Beste ogibide batzuekiko errespetu guztiarekin, ordenagailu aurrean soilik bakarrik lan egiten duen pertsona batek soilik norberari behin begiratuz egin dezake bere lanaren inguruko hausnarketa gogoetatsu bat.

Behin, orain dela urte bete Beñat haurrarekin egin nuen topo praktiketan plastikako orduan, 5 urteko gelan zehazki nengoela. Hezitzaileak haurrari eguzkia berdea ez zela eta horiz margotu beharra zegoela esan zionean edota artaziarekin motrizitate fina lantzeko ariketa egiten zebiltzan bitartean haur bati egindakoa gaizki zegoela eta berriro errepikatu behar zuela esan zionean. Momentu hauek 20 urte atzeragoko oihartzunak ikastetxe honetako lau hormetaraino ekarri zituzten.

Orain dela hainbat Bizi tokiko komunitatea bisitatzera joan ginen eta eskulanen gelako atean itsatsita zeuden arau batzuk arreta deitu zidaten, gutxienez kuriosoak ziren, nik lehenago egin dudan hausnarketatik haratago zihoazelako eta bidelagunari zerbait gehiago eskatzen ziotelako. Arau hauek oso maila altuan errespetatzen baitzuten haurrak egin zezakeena honen irudimena enkorsetatzera heldu gabe, haurraren artelana baldintzatzeari ihes eginez. Betebeharren zerrenda Arno Stern pedagogo austriarrak osatutako teoria multzo batetik ateratakoak zirela konturatu nintzen geroago, “semiologia de la expresion” deiturikoak.

Beranduago, teoria multzo horretara hurbiltzeko asmoarekin, tailer batzuetara apuntatu nintzen. Laburrean azaltzen saiatu naiz “Semiologia de la expresión” delakoaren gako batzuk:

Teoria multzo horrek bere sustraiak Austriako umezurztegi baten dauzka gordeak. Bertako zuzendariak Arno Stern gaztearengan bertan bizi ziren haur txikiei zaintzeko eginbeharra jarri zuen. Honi haurrak entretenituta izateko helburu bakarrarekin orri zuri batzuk eta margoak ematea baino ez zitzaion bururatu. Denborarekin zaintzen zituen haurrek egiten zituzten trazo batzuk errepikatu egiten zirela konturatu eta beranduago formulazioaren teoria deituko zen ideia multzo bati forma ematen hasi zen. Honetarako hala ere, oso garrantzitsua izan zen bere margo eta paperekin mundu osoan zehar egin zuen bidaia. Bertan konturatu zen aurretik identifikatutako trazo guzti horiek errepikatu egiten zirela, eta gizakion kode genetikoan gordeta daukagun kutxa batetik pixkanaka ateratzen goazela. Adierazpen honi eta kutxa horretan daukagun informazio horri laguntzeko asmoz Arno Stern ahalik eta baldintza egokienak beteko zituen espazio edo testuinguru bat sortzen saiatu zen; honi, bereziki, jendeak bertan erakusten zuen jarrerak eta prestutasunak sortu zion harridura.

Espazio honek soilik baldintza jakin batzuekin funtzionatzen du, hau da, dena oso ondo neurtuta dago, beraz ez da inoiz ezer aldatzen. 20 metro karratuko gelaxka baten gertatzen da dena, honekin bilatzen dena partehartzaileen sorkuntza prozesuaren kalitatea zaintzea da marrazkia egiten dabiltzan tokiaren eta daukaten materialaren arteko distantzia ahalik eta gehien gutxituz. Sorkuntza prozesua mimatzeari begira, partaideen kokapena ere sinez garrantzitsua da, denak hormara begira daude papera begien parean hormara itsatsia dutelarik, modu honetan ahalik eta distrakzio gutxien izan dezaten. Horman dagoen paperaren tamainua ere norbere trazoak eskatzen duen bestekoa da, adierazteko orduan espazio falta ekiditeko asmoz. Egiten dituzten margolan guztiak maleta baten gordetzen dira, hau da, ezin dira inolaz ere gela honetako lau hormen artetik atera, bestela norbaitek gure sorkuntza ikusiko duela jakiteak guztiz baldintzatuko gintuzke. Saioak ordu terdikoak izaten dira eta gehienez 15-20 pertsona egon daitezke aldi berean, guzti hauek erreferentziazko pertsona bakarrarekin. Haurrek erabiltzen duten materialak ere ezaugarri oso zehatzak izan behar ditu, behin eta berriz errepikatu dugun prozesu hori zaintzeari begira.

Gela horretan egiten den dena ulertzeko ezinbestekoa da gizartean dagoen espazio pertsonalen falta gainditzeko beharra ulertzea, bakoitzak bere benetako beharrak asetzeko ahalik eta baldintza egokienak sortuz, beti ari baikara gizarteak inposatzen dizkigun beharren atzetik. Hau ahalbideratzeari begira espazio pertsonal eta kolektiboen arteko marra oso ongi definituta dago, alde batetik partehartzaileak oso hurbil kokatuta daude elkar lagundu ahal izateko eta alboko laguna kontuan hartzeko, baina pertsona bakoitzak bere paperarekin duen espazioa sakratua izango da. Honekin lotuta, partaideek edozertaz hitz egin dezakete margotzen ari direnaz izan ezik. Espazio honi buruz hitz egiteko orduan babestutako espazio bezala ere hitz egin dezakegu, lehiaketatik, kontsumotik edota konparaketetatik. Oso garrantzitsua da azpimarratzea belaunaldien arteko elkarbizitzarako espazio bat ere badela; hau da, tailer honek baldintza egokienetan funtzionatu ahal izateko eskoletan sortzen den testuinguru faltsutik ihes egitea ezinbestekoa dela, honek ahalbideratuko du batez ere albokoa egiten dabilena ez dela ez txarragoa ez hobea onartzea. Ikerkuntza, interesa eta jokoa izango dira haur eta helduek txoko honetan autoikaskuntzarako izango dituzten tresna nagusiak; haurra adibidez koloreak nahasten balego berak ikertuko luke lortu nahi duen tonurako ze kolore nahastea komeni zaion. Kasu hauetan, erreferentziazko heldu bezala egin dezakegun akats larriena haur eta helduei beraien ikaskuntzak zein aurkikuntzak lapurtzea izango litzateke gertaeretara aurreratuz.

Ordenik ez balego ez litzateke posible izango gela honetan dagoen askatasuna. Nor da baina gela honetako ordena mantentzearen arduradunetan arduradunena? Nagusiki erreferentziazko heldua, beti ere helduak emango duen zerbitzu hau asistente batenarekin okertzera iritsi gabe. Esaterako imagina dezagun partehartzaile bat ez dela paperaren goiko aldera iristen altuegi dagoelako, kasu honetan gure lana izango litzateke hori sumatu eta eskilara batzuk eskaini edo hurbiltzea. Espazioa era jarraikor eta batez ere partehartzaileekiko sentikor baten zaintzeak ekarriko du hauek baldintza egokietan sortzeko edota adierazteko abagunea; abagune hauek zenbat eta luzeagoak izan gelako abiadura eta jarioak nabarmen egingo dute hobera.

Tailerreko partaideek erreferentziazko heldua zertarako dagoen garbi ez izanez gero,  gerta daiteke hauek honengana iritzi bila joatea; horrelako kasuetan egiten zebilena amaitu badu galdetu diezaiokegu edota bere atentzioa adierazpenera, sormenera bideratu. Labur esanda partaideekiko daukagun harremanen alde naturala bilatzen saiatu behar gara, baina honetarako ezinbestekoa litzateke daukagun begirada garbitzeko asmoarekin desikastea.

Inguruan ikusi izan dudanetik ez du ematen praktika hau bertoko ikastetxeetan oso orokortua dagoenik. Adierazpena eta sormena gehiegi lotzen ditugu arte hezkuntzara konpartimentatuegi banatua daukagun gure hezkuntza eredu honetan. Aurretik eman ditudan gakoek ikasgai bat baino zerbait gehiago den zerbaitetara garamatza. Bertan, erreferentziazko heldu bezala lan egin duen baten hitzak entzutea baino ez daukagu, “Tailer hau eguneroko bizitzan jarrera aldatzeko erreferentzia garbia bilakatu da”; askok depuradora batekin konparatzen dute tailerra, beharrezko ez ditugun ezaugarriak bota eta esentzialarekin soilik geratzera eramaten baitiote bai partaide eta baita erreferentziazko helduari.

Estimuluen gaindositik norberak beharrezko dituen estimuluak soilik aukeratzera eraman gaitzakeen zubi baten protagonista nagusiak gu geu garenaren adierazle garbia dugu tailer hau, denborarekin forma desberdinak hartzen joan dena, margoa eta trazoa beharrean buztina eta mugimendua ardatz nagusi izatera heldu direna.

Euskal Herrian, nik dakidala behintzat, mota honetako tailerrak bultzatu eta praktikan jartzen dituzten bi toki daude:

• Baleube (Donostia) www.baleube.com 
• Diraya (Bilbo) www.dirayaexpresion.es