan egiten dituzte, txikiak izaten dira eta nagusiontzako debekatuta egoten dira. Hala ere, eraikuntza-lanetan laguntza ematen ahal diegu, baldin eta hala eskatzen badigute. Haurrei lagunduz eta euren gidaritzapean jardungo dugu, benetako arkitektoak eurak izango dira eta. Naturan aurkitutako materialak ez ezik, hala nola adarrak, harriak, hostoak, anporrak eta makilak, birziklatzekoak ere ekar ditzakegu etxetik: izara zaharrak, kartoizko kaxak, sokak… Haurra zenbat eta zaharrago, eraikinak orduan eta konplexuago. Lana bukatu nahi ez badute, utzi dagoenetan, ez tematu. Halako jarduerak osatzeko, hor daude errekastoetan modu espontaneoan egitekoak direnak ere, non haurrek gogoko izaten baitute zubiak, errotak, presak eta abar eraikitzea.

2- Zapaburuak haztea
Eurialdian ibai, erreka, urmael edo putzu batera inguratzen bazarete, zapaburuak aurkituko dituzue ziur aski. Gaztetxoei izugarri gustatzen zaie animaliatxo hauek izaten duten eraldaketaren magia behatzea. Sare bat eta putzu bateko urez edo euri-urez betetako ontzi bat besterik ez duzu behar. Landare eta harri batzuk ere zuzendu ditzakezu, zapaburuak hazten direnean uretatik irten eta bertan atseden har dezaten. Ur gezetan izaten diren alga txikiak ez ezik, letxuga egosia, arrainentzako janaria eta okela xehatua ere jaten dute zapaburuek. Behin zikloa amaitzen dutenean, igel gazteak aske utzi zapaburuak bildu zenituzten urmael berean.

3-Intsektu eta animalia txikiak behatzea
Etxetik gertuko parke edo landa-inguru batean, jar ezazue ohol lau bat lurrean, eta itzul zaitezte bertara egun pare baten buruan. Ohola aterpe gisa erabiltzen dituzten animaliatxoak ikusiko dituzue, eta zer berri dagoen ikusteko ohola erregulartasunez bisitatzen baduzue, fauna txiki horri buruzko oharrak idatziz jaso eta jarraipena egin ahal izango diozue.
Eroritako arbolek eta adarrek animalia ugari aterpetzen dituzte: ehunzangoak, harrak, kakalardoak… gaztetxoen gozagarri. Erakutsi haurrei animaliatxoak errespetuz tratatzen, eta behatzen dituzuenean, saia zaitezte habitata ondo zaintzen. Halaber, zuhaitz baten enborrean melaza pixka bat jartzen baduzue, inurriak eta orotariko zomorro gozozaleak inguratzen ikusiko dituzue.

4-Perretxikoak biltzea
Perretxikoak urte osoan egoten badira ere, udazkena eta udaberria dira jaki preziatuok biltzeko sasoi onenak. Perretxikoak, askotariko kolore, itxura, zapore eta usainez jantziak. Orbel artean perretxiko bila ibiltzea abentura bat da, desafioa ikusmenarentzat, eta gozamena zentzumen guztientzat. Basoa bizitzeko eta sentitzeko modu bikaina. Gainera, sukaldaritzan aski preziatuak dira, nagusi eta gaztetxoentzat ahogozagarri. Hainbat ingurumen-erakundek eta elkarte mikologikok ikastaroak antolatzen dituzte, adituen gidaritzapean dena delako eskualdeko espezie mikologikoak ezagutzeko. Perretxiko batzuk nahiko erraz identifikatzen dira. Nekez nahasiko ditugu beste batzuekin, beraz, erabat seguruak dira.

5-Ibai bat esploratzea, igerian egitea, nabigatzea
Ibaibideak ezinago ederrak dira, bizitzaz beterik egoten dira beti. Ibai bat esplora dezakezu kanoaz, kayakez edo beste edozein ontzi erabiliz, baita puzgarri batez ere. Eta nahiago baduzu, ibaiertzari oinez segitzen ahal diozu. Abenturan murgildu aurretik, ziurta ezazu zure seme-alabek badakitela igerian. Ur «basetan» hartutako bainuak igerilekuetakoak baino lasaigarriagoak eta suspergarriagoak dira.

6-Arrantzan egitea
Haur gehienei ikaragarri gustatzen zaie arrantzan egitea eta 4-5 urterekin hasten zaie arrantzarako interes bizia pizten. Hil gabeko arrantza, jarduera ekologiko eta lasaigarria ez ezik, benetako erronka ere bada. Aire zabalean, naturaren bihotzean, euritan nahiz eguzkitan, ingurunearen edertasuna ikusi eta sentitu ahal izango dugu. Berez jarduera aski soziala izaki, inguruan beste pertsona batzuk egoten badira ere, bakarrik egotea eta halako meditazio indibidual batean murgiltzea ere ahalbidetzen du arrantzak. Kanabera bat egitea oso gauza erraza da: adar sendo eta malgu bat, haria eta amu bat; horixe besterik ez dugu behar. Haurrek azkar-azkar ikasten dute eta ez dute azalpen gehiegi behar. Itsasotik gertu bizi bazara, harkaitzetan ibiltzea abentura zoragarria izan daiteke. Zenbait hezitzaileren arabera, arrantzan egiteak pazientzia, jarraikitasuna eta helburuak ezartzeko gaitasuna indartzen ditu.

7-Artea naturan
Irtenaldietarako, ez ahaztu papera eta koloretako margoak eramatea, haurrek, nahi izanez gero, ikusten dituzten landare eta animaliak marraz ditzaten. Elementu natural asko, hala nola hostoak, lurra, adarrak eta harriak, baliagarriak izan daitezke pinturak, eskulturak eta halako artelan ederrak egiteko. Artelanok etxera eraman ditzakezue, edo bestela bertan utzi. Hartara, itzultzen zaretenean, denborak eta elementuek eragindako aldaketak norainokoak izan diren ikusiko duzue. Arte garaikideko Land Art izeneko korrontea inspirazio-iturri izan daiteke, baina haur askok, sarritan, berez egiten dituzte halako sorkariak (askotan, artistek eurek kopiatu egiten dituzte haurren lanak!).

8-Sua
Landa-eremuan sua egitea interesgarria eta dibertigarria da eta familia osoa inplika daiteke gauza asko egiteko: argia eman eta berotzeko, janaria prestatzeko, ipuinak kontatzeko… edo, besterik gabe, sugarren dantza ederrari so eginez nor bere baitan biltzeko. Hasi aurretik, komeni da ekainetik irailera bitartean ezartzen diren debekuen gainean informatuta egotea, suteak saihesteko. Ondo dago, halaber, bakoitzak noraino ahal duen kontuan hartuz eta neska-mutikoen parte hartzearekin, zereginak denon artean banatzea eta behar diren mugak ezartzea (esaterako, ez ibiltzea suaren inguruan lasterka, ez botatzea plastikozko gauzarik sutara…). Arriskuen eta onuren analisi bat egitea mesedegarria izan daiteke zenbait arau ezartzeko. Asko 2 urterekin ere saiatzen diren arren, 4 edo 5 urtetik gorako haurrak gai dira sua pizteko, betiere nagusi bat bertan dagoela, zer gerta ere. Gaztetxoenek eurei dagokien neurriko egurra bildu eta mozten lagun dezakete. Badira «nagusienen» moduko erreminta batzuk haurrentzako bereziki eginak, hala nola zerrak, mailuak, etab., «egiatan» eta arazo handirik gabe erabil ditzaketenak. Eskularruak eramanez gero eta zenbait segurtasun-neurri hartuz gero, primeran.

9-Sukaldaritza naturala
Landa- edo mendi-inguruan janaria prestatzeak badu abantaila hau: ez dago zertan erratza pasatu eta harrikoa egin,… nahikoa baita organikoa ez den guztia biltzea eta lekua iritsitakoan aurkitu genuen bezala uztea. Gainera, aire garbiak jateko gogoa pizten du eta neska-mutikoen errezeta irudimentsu eta betiere «gozo-gozoak»  sustatzen ditu. Ogia ere egin daiteke. Horretarako, ura eta irina nahastuz orea egiten da lehenik (haurrei ikaragarri gustatzen zaie), eta ondoren, makila sendo bat –banbuzkoa, adibidez– erabiliz, itxura ematen zaio. Sutan poliki-poliki berotu eta emaitza txapela kentzekoa da. Patatak eta bestelako barazki batzuk ere, paperean bildu eta txingarretan erreta, gozo-gozoak dira. Bereizten jakinez gero, landare ezinago gozoak bil daitezke, hala nola txikori-belarra, ezeri-buztana, borraja eta zain-belarra, entsalada eder bat prestatzeko.

10- Ipuinak kontatzea
Sutondoan bilduta eta ilunabarrez normalean, lasterka, saltoka eta denetariko ariketa fisikoak egiten ibili ondoren haurrak nekatuta daudela… horra hor une apropos askoa animalia, landare eta leku basatiei buruzko istorioak kontatzeko, izan ere, orduantxe pizten baitzaie haurrei hala abenturarako gogoa nola bizirik dagoen ororenganako enpatia. Esoporen fabuletatik hasi eta Andersenen ipuinetaraino, natura protagonista duten kontakizun ederrez gainezka dago gure kultura. Baina ingurunea, magia eta misterioz beterik dagoenez, inspirazio-iturri egokia izan daiteke haurrekin batera gure istorioak sortzeko.

11- Bizikletaz familian
Leku askotan txirrindularientzako ibilbideak egoten dira, bereziki egokituta eta seinaleztatuta, familia osoak lasai ibil daitezen. Ibilbide horietako gehienek paraje ederrak zeharkatzen dituzte eta bista paregabeak egoten dira, begietarako ezinago eder. Naturaren soinu, usain eta paisaiez zentzuzko abiaduran gozatzeko, ariketa fisikoa egiteko eta sasoi onean egoteko pentsatuta daude ibilbideok.

12- Hostoak bildumatzea
Udazkenean batez ere, ahalik eta hosto desberdin gehien biltzera joan zaitezkete: zuhaitzen eta zuhaixken hostoak, landare igokarienak, loreenak. Ondoren, hostoak identifikatzera jolas zaitezkete, edo bestela, benetako nahiz asmatutako kategorien arabera sailka ditzakezue, esate baterako: biribilenak, horienak, leunenak… Jarduera hau egiteko ez duzue zertan oso urruti joan, nahikoa da etxetik hurbil dagoen parke batera jotzea.

13- Animalien aterpeen bila
Neguan, klima-baldintza gogorretara eta elikagaien eskasiara egokitzeko, animalia askok hibernatu egiten dute. Gure landetan aurki ditzakegun arruntenen artean, aipatzekoak dira marmota, muxarra, trikua eta saguzarra. Animalia horien aterpeak aurkitzen saiatzea jarduera ludiko, irudimentsu eta didaktiko polita izan daiteke haurrentzat. Jakina, betiere errespetuz eta kontu handiz ibilita.

14- Txoriak behatzea
Espainian askotariko lurzoruak eta klimak daude. Hori dela eta, espezien aniztasun handia daukagu, bereziki hegaztien artean. Espezie gehienak bertakoak dira eta hemen egoten dira urte osoan. Kurriloek, enarek eta zikoinek, berriz, migratu egiten dute neguan, edo gure herrialderantz edo gure herrialdetik abiatuz. Migrazio garaian hegaztiak hara-hona nola ibiltzen diren ikustea, penintsulako hezeguneren batean kurriloak, flamenkoak edo koartzak nola batzen diren ikustea, edo sai, arrano eta belatzen hegaldi dotoreak behatzea esperientzia ederrak dira inondik ere, eta, hortik abiatuz, animalia hegalariei buruzko elkarrizketak, jolasak edota marrazki interesgarriak osa ditzakegu.

15- Abandonatutako habien bila
Udan, udazkenean eta neguan era guztietako habiak agertu ohi dira abandonatuta. Egon daitezke zuhaitz enborretan zizelaturik, «itsatsirik» edo adarretatik zintzilik, eta batzuetan lurrera eroririk. Zorte pixka batekin habia bat aurkituz gero, interesgarria izan daiteke ikertzea zer materialekin egina dagoen, zer hegazti motari dagokion, nola fabrikatua dagoen eta habia egiteko lanetan harrak eta emeak parte hartu ote zuten. Gainera, irudika dezakegu zer gertatu ote zen han, zeinen bizilekua izan ote zen, txorikumeak nola elikatzen ziren eta zelan eta noiz abandonatu zuten habia. Haurren adina eta interesak zein diren, irudimen-ariketa hutsa egin daiteke, edo «historia naturalaren» arloko benetako lan bat.

16- Mineralak biltzea edota fosilak aztertzea
Espainian fosil eta mineral-hobi ugari daude, eta bisitan joan daiteke bertara. Gainera, mineralogiako klub asko daude txangoak antolatzen dituztenak. Halakoetan, bisitak egiten dira aspaldiko meatze, koba eta ibaietara, non gaur egun ere urrea bila daitekeen horretarako bahea erabiliz. Aditua izan barik ere, landa-inguruetan harri politak eta txirla nahiz animalia fosilduen hondakinak aurki daitezke, haurren jakin-minaren eta irudimenaren pizgarri. Historia naturalaren museo bat bisitatzea oso gomendagarria da bai gure ibilaldietan aurkitzeko zailak diren lagin «arraroak» ikusteko bai informazio baliotsua jasotzeko.

Heike Freire (Berdean hezi)