Umea hemen jaio zen. Edo atzerrian jaio zen (Maroko, Pakistan, Errumania, Boli Kosta, Siria…) eta bi urterekin etorri zen, edo zazpirekin, zer inporta du.

Bertakotasuna edo hemengotasuna (barkatu hitzkoteak) eraiki behar du, eta berarentzat prozesua konplexuagoa izan daiteke beste batzuentzat baino (familia autoktonoa dutenentzat baino). Berak hemengotasun hori beste pertenentzia batzuekin uztartu beharko luke, batez ere familiarengandik transmititu zaionarekin. Eta agian bidean gertatu zaionarekin. Egungo migrazio prozesu transnazionalak direla eta, umea, adibidez, Saharan jaio zen, bost urte eman ditu Marseillan eta orain Arrasaten bizi da, eta Marseilla eta frantsesa bere bizitza laburraren parte ere badira. Eta Anberesen eman ditu uda zoragarri batzuk, han dauzkan osaba-izebekin eta lehengusinekin, eta horrek ere kontatzen du.

Konplexua. Eta zaila ere bai, besteak beste hemen ume horri jatorri autoktonoko hainbat herritarrek modu askotara jakinarazten diotelako bera ez dela hemengoa, kanpotarra baizik, berdin hemen jaio ala ez, berdin hemen zenbat denbora eman duen, berdin hemengo eskolara joaten den eta hemengo erreferentziak ere jaso dituen…

Identitateaz ari gara eta identitate plurala eraikitzeko aukeraz. Eta euskal gizartean jatorri atzerritarreko umeek eta ume arrazializatuek oro har identitate plural hori (bertakotasuna barne) eraikitzeko aurkitzen dituzten oztopoez. Ez da edonolako gaia. Euskal gizartean hemengo moduan tratatua ez izateak eta hemengoa ez zarela bizitzeak ondorioak dauzka. Hasteko, egonezin edo min identitario bat ekar dezake, gazte batzuek «inongo ez sentitzea» hitzekin azaltzen dutena; beste batzuei, berriz, kontzeptualizazioa eta hitzak falta zaizkie haien ezinegonaz hitz egiteko, baina distantzia edo amorru berbera esperimentatu ditzakete. Identitate erreaktiboak agertzeraino: hemengotzat ez badituzte hartzen, gazteek hangoak direla ondorioztatu dezakete, hemen jaio diren arren eta hangoarekiko lotura ahula izan arren. Eta gerta daiteke hemengoarekin atxikimendurik ez adieraztea eta are hemengoa arbuiatzea ere, kontrara jokatzea alegia.

Epe erdira, kohesio sozialaren terminoetan desastrea da. Alderdi linguistikoan, gainera, nola biziko du ume edo gazte batek euskara zerbait propioa dela, berea ere badela, merezi duela, atzerritartasuna komunikatzen bazaio behin eta berriro? Euskara besteena izango da, «hemengoena». 

Erne: ume eta gazte horiei bestetasuna adeitsuki jakinarazten zaie gehienetan, hitz desatseginik gabe. Eta askotan hezkuntza mundutik bertatik, borondate onenarekin eta interesa eta jarrera lagunkoia erakusten delakoan.

Irakurle, zure baimenarekin, edonon eta edonoiz entzun ditzakezun esaldi batzuk ekarriko ditut hona ariketa xume bat proposatzeko asmoz: ea hemengotasuna eraikitzen laguntzen/oztopatzen duten.

— «Amina Bilbon jaio zen, bertan bizi da eta hamar urte dauzka, baina bere familia musulmana da»; «Amina Bilbokoa da, nahiz eta musulmana den». (Hitz gakoak baina eta nahiz eta dira, noski. Ez ginateke hasi beharko «bainak» ordezkatzen, eta «etak» erabiltzen?).

— «Irakasleek Aminaren kultura ezagutu behar dute». (Umeak kultura bakarra balu bezala, gurasoen jatorrikoa. Ondorioz, hemengoa, gizartean eta eskolan jasotzen ari dena, ez da berea?).

— «Aminaren gelako umeek beste kultura bat ezagutzeko aukera dute»; «Asko baloratzen dugu eskolan kultura desberdinak elkartzea». (Umeak jatorrizko kulturen ordezkariak balira bezala. Eta berriro kultura bakarraren ideia, jatorrikoa. Eskolan, bestalde, kulturak elkartzen dira? Ala pertsonak, nor bere ezaugarriekin, haietako batzuk kulturalak?).

— «Ume hauek udan haien herrialdera itzultzen dira eta senideekin elkartzen dira». (Herrialde bakarra dute eta hangoa da. Baina orduan herrialde honek zer izan behar du haientzat?).

— «Oso garrantzitsua da ume hauen hizkuntzak eskolan kontuan hartzea». (Bai, noski. Baina umeen hizkuntzak etxekoak dira soilik?).

— «Ze ondo hitz egiten duzun, ez duzu azenturik ere». (Ez al da lausengu eskasa, abizen euskaldunak dauzkanari eta arrazializatuta ez dagoenari egingo ez geniokeena?).

— «Barkatu, zure izena apur bat zaila da, kar, kar, kar…». (Ez da izango nik oraindik ez dudala ikasi ondo esaten? Zenbat aldiz entzun beharko du komentario berbera? Bestalde, non dago grazia?).

— «Segregazioaren ondorioz, eskola horretan ia ez da gasteiztarrik gelditzen». (Eskola segregazioa lotsagarria da, baina benetan ikasleak ez dira gasteiztarrak? Zer dira orduan?).

— «Nongoa zara, laztana?». (Hori da ume eta gazte arrazializatuei behin eta berriro egiten zaien galdera, erantzun bakarraren esperoan, jatorriarekin lotua. Benetan da beharrezkoa? Horrenbeste aldiz? Formulario baterako «non jaio zara» nahikoa da. «Nongoa» errepikatu horrek zer komunikatzen die herritar horiei?). 

— «Ludotekan hiru neba-arreba kolonbiar ditugu, duela zortzi urte auzora etorri zirenak». (Kolonbiarrak betirako? Izendapen errepikatu horrekin zein mezu helarazten zaie haiei zein entzuten dutenei?).

— «¿Qué quieres, bonita?». (Dendan edo kalean ume arrazializatuari gazteleraz, baita auzo edo herri batean non eskola bakarra dagoen, D eredukoa? Ez galdu ohitura horren kontra UEMAk egin berri duen kanpaina ederra).

Eta abar. Baina zein autoktonori ez dio inoiz horrelakorik ihes egin? Ez naiz ni izango lehen harria botako duena. Ohar garrantzitsua: nire proposamena ez da termino «gordinak» desagerraraztea edo errealitatearen analisia leuntzea; gizartean eta hezkuntza sisteman dauden egoera latzek —segregazioa, adibidez— adierazpen argiak behar dituzte. Eta, aldi berean, ikasi beharko genuke testuinguru askotan beste modu batera hitz egiten, ume eta gazteei bertakotasuna ez ukatzeko, gauza asko baitaude jokoan.

Gaiak erpin ugari dauzka. Orain bukatzeko, esan dezadan soilik J.L. Austin hizkuntzaren filosofoak aspaldi azaldu zigula hizkuntza ez dela soilik deskriptiboa, alderdi performatiboa ere baduela (How to do things with words, 1955), errealitatea eraikitzen duela. Pentsatu dezagun, beraz, zein den eraiki nahi dugun errealitatea (eta «gu» horretan denok sartzen gara: irakasleak, umeak eta gazteak, guraso immigratuak, kultur eragileak, bizilagunak…). Eraiki dezagun atzerritar jatorriko umeak eta gazteak hemengoak ere badirela, bertakoak, propioak, euskal herritar maitatuak, euskaldunak.

Amelia Barquinen idatzi hau Berrian argitaratu zen 2024ko otsailaren 8an.