Gizarte-hezkuntza eta psikopedagogia ikasi zituen Nerea Mendizabalek, eta, amatasuna tarteko, komunikazio ez-bortitza ezagutzera iritsi zen. Egun, alor horretan aditua da, eta irakasleekin eta gurasoekin egiten du lan batez ere. Hitzaldiak eta formakuntzak ematen ditu, besteak beste, eta orain, urrian hasita, ‘Jirafaren hizkuntza, eskolako elkarbizitzarako gako’ izeneko online ikastaroa eskainiko du.

Zer da jirafaren hizkuntza?

Komunikazio ez-bortitzaren inguruan Marshall Rosenbergek jirafaren hizkuntza izeneko eredua sortu zuen. Sinbolo bezala bi animalia erabili zituen: txakala (komunikazio bortitza irudikatzeko) eta jirafa (komunikazio ez-bortitza irudikatzeko). Gaur egun, hemen oso poliki ari da zabaltzen, baina hainbat herrialdetan badaude eredu hau oinarri duten eskolak; “eskola jirafak”. Euskal Herrian, Arberoako ikastola da beraien sorreratik eredu horretan oinarritu den bakarra, baina egia da ikastetxe askotan ari direla txertatzen egiteko modu hori. Dena den, jirafaren hizkuntzaz gain, bestelako mugimenduak ere sumatzen dira komunikazio ez-bortitzari lotuta: alderdi emozionala lantzeko proposamenak, konfiantzaren pedagogia txertatzeko aukerak… Asko dira eraldaketa prozesuan sartu diren ikastetxeak, baita alderdi fisikoari dagozkionetan ere (paretak botatzea etb.) Esango nuke komunikazioari eta harremanei garrantzia ematen ari zaiela, baina bidea oso luzea da; asko dago egiteko.

Nola azaldu daiteke zer den komunikazio ez-bortitza?

Ezer esan aurretik gauza bat argitzea gustatzen zait: gure paradigma sozialak dio bortizkeria eraso bat dela, eta jotzearekin edo irainekin lotzen dugu. Baina Rosenberg harago joan zen eta ondo bereizi nahi izan zuen bortizkeriaren esanahia. Haren ustez, bortitza mina eragin dezaken edozein elementu izan daiteke; baina minaz gain, desadostasunak edo urruntzeak eragin ditzakeena ere bai. Hala, erakutsi nahi izan zuen isiltasuna ere mingarria izan daitekeela nahiz eta zerbait “bortitza” edo “oldarkorra” ez izan. Orduan, ulertu behar dugu komunikazio ez-bortitzaz ari garenean, besteengana gerturatzea errazten duen edozein elementu txikiz ari garela. Oso sotila da.

Hortaz, konturatu ez arren, komunikazio bortitza ere denongan dago?

Bai, gizaki guztiak egongo gara bortizkeriaren barruan momenturen batean. Askok esaten dute: “Ni ez naiz bortitza, nik ez dut garrasi egiten”. Baina esan dudan bezala oso sotila da.

Jarri zenezake oharkabeko komunikazio bortitzaren adibide bat?

Demagun, irakaslea azalpenak ematen ari dela, eta bitartean, ikasle bat beste norbaitekin hitz egiten ari dela, zarata egiten, eta irakaslearen jarduna eteten. Eta, egoera horretan, irakasleak modu goxo eta lasaian eskatuko dio isiltzeko: “Mesedez, mantendu isiltasuna, azaltzen ari naiz-eta”. Esan dudan bezala, bortizkeria oso sotila da, eta konturatu behar gara ikasleek mezu hori modu askotara jaso dezaketela: exijentzia moduan, erruduntasunetik… Batzuetan, pentsatzen dugu ez garela bortitzak izan, baina horrek ez digu ziurtatzen besteak ez duela horrela jaso. Adibide horretan, mezuaren azpian egon daiteken ideia honako hau izan daiteke: zuek isilik egon behar zarete eta zuen erruz ezin dugu hau egiten jarraitu.

Zein izango zan komunikazio ez-bortitzaren ikuspuntutik egoera horretan egin dezakeguna?

Adibide horrekin jarraituz, irakasleak bi erreminta erabil ditzake: asertibitatea eta enpatia. Baina, beti, norberaren intentzionalitateak desberdinduko du bortizkeria den edo ez. Hau da, ikasleak “ondo” portatu behar direla, errespetua zer den ikasi behar dutela, eta nik haiek isiltzea lortu behar dudala uste badut, hitz politak erabiltzen baditut ere, lehenago edo beranduago bortizkerian bukatuko dut. Baina, aldiz, harago baldin banoa, eta ikasle horien jarrera zerk eragin dezakeen –eta hori nola konpondu– pentsatzen badut, intentzionalitatea aldatzen da; konexioa lortuko dut, gerturatzea.

Behin intentzionalitatea hori izanda, ikaslearekin hitz egin dezakegu: “Beste modu batera jaso nahi zenuke hau? Zerbait dibertigarriagoa eginez, agian? Hori ari zaizu gertatzen?”. Eta behin hori eginda, irakasleak ere nola sentitzen den azal diezaioke: “Niretzat oso garrantzitsua da nire lana egiten ari naizenean gozatzea, eta baldintza onetan egitea: kontzentratuta, etenik gabe… Bestela urduri jartzen naiz. Hortaz, posible duzu bost minutu hauetan isilik egotea?” Bestela, azalpen horiek gabe, mila aldiz esan diezaiokegu isiltzeko, eta ez dugu lortuko.

Giltza emozioak, harremanak eta ikasketa uztartzean dagoela uste duzu…

Daniel Golemanek esaten zuen bizitzan zorionsua izateko edo arrakasta –maila profesional, sozial eta pertsonalean– izateko, %75a harreman pertsonaletan dagoela. Hortaz, Golemanen ustez, garunean gordetzen dugun jakituriak %25a soilik betetzen du. Gauzak horrela, nik nire errepasoa egiten dut, eta nire buruari galdetzen diot ea nire irakasleek zenbat denbora eskaintzen zioten eskolan harreman pertsonalak lantzeari. Ezer ere ez. Informazioa gorde, memorizatu eta erreproduzitu egiten genuen, eta inoiz ez da egon espaziorik harreman sozialetarako abilezia lantzeko edota autoezagutzan sakontzeko.

Bestetik, Golemanek berak esaten du gure alderdi emozionala kolapsatuta dagoenean (beldurra, haserrea edo larritasuna gailentzen denean), ikasteko beharrezkoa dugun garuneko zatia blokeatuta geratzen dela; bahiketa emozionala deitzen zaio. Hortaz, hori gertatzen denean, ezin dugu ezer ikasi, ezin gara adi egon eta ezin dugu arrazoia erabili ezer ulertzeko. Horrenbestez, ikastetxeetan hainbeste gauza irakatsi nahi badira, ezinbestekoa da askatzea eta emozioen alderdia askatzea eta zaintzea. Egia da eskoletan aldaketak egiten ari direla, eta zailtasunak zailtasun, balio horiek txertatu nahi dituztela; baina, era berean, hezkuntzak eta familiek ez badituzte kontu hauek lantzen, ea nork erreparatuko dien…

Bukatzeko, nolakoa izango da ‘Jirafaren hizkuntza’ ikastaroa?

Hik Hasi-rekin batera antolatutakoa da, eta urrian hasi eta ekainera bitartean egingo dugu, online. Hilean ordu t’erdiko saioak grabatuko ditugu, eta horrela, zuzenean jarraitu ezin dutenek, nahi dituztenean eta nahi bestetan ikusi ahalko dituzte. Bestetik, hilabete batetik besterako tarte horretan, bestelako bideoak egingo ditugu “pilulatxo” gisa, jarraipena errazteko. Hilabete bakoitzean eduki konkretuak jorratuko ditugu, eta norberak lantzeko ariketak eta ikasleekin egiteko proposamenak eskainiko ditugu.