Eskolaren erronka digitalak: COVID19tik ikasitakoari forma ematen izeneko ikastaroa eskainiko dute uztailaren 15ean eta 16an, Uda Ikastaroen barruan. Horren zuzendaritza daraman Amaia Arroyorekin izan gara. Arroyo, Komunikazioan eta Hezkuntzan doktorea da eta Hezkuntza Bereziko irakaslea. Egun, Mondragon Unibertsitateko HUHEZI Fakultateko irakaslea eta ikerlaria da, baita KoLaborategiko kidea ere, Gizarte Digitalareko Hezkuntza eta Komunikazio laborategia. Horrez gain, UEUk eta EHUk eskaintzen duten HEZikt graduondoko Batzorde Akademikoaren kidea eta irakaslea ere bada.

Zer jaso nahi duzue ikastaroan?

Bizi izan dugu egoera bat eskola moduan ahal izan den moduan erantzun bat eman zaiona, baina aldatu beharrekoa izan da egun batetik bestera. Egia da digitalizazioan hainbat eskola bazabiltzala lan bat egiten, baina orokorrean jendea ez zegoen prest, hori da behintzat gure sentsazioa eta ikerketek esaten dutena. Gure helburua ez da hainbeste egin beharreko errezeta ematea, eskola bakoitzak bere testuingurua, pertsonak, baliabideak… dituelako, eta ezinezkoa da edukitzea erantzun bakar bat. Orduan nahi duguna da bilgune bat proposatzea edo eskaintzea, eskola desberdinetako hainbat perfiletako jendea elkartu dadin, begirada desberdin horietatik eta izandako esperientzia kontuan hartuta, ikusteko hemendik aurrera zein pausu hartu behar diren.

Hiru arlotan jarri nahi duzue azpimarra, ezta?

Bai, izango litzateke bilgune bat proposatzea, ikasi duguna mahai gainean jartzeko, eta marrazteko bide bat nondik jarraitu behar dugun jakiteko, hainbat fokotan arreta jarrita; alderdi teknologikoan, didaktiko-metodologikoan eta alderdi komunikatiboan.

Alderdi teknologikoari dagokionez, askotan alderdi hori dago baldintzatuta gure pentsaeragatik, orduan, dauka ikuspegi oso instrumentala. Eta hori garrantzitsua da bai, baina marraztu nahi badugu ibilbide bat modu integral batean.

Begirada ikuspegi didaktiko-metodologikoan jarri behar dugu, izan ere, aldaketa teknologiko bat eman behar da.

Eta ikuspegi komunikatiboa ere kontuan hartu behar da. Izan ere, gertatu zaigu bat-batean, komunikatzeko modua egon dela guztiz baldintzatuta, bitartekari bakarra delako teknologia. Ohituta gaude aurrez aurre hitz egitera bai familiekin, bai ikasleekin, eta bat-batean ez daukagu gertutasun hori. Komunikazio digitalak dauzka beste ezaugarri batzuk eta baldintzatzen digu komunikatzerako orduan. Hor ere aztertu behar da zela komunikatu eta zeintzuk diren gure estrategiak.

Orokorrean, eskolen digitalizazio maila zein zen COVID19 aurretik?

Horrelako adierazpen kategorikoak egitea zaila da, baina egia da orokorrean badaudela irakasle batzuk teknologiarekin harreman ona dutenak. Adibidez, Ikastolen Elkarteak, EKI proiektuarekin, digitalizazioaren aldeko apustua egin du. Baina gero badago kolektibo bat daukana erresistentzia handia digitalizazioarekiko, eta hori izan daiteke hainbat arrazoigatik; batzuei ez zaielako gustatzen, beste batzuk mugak dituzte formazioa ez dutelako jaso eta sentitzen dute ez direla gai, eta beste batzuk, erdibidean daude. Orduan kolektiboan tenperatura desberdinak daudela ere esan genezake.

Ezezko borobil horiekiko, erantzuna oso “erraza” da; digitalizazioaren atzean dagoelako konpetentzia digitalaren lanketa, ikasleei lagundu behar diegu konpetentzia digitalak izaten, eta hori curriculumean txertatuta dago, beraz, ez da gustatu ala ez. Zuk nolabait legea bete behar duzu eta irakasle moduan lagundu behar diezu ikasleei konpetentzia digital hori garatzen.

Formazio aldetik egiten dira ekimenak, bai modu pertsonalean irakasleak, bai modu kolektiboan, zentroek hartzen dutelako erabaki bat horren inguruko formazioa jasotzea. Beraz, bide bat egiten badoa, baina bide horretan aniztasun handia dago.

Zelako beharrak ekarri ditu pandemiak?

Askotarikoak. Batez ere aipatzen dena da irakasleen konpetentzia digitala, baina nik ere azpimarratu nahi dut komunikazioaren atala. Izan ere, oso jaioak gara aurrez aurre komunikatzen, baina gero aurrean pantaila bat jartzen digutenean, gure komunikatzeko gaitasuna baldintzatuta ikusten da. Ikaskuntza prozesuak komunikazio ekintzak dira eta ez badugu lortzen ikasleekin konektatzea, ikasleekin eta familiekin komunikatzea, ikaskuntza prozesua hankamotz gelditzen da. Uste dut hor dagoela erronka handi bat. Baina pandemiak erakutsi digu tresnen erabilera ez dela erronkarik handiena, benetako beharra dagoenean ikasten dugulako; Zoom edota Google Meet, oso azkar ikasi ditugu erabiltzen, baita pertsona nagusiek ere.

2020ko maiatza inguruan, Hik Hasi egitasmotik jarri ziren nirekin harremanetan, eta jakinarazi zidaten kezka handi bat: pasatzen zirenean ingurune birtualera, batez ere, LH3tik aurrerakoekin, ikasleei ematen zieten bi aukera; bideokonferentzia bitartez eduki lotuta aulkira umeak ikusteko hor zeudela, ala bestela, materialak utzi eta beraiek lantzea. Orduan joera zen eredu tradizionalagoa den eredu batera joatea; hau da ikasleari materiala eman, ikasleak kontsultatu egiten du, gero galdera batzuk erantzun eta listo. Orduan egiten ari gara esfortsu handia metologia aktiboen alde, non ikaslea protagonista, parte-hartzailea den, proiektuetan oinarritutako ikaskuntza… Hau da, aldaketa metodologiko bat martxan zegoen, eta kasu batzuetan, aurrez aurrekoa kendu eta ingurune birtuala jarri digutenean, ezintasunagatik ala formazio faltagatik pentsatu izan dugu ez dela posible ikasle parte-hartzaile, aktibo hori, ingurune birtualetan ematea. Eta kezka zen teknologiak datozenean, eredu tradizionalera bueltatzen garela, eta hori ez da horrela; teknologia guk nahi dugun moduan erabil daiteke, baina horretarako, guk izan behar dugu formazio bat diseinu didaktikoa ingurune horretako komunikaziora egokitzeko. Eta hor dago benetako erronka, teknologia ez izateko oztopo bat egin dugun hautu metodologiko hori aurrera eramateko, baizik eta aliatu bat. Orduan benetako erronka bai da komunikatiboa.

Eta lehengo eredura itzuli gabe, nola lortu ikasleak teknologiak erabilita, protagonista izaten jarraitzea?

Ez dago formula magikorik, baina azkenean da oreka bat bilatzea, eta oreka horretan, kontuan hartu behar ditugu ikasleari parte hartzeko hainbat aukera eskaintzea. Imajinatu berriro itxialdi bat izaten dugula eta adinak baldintzatzen du, baina pentsa LH5etik aurrerakoekin. Hor kasu batzuetan izango da saio sinkronoa, ikusi behar dute bestaldean norbait dagoela, ikusi behar dituzte beste ikasleen aurpegiak ere bai, eta egon behar da horretarako momentu bat, baina asko jota ordubete. Hori alde batetik. Beste batetik, egon daitezke talde lanak; eurek, gela txikiagoetan jarri, talde txikiagoetan lanean jarri lauzpabost ikasleko taldetan, eta irakaslea joan daiteke gelaz gela laguntzen, modu birtualean. Eta gero bueltatu gela handira, eta guztia komunean jartzeko momentua izango litzateke hori.

Lan autonomoak ere bultzatu daitezke; eduki behar dute momentu bat eurek, eurek bakarrik lan egiteko, ordenagailu gabe ere egin daiteke hori, eta hori ahaztu egiten zaigu.

Imajinatu etxean konfinatuta gaudela, eta etxean dauzkagu gauza pilla bat. Zorionekoak bagara, daukagu terraza bat, eta bertan natura behatzeko aukera izan dezakegu. Egin daiteke naturarekin konektatzeko proiektu bat, teknologiaren bitartez. Eta bestela, orain oso modan dagoen pentsamendu konputazionala, errezeten bitartez landu daiteke, adibidez, patata tortilla bat egiten. Horrela, umeak gauzak egiten jar genitzazke, eta gero bueltatu ordenagailura, hausnartzeko zer egin duten, zer ikasi duten… eta gero bueltatu daiteke talde txikira, partekatu… Orduan ez da hainbeste ordenagailuaren aurrean egotea, baizik eta, ordenagailua izatea elkarrekin ikasteko, ikasitakoa erregistratzeko, ebidentzia bat sortzeko. Ebidentzia izan daiteke idatziz edo audio bidez, edo bideo bat sortuta, infografia bat eginez… komunikatzeko beste modu batzuk ere erakutsi, komunikazio digital horretan dagoen aniztasuna kontuan hartuta. Orduan aukerak asko dira, baina ezin gara mugatu bideokonferentzietara eta ariketak modu digitalean egitera.

Beraz, azpimarratu nahi duzu ordenagailua erabilita lan politak egin daitezkeela, baina ez bakarrik ordenagailura mugatuta.

Hori da. Konpetentzia digitala lantzea ez da denbora guztian ordenagailuarekin egotea. Eta begirada hori zabaltzen dugunean, sentsibilizazioa bai irakasleena eta baita familiena, beste bat izan daiteke. Uste dut txip aldaketa bat egin behar dugula, eta teknologia benetan zentzu pedagogikoz erabiltzea, eta hor dago gakoa. Eta horrek ateak zabaltzen dizkigu teknologia lotzea naturarekin, ariketa fisikoarekin… berez oso kontrajarriak izan daitezkeen eremuekin. Eta ez dauka zertan kontrajarria izan, osagarri izan daiteke.