Joserra Díez biologian doktorea da, eta EHUko irakaslea. Ibai ekologian, Zientzien hezkuntzan eta Jasangarritasunaren hezkuntzan espezializatu zen eta orain,  Biodibertsitatearen hezkuntzaren eta Jasangarritasunaren hezkuntzaren ikerketan murgilduta dago. ‘Jolasaren eta Naturaren bidez ikastea’ izeneko ikastaroa aurkeztu dute, eta Diez izango da fomatzaileetako bat.

Jolasa eta natura hezkuntzarekin uztartzea kontu berria da?

Ezta inondik ere. Ipar Europan hamarkada askotako esperientzia dago alor horretan, bereziki “basoko eskolen” eskutik. Izan ere, baso-eskolek tradizio luzea dute Europan, eta 50eko hamarkadan hasi ziren Danimarkan Udeskoler izeneko mugimenduaren eskutik. Harrezkero, naturako haur-eskolak –Waldkindergarten edo Forest Kindergarten– Europako beste herrialde batzuetan zabaltzen hasi ziren, batez ere, Europako iparraldean. Eta, 1993az geroztik, Alemanian, adibidez, eskola ofizialak dira (gaur egun 1.000tik gora daude). Norvegian dagoeneko 200 eskola baino gehiago daude –I Ur och Skur–, naturako haur-hezkuntzako zentroak eta hogei batek Lehen Hezkuntza eskaintzen dute ingurune natural berean. Era horretan, Eskozian, eta bereziki Ingalaterran, eredu horrek hedapen handia du eta ikerketan asko sakondu dute. Oro har, mundu osoan zabalduta dagoen kontua da.

Pandemiak ere eragina izan du hemen aldarri hori egiteko?

Pandemiaren egoeraren ondorioz aldarrikapena zabaldu da gurean eta baita Estatuan ere. Konfinamenduak kezka eta egonezinak areagotu ditu-eta. Esaterako “Eskolak naturan!” ekimena indar handiz hedatzen ari da eskola publikoan. Adituak diren eta formakuntza handia duten irakasleek bultzatuta, Euskal Eskola Publikoaren hezkuntza-kalitatea hobetzeko proposamena abian jarri dute, beti ere Natura hezkuntza-esparru gisa erabili nahian. Estatu mailan “Educar en la Naturaleza” izeneko aldarrikapena abian ere badago.

Zein da jolasaren eta naturen arteko harremana?

Jolasa eta natura, natura eta jolasa. Txanpon bereko bi aurpegi direla esan genezake. Umeek jolasaren bitartez mundua esploratzen dute, eta, dudarik gabe, natura da jolaserako esparrurik onena: jolas askerako euskarri bikaina da, elementu, estimulu eta baldintza ugari eskaintzen dituelako. 

Beharrezkoa da, hortaz, ingurune naturalak baliatzea, kalitatezko heziketa jaso ahal izateko?

Ingurune naturala zentzu zabalean hezkuntzarako erabiltzea ezinbestekoa da. Baina ingurune naturala zenbait kasutan ez da zertan izan behar baso heldua edo egoera idilikoan dagoen erreka. Hirietan bertan, eskolaz kanpoko baliabideak erabiltzea proposatzen da; parkeak kasu. Zentzu horretan Euskal herrian bertan zenbait adibide ditugu: ikastetxe ondoan eginiko putzuak, berriztutako parkeak…

Eredu honen ezaugarririk bereizgarriena haurrak ingurune natural edo naturalizatu batean hazi eta garatzen direla da, beren ingurune hurbilenaren ezagutzan, psikomotrizitate fin eta lodiaren garapenean, erritmoetan eta errutinetan arazoak konpontzea eta autonomia eta independentzia lortuz. Hori guztia jolas, gozamen, sormen, laguntasun, gogo eta bizitzarekiko, bere kideekiko eta inguruko bizi forma guztiekiko maitasun handiko giroan.

Badago kontatzen ari zarena arautzen duen hezkuntza-legerik?

Haur Hezkuntzako Curriculuma zehazten duen EAEko 237/2015 Dekretuak dio haurraren eskolak “ingurunera zabaldu” eta “arreta jarri” behar zaiola haurrek eskolatik kanpo bizi dituzten esperientzien ekarpenak. Izan ere, jolasak egundoko garrantzia dauka, eta haurren eskubideei buruzko hitzarmenean batutako nazioek honako hau jasotzen dute: “Estatu alderdiek aitortzen dute haurrek duten eskubidea, atsedenerako eta aisialdirako, jolasteko eta euren adinari dagozkion jolas-jardueretarako”.

Zein da errealtitatea, ostera?

Datuen arabera, Espainiako Estatuan, 5-12 urte bitarteko haurren %49k egunean ordu bat baino gutxiago ematen du kalean, eta gurasoen arabera, haurren %81ak baliabide teknologikoekin baino ez du jolastu nahi izaten. Ildo horri jarraituz, Amerikako Estatu Batuetako datuen arabera, umeek astean 50 ordu baino gehiago ematen dute baliabide elektroniko bat eskuetan dutela, eta denboraren %90, eraikin baten barruan. Erronka ikaragarria da, eta ez soilik naturarekin (edo kalearekin) kontaktua murritza delako, baizik eta jolasteko erak aldatu direlako: haurrak jolasaren ikusle bihurtu dira. Jostailu askok botoi bat sakatuta funtzionatzen dute soilik, eta horrek kaltetu egin du jolas egiteko bezain instintiboa eta beharrezkoa den bultzada.

Horri dagokionez, zein da errealitatea egungo ikastetxeetan? 

Askotariko egoerak daude, eta kasu gehienetan irakasleen iniziatibaren esku geratzen da. Ahulgune nagusiak dira irakasleen formakuntza, baliabide fisiko eta didaktikoak, eta zenbait kasutan, gurasoen konfiantza falta. Baina indarguneak indarrean dauden jardunak dira, eta, horiekin batera, abian jarritako aldarrikapenak. Espazio ugari ditugu, baina planifikazioa, beldurrak eta konpromiso ahulak dira zenbait kasutan nagusi.

Hortaz, zeintzuk dira ditugun erronka nagusiak eta nola egingo diegu aurre?

Naturan egingo dugun heziketak loturak ezarri behar ditu ingurumen arazoekin. Naturaren gaineko inpaktuez gain, norberak eta bere bizimoduak horiekin duen loturaren inguruan hausnartzeko aukera eskaini beharko da. Ingurumen arazoen aurrean hezkuntza ez da konponbide soila, hori gauza jakina da. Baina, hezkuntza, komunikazioa, negoziazioa eta bitartekaritza ezinbesteko tresnak dira arazoei konponbide adostuak aurkitzeko eta gatazkei aurrea hartzeko.

Bestetik, nire aburuz, ingurumen hezkuntzari protagonismo osoa eman beharko genioke gaur egun, eta horretarako prestatu dugun ikastaroa aukera paregabea da: Jolasaren eta Naturaren bidez ikastea. Askotan frogatu da kontzientziazioa ez dela nahikoa; natura eta haren prozesuak ezagutzea ezinbestekoa baita.

Zertan datza ikastaroa?

Jolas librean bidelagun izateko erremintak eskaini eta tokiko bioaniztasunaren ezagutzan sakontzean datza ikastaroa.

Lehenengo egunean, jolasari buruz arituko gara. Katia Hueso Jugar al aire libre liburuaren idazlea izango dugu gure artean, Jon Arana jolas librearen garrantziaz arituko zaigu eta Bosquescuelako Franzi Rautenbergek jolasean eta naturan arauak eta mugak jartzeari buruz hitz egingo du.

Bigarren eguna ingurumen hezkuntzari eskainiko diogu eta Haur Hezkuntzan ere ingurumenari lotutako proiektuak egiten direla ikusi, Ingurugela-Ceida eta eskolen eskutik. Horrez gain, baso-eskola proiektuaren bilakaeraz arituko dira Kutxa Ekogunetik.

Baliabide telematikoaren bitartez, azken egunean, hilak 2, gure inguru hurbileko esperientzei zabalduko diegu txanda: Eskolak Naturan eta Bilbo, Tolosa, Ataun, Hernani eta Alkizako zenbait ekimenen aurkezpenarekin.

Bukatzeko, bi tailer praktiko antolatuko dira jolasari buruz, Createcturaren eskutik; eta bioaniztasunaren ezagutzari buruz, nire eskutik.