Astearte arratsaldez gurasoei bideratutako tailer bat ematera joan ginen. Aurretik, eskolak interesa agertu zuen gurasoei zuzendutako saio batzuen inguruan hezkidetzaren gaia lantzeko. Guk, bueltan, gazteekin esku-hartzerakoan kontuan izan beharreko gakoak eta gaur egungo gazteen testuingurua zein den lantzeko tailerra prestatu genuen. Arratsaldeko 17.00ak heldu ziren, eta apurka, hainbat eta hainbat guraso preseski horretarako prestatu genuen gelara sartzen hasi ziren. Saioa hamabost minutu berandu hasi genuen, baina prest genuen gidoiari muzin eginez, galdera bat tupustean botaz hastea erabaki genuen:

zuen ustez, hemen zerbait gertatzen da? Ez dizue zerbaitek arreta ematen? Zer gertatzen da hemen?

Hasierako harritu aurpegiek, lehen hitzei egin zieten leku. Elkarri begiratuz haietako bat hasi zen esanez hemen gerta zitekeen zerbait gizonik ez zegoela zela. Danba! Zuzen-zuzenean. Ea ez zitzaien hori arraro egiten galdetuta, euriak busti egiten duela esaten duenari erantzuten zaion tonu antzekoz, normaltzat zutela esan ziguten, bazegoela aitaren bat (eskerrak!) noizean behin etortzen zena, baina orokorrean emakumeak izaten zirela horrelako tailerretara zein irakasleekin bileretara joaten zirenak. Gaiak, bi ordu osorako eman zigun. Eta pozik eta aldi berean atsekabeturik eta haserre zioazela agurtu ziren gutaz. Gaia ez zitzaien berria, baina emakume haietako bakoitzak bere familia egituraren sostengurako egin behar zituen eta, halabeharrez, lan banaketa desorekatuagatik egiteari utzi behar izan dion guztiaren solasak, haserre apurra piztu zien. Halere, haserreak izaten du, askotan, antolatu eta aldaketa gauzatzeko eragile funtzioa, hortaz, horretan tailerra emankortzat jo genuen. 

Etxerakoan, solasean aritu ginen. Betikoa zela, gehienetan ez zirela gizonak-aitak horrelako tailerretara gerturatzen, are orokorrean, gizon-aitak ez zuela haur-gazteen hazkuntzan parte-hartze handirik izaten (ez behintzat era orekatuan), eta bai, aldiz, hezkuntzan, baina kasu honetan, orokorrean autoritate eta babesle roletik egiten zuela. Urte askoz tailer bertsuak ematen aritzeak ematen dizun ohikotasunetan eta orokortasunetan ari ginen igerian, urte askoz ematen diren fenomenoen errepikakortasunak ematen dizun informazio objektiboari begira.

Bai, noski, “gauzak aldatu dira”. “Aitatasuna jada ez da duela 30 urte bezala”. “Tira, nire aitak izan zuen aitaren eta nik izan dudanaren artean ezin da alderatu! Hurak esku gogorrez hezten zituen aita eta izeba-osabak!”. “Nire etxean, aitak kozinatu egiten du, e? Amak bezalaxe!”. Eta horrela goaz ehuntzen aitatasun berrien figura, aitatasun ireki eta aurrerakoiena, kozinatu eta plantxa egiten duten gizon-aitena.

Gizon-aitatasuna egituratzen duen oinarri sinbolikoa (esanahia) eta materiala (dituzten ezaugarriak, egiten dutena) ez da aldatu prozesu industrialean gizon-emakume dikotomia sortu zen garaitik. Sustrai bera izaten jarraitzen dute gizon-aitak eta emakume-amak. Eta horren adibide dira, naturaltzat ematen segitzen ditugula emakumearen amatasunerako sena, eta gizonak duen familia babesteko sena; betierekotzat jotzen dugula emakumeen goxotasuna eta emozioen lanketarako gaitasuna, eta gizonen autoritatea eta gatazkak ebazteko indarkeria erabiltzea. Eta bai, noski, lausotzen doaz kategoria hauek. Baina kategoriak lausotzearen negoziazioa, negoziagarriak ez diren lekuetara arte heltzen da. Zeren, negoziagarriak dira gizon-emakume nortasunak? Negoziagarriak dira gure gorputzak ezaugarritzen dituzten “ar” eta “eme” abizenak? Negoziagarria da zer den naturala? Negoziagarria da sena?

1980.hamarkadan, gizonekiko menpeko harremana ez zutenez, lesbianak emakumeak ez zirela esan zuen Monique Wittigek. Esaldi famatu horren atzean, bi ideia nagusi barnebildu daitezke: batetik, zapalkuntza egiturek zapalduaren kategoria sortzen duela bestearen lekuan (alegia, patriarkatuak, gizona sortzen duela, eta emakumea gizonaz besteko leku horretan sortzen dela; edo, beste era batera esanda, kolonialismoak zuria sortzen duela, eta pertsona arrazializatuak zuriaz besteko leku horretan sortzen direla). Bestetik, Wittigek aipatzen du, mundua pentsatzerako orduan gure sisteman guztia dela pentsagarri-eztabaidagarri, oinarrizko elementuak izan ezik, emanak datozenak, alegia. Izan ere, nola pentsatu daiteke biologiatik datozen kategoriak eztabaidatu daitezkeela, horiek izatez, egitateak badira? Bigarren ideia honetatik tiraka, ulertarazten zaigu badaudela hitz-kontzeptu-kategoria batzuk, a priorizkoak direnak, hau da, emanak datoztela eta, beraz, eztabaidatik kanpo geratzen direla: emakumea, gizona, natura, kultura… Zerk egiten du zerbait hortaz gaindi ezin pentsagarri izatea? Wittigen arabera, honen kausa errejimen heterozuzena da, zeinak gizona eta emakumea sortzen dituen, zapalkuntzazko harreman sinboliko eta materialean. Wittigen ideiei jarraikiz, hortaz, gizon-aita eta emakume-ama kontzeptu eta ulerkerak ere a priorizko moduan ulertu ditzakegu; eztabaidatik kanpo, senean, sexu araberako lan banaketa naturalean eta, batez ere, erreprodukzio heterosexualerako diferentzian oinarrituak. Ama eta aita, aro modernoko kapitalismoaren seme-alabak dira, behin eta berriro gaurkotzen diren kontzeptu eta nortasun finkoak. Ikusi moduan, zapalkuntzazko harreman horretan sortzen diren nortasun horiek haien arteko desberdintasun natural, botere harreman eta sexu araberako lan banaketan oinarritzen dira, eta aiten kasuan, kontuak ez dira batere txarto ateratzen.

Egun, mugimendu feministaren lanari esker, gizonoi interpelatzen ari zatzaizkigu. Utz ditzagun gizon izate hutsagatik ditugun pribilejioak eta parez-pare harremandu gaitezen pertsona guztiekin (bidenabar, esatea parekidetasun hau ez dela soilik genero-zapalkuntzara mugatzen, are zapalkuntza kolonial eta kapitalistarekin amaitzeko ere eskatzen baitu mugimendu feministak). Baina, nola harremandu gaitezke parez-pare a priorizko kontzeptuei helduz? Posible dugu gure nortasunak deseraiki, desikasi, erautsi eta berreraiki gabe beste leku batetik harremantzea? Erantzuna, sinplea da: ez.

Gizon-aita izaten segitzea bi hitzok haien barruan dituzten mekanismoei erreparatu gabe eta nortasunok analizatu, erautsi eta eraldatu gabe, kontraesankorra dirudi. Beste era batera esanda, posible da aitaren boterekeriarik eza patriarkatuan, hain zuzen, pater-aita eta archi-gobernu esan nahi duenean? Zaila dirudi. Are, egun ematen ari diren azaleko aldaketek (egiturazko zapalkuntzari begiratzen ez dioten lanketa emozionalek edo zaintza lanen banaketa tenporal eta mekaniko-simetrikoek) guztia-aldatu-denak-bere-horretan-segitzeko dinamikari erantzuten diote argiki.

Gizon eta emakume nortasun a priorizko horiei so jartzeko era bat izan daiteke fokua familia nuklear eta patriarkala deusezteko helburuan jartzea. Hori ez bada helburua, komunitateko kideen arteko harremanek bertikalak eta baztertzaileak izatea beste aukerarik ez baitaukate: amak hau egiten du, aitak beste hau; izebak hau, eta aitonak beste hau; eta bizilagunak, ez du zeresanik, ez duelako gure odolik. Feminismotik ahots batzuk (h)ari dira; kateatu dira helburu horretan. Baina, eta gizonak (dena delakoa dela ere) zer? Ez gatoz esatera zaintza lanen banaketa parekidean ardura hartu behar dugula (eta aldi berean, horri baietz esaten diogu), ez gatoz esatera, gizonok egituratzen gaituen nortasuna indarkeriatik eta indarkeriaz eraiki dugula (eta, aldi berean, horri baiezkoa ematen diogu). Ez gatoz esatera, nortasunak eraikiak, performatiboak, antzerkizkoak direla eta, honenbestez, performanceak aldatzeko eta goxoagoak izateko edo zaurgarritasunetik harremantzeko eskatzera (eta aldi berean, horri ere baiezkoa esaten diogu). Ez.

Guztizko ardura hartzeko eskatzera gatoz. Nortasun eta ekintza ororen gaineko ardura. Despatriarkalizatzeko esatera gatoz. Aiten gobernuan azpisuge izateko esatera. Aita izanik patriarkatua akabatzeak esan nahi baitu gurasotasun askatzaileak sustatzea; esan nahi baitu aitatasuna jopuntuan jarri eta jasotako ereduei muzin eginez gertutasunari, entzute aktiboari, goxotasunari, babesle izateari, babestu izateari, akatsari… leku egitea. Esan nahi baitu, hazkuntza eta hezkuntza familia nuklearretik kanpora zabaltzea eta komunitatean artikulatuz haur eta gazteak heztea; esan nahi baitu pertsonen ongizateari leku egingo dion egiturak sortzea. Esan nahi baitu, gizon (ona-ona baina gizona) nortasuna apurtzea, hitz eta keinu politetatik ekintzara jauzi egitea. Azken batean, esan nahi baitu, haur eta gazteen hazkuntzan eta hezkuntzan bidaide izatea, eta ez, progenitore, probeedore eta aitaren gobernuko autoritate huts.