Txatxilipurdia, itzulipurdia, txiribuelta egitea… dibertigarria gozagarria da, baina, zergaitik egiten dute haurrek txatxilipurdi, ze ekarpen egiten die? Honetaz idatzi zuten jugar y jugar egitasmoko blogean eta guk hona ekarri dugu, guraso.eus egitasmoaren atzean dagoen elkartearen izenaren azalpen zientifikoa ulertu nahian. Txatxilipurdi.

Garatzen dugun lehen zentzua orekaren zentzua omen da. Funtsezkoa da mugimendurako, espazioan “erdigunearen” zentzua izateko, denborarena  sakontasunarena  eta “norbera” izateraen zentzua izateko ere.


Haurrak bere kabuz  ikasteko izango dituen zentzumen guztiak orekari lotuta daude; Sentsazio guztiak (sistema vestibularra),  oreka-mekanismoan oinarrituta  trasmititzen dira, entzefaloaren gorputz enborrean  gero  garunaren eremu espezializatura igarotzeko.

Haur jaioberriarentzat, pertzepzioa eta mozioa gauza bera dira. Ez da konturatzen soinua eta mugimendua, ikusmena eta ukimena sentsazio desberdinak direla, berarentzat guztiak esperientzia edo sentimendu bakar batean elkartzen direlako. Mozioa umetxoaren lehen hizkuntza da, eta lehen hizkuntza zenbat eta adierazgarriagoa izan, orduan eta azkarrago garatuko ditu adierazteko, esploratzeko eta garatzeko gaitasunak.


Oreka-mekanismoen estimulazioa sortzetik, amaren uteroan dagoen momentutik   hazkundearen zati integrala da. Amak egiten duen mugimendu bakoitzak eragiten dio, umetokiaren ingurune babestuaren barruan egiten diren mugimenduek. Jaio ondoren, sentimendu eta sentsazioak  mugimendu aukera  zabal baten bidez hautematen jarraitzen dute haurrek: etzanda egotetik, ostikoak ematetik, lurrean etzanda egon eta buelta ematetik , esertzetik, katamarran  eta arrastaka ibiltzetik eta  korrika egitera, salto egitera, kulunkatzera, eta itzulipurdika egiteraino. Aparatu vestibularraren eta burmuinaren goiko oinarri edo zentruaren  arteko konexioak sortuko dira mugimenduaren bidez. Oreka-mekanismoak, zerebeloak eta giza garuneko nerbio-zuntzen sorta zabalenak 7-8 urte behar dituzte mentalizatzeko; urte horietan, estimulazio vestibularra haurraren jolas bakoitzaren osagai naturala da.

Haurra beso eta zangoen mugimenduen errepikapen etengabearekin hasten da, muskuluen luzapen eta flexioa behin eta berriz probatuz  eta begi-eskuen arteko koordinazioa entrenatuz.



Helburu zehatzik gabe, lurrean aurrera eta atzera ibiltzen den zortzi hilabeteko haurtxoa, eseri ahal izateko  bere oreka prestatzen ari da, zutik jartzeko eta, azkenik, oinez ibiltzeko. Berari dagokionez, mugitzen denean, mundua berarekin batera  mugitzen da, eta bera gelditzen denean, mundua gelditzen da. Katamarran egitea  beraz, zubi garrantzitsua da, lehen aldiz sistema vestibularra, propiozeptiboa eta bisuala uztartzeko  gaitasuna emango diona. Ohinez ibiltzeak mugikortasuna handitzeaz gain, eskuen independentzia mantentzea ere ahalbidetzen du. Hauek dira beste sistemekin praktikatu eta integratu beharko dituen lehenengo ikaskuntza-mailak. Beraz, lehen urteetan, mugimendua da hiztegi nagusia eta hizkuntza gorputzean oinarritzen da. Mugimenduaren borondatezko kontrola mugimenduaren mugak  zabalduz soilik gara daiteke.


Kalean aurrera egiten duen bitartean, etengabe saltoka, bueltaka eta itzulipurdika  dabilen 3 eta 6 urte bitarteko haurra bere oreka kontrolatzen ikasten ari da, oreka-mailarik  aurreratuena geldirik egoteko gaitasuna baita. Geldi egotearen  ekintzak gorputz osoaren funtzioak koordinatze eskatzen du,  muskulu taldeek batera lan egitea, etengabeko doikuntzarik gabe, mugimendurik gabe, beraz,  gorputzaren jarrera helduena  lortzea  suposatzen du.

Geldirik egon ezin den haurrak instintiboki badaki bere orekak praktika behar duela oraindik. Espaloian mantendu ezin dena, espaloiaren ondoan dagoen horma baxu bat ikusten duenean igotzea behar duenak, eta behin eta berriz igo eta jaitsi behar duenean, bere giharren kontrola, sakontasunaren pertzepzioa eta ikusmen-integrazio motorra garatzen  ari da. Txiribueltak  egiteak edo “Txatxilipurdi”  itzulipurdi  egiteak are gehiago errazten du mugimendua eta bestelako sentsazioak bereiztea; izan ere, haurrak mugimenduaren kontrola duenean bakarrik jar dezake arreta beste esperientzia batzuetan.

Hiperaktibitatea eta arreta-eza sistema vestibularraren funtzioaren heldutasun ezaren bi seinale izan daitezke. Guraso eta irakasle garen aldetik, joera dugu gure haur hiperaktiboei “geldirik egon daitezela” eta “ondo eseri daitezela” eskatzeko. Egiaztatu denez, 30 segundoz bi norabideetan birak egiteko baimena duten haur hiperaktiboek ariketa egin eta  gero arreta-muga 30 minutuko handitzen dute, eta horrek iradokitzen du estimulazio vestibularra behar dutela “garuna martxan jartzeko”.


Gure begiek garunaren zirkuitu vestibularretik funtzionatzen dute. Gure belarriek garezurreko nerbio bera partekatzen dute, eta ukimenaren zentzua sistema vestibularrari erabat lotuta dago zelula ziliarren mugimenduaren bidez, hartzaileek larruazaleko dermisean kokatuak dituztenak. Mugimendua haurraren lehen hizkuntza bada, sentsazioak bigarrena dira. Mozioak eta sentipenek bat egiten dutenean bakarrik garatu ahal izango dira erabat hizketaren, idazketaren eta irakurketaren trebetasunak.

Gure haurrak jira eta bira dabiltzanean, beren lehen ikasgaian kontzentratzen dira.

Eta zuk? noiz izan zen txatxilipurdia egin zenuen azken aldia?