Guraso.eus ekimenaren koordinazioa Txatxilipurdi elkartetik egiten  dugu. Gure lan esparrua  asko zabaldu den arren, jolasa eta gozamena dira gure   lanaren oinarri nagusiak. Oinarri hauekin, abiatzen ditugu  amesten dugun herria sortzeko eta jendartea eraldatzeko, kudeatu edo martxan jartzen ditugun egitasmo ezberdinak. 

Txatxilipurdi elkartean beti nabarmendu izan dugu jolasa oso kontu serioa dela.

Jolasa! Denbora galtzea gaur egungo erritmo eta ikuspegi produktibistan, egun batetik bestera ikastetxeetatik  desagertzen ikusten dugun denbora, eta gehienetan  jolas ordura mugatzen dena, haurren   egunerokoan asko murriztu dena eta ia  galtzeko arriskura ere eraman duguna.

Baina, zergatik diogu jolasa oso kontu serioa dela?  Txatxilipurdi “ jolasa baino gehiago” den arren, jolasean jarri nahi dugu fokua gaurkoan eta jolasa kontu serioa dela baieztatzeko Liburu bat gomendatu nahi dugu, Peter Gray psikologo Estatu Batuarraren “Free to learn“ liburua.


Peter Gray garapen ebolutiboa aztertu duen  psikologoa da. Haurraren garapena ikuspegi darwiniar batetik aztertzen du. Bereziki interesatzen zaizkio “haurren berezko izaeraren alderdiak, bizirauteko eta jaio ziren kulturan behar bezala jarduteko, beraien kabuz eta ekimen propioz ikasteko aukera ematen dietenak”, hau da, hezkuntzaren oinarri biologikoa interesatzen zaio.


Helburu horrekin, gizakiaren jatorrizko kulturetan, ehiztarien eta biltzaileen jendarteetan, eskolen antzekorik ez zegoen tokietan eta haurrak beti beraien ikaskuntza propioaz arduratzen ziren kulturetan ikertu   du hezkuntza eta hazkuntza. Gaur egungo hezkuntza sistema  ere aztertzen du liburuan, eskola libreetan fokua jarriz, batez ere zuzenean ezagutzen duen   Sudbury Valley proiektuan.

Ez dugu Grayk liburuan esaten guztiarekin bat egiten, badakigu gurea ez den testuinguru eta begirada batetik idatzitako liburua dela eta agian zaharkitua ere egon daitekeela (2013. urtean argitaratu zen).

Dena den, hausnarketarako eta jolasaren balioa erdigunera ekartzeko baliagarria dela uste dugu. Jolasa kontu serio dela baieztatzeko behar ditugun argudio batzuk eskaintzen dizkigu.

Liburu osoa itzuli edo ez erabaki bitartean, guraso.eus egitasmoko sarrera honetan  kapitulu bakoitzean aipatzen duena laburtuko dizuegu, zuei ere hausnarketarako baliagarri izango zaizuelakoan.

1. KAPITULUA. Zer egin diogu haurtzaroari?


Gure garaian, haurrak libreki jolasten ginen, orain ez. Eskola gero eta gehiago sartu da etxean, familia-bizitzan eta, jakina, aisialdian. Gero eta adin goiztiarragoetan, eskolen egun eta ordu gehiago, egitura zurrunagoak, zeregin gehiago, eskaini beharreko denbora gehiago, betebehar gehiago, azterketa gehiago, lanari eta emaitzei garrantzi handiegia emanez.


Eskola modu kezkagarrian jabetu da haurren bizitzaz, helduek zuzendu eta ebaluatutako zereginen bidez haurrek ikasi eta aurrera egin behar dutela sinetsi eta sustatu dugu, haurren berezko jarduerak (jolasa, esaterako) denbora galtzea direla barneratuz


«Eskolatik kanpo ere, haurrek gero eta denbora gehiago ematen dute helduek zuzentzen, babesten, artatzen, sailkatzen, epaitzen, kritikatzen, goraipatzen eta saritzen dituzten inguruneetan».


«Nola ondorioztatu dugu,  haurrak  hezteko modurik onena, aspertzen diren, zorigaiztokoak diren eta urduri  sentitzen diren giro batean egotera behartzea dela ?»


Honelako hausnarketak egiten ditu Grayk lehen kapituluan, egoeraren diagnosi pertsonala eta subjektiboa izan daiteke, bai, baina hausnarketarako baliagarria. Guraso garen aldetik ditugun beldurren eta gure seme-alabekin dugun harreman motaren inguruko hausnarketa ere egingo dugu kapitulu honetan.

2. KAPITULUA. Haur ehiztari eta biltzaileen jolasean oinarritutako bizitza.

Ehiztari eta biltzaileak ziren kulturetan  egindako ikerketa askoren emaitzak aurkezten dizkigu Grayk bigarren kapitulu honetan. Ikerketak ez dira guztiak bereak  beste lankide  eta ikertzaile batzuen lanak ere aipatzen ditu eta hauetan  oinarrituko du bere hipotesia. Guztietan zera nabarmentzen da: haurren hazkuntzaren eta hezkuntzaren filosofia gidatzen duen printzipioa haurrek beraien baitan duten senaren  konfiantza da jendarte mota hauetan.


Haurrei beraien  desioak jarraitzeko aukera ematen zaienean, haurrek ikasi behar dutena ikasiko dutela uste da, eta haurrek beren trebetasunak nola ikasten dituzten kontatzen digu adibide zehatzekin, ondoren gizartearen parte aktibo izateko egiten duten ibilbidearen baitan kokatzen da jolasa.


«Partekatzea eta ematea biltzaileen funtsezko balioak dira, eta, beraz, pertsona batek dakiena irekita eta edonorentzat eskuragarri dago. Haur batek zerbait ikasi nahi badu, besteak ezagutza edo trebetasuna partekatzera behartuta daude».


3. KAPITULUA Zergatik dira gaur egungo  eskolak diren modukoak? Hezkuntzaren historia laburra

Izenburuak dioen bezala, eskolak gaur  diren bezalakoak izateko arrazoiaren laburpen historikoa da kapitulu hau. Gaur egurerarte jarraitu duten  sinesmen eta ohiturak definitu zituzten gertakariena.


Nekazaritzak, feudalismoak, elizaren botereak, industrializazioak, estatuak ikastetxeak  eta eskola kontrolatzeak, …eragin izugarria izan zuen haurrenganako gure jokabidean, eta, jakina, haurren tratuari eta hezkuntzari buruz gaur egun ditugun uste erabat okerretan hezi gintuzten.


Lan gogorra, obedientzia, zigor fisikoak, men egitea, buruz ikastea, mesfidantza, monitoretza, gainbegiratzea, kontrola… eta askoz gehiago aztertzen dira . Haurrak jada askeak ez direla aipatzen du Grayk eta hauek  direla  gure eskolen oinarriak. Eskolaren eta hezkuntza sistemaren aurrekari historikoak aztertzen dira kapitulu honetan.


Onartzeko garaia da, eskola-sistema ez zen diseinatu haurren onerako, beti izan du helduen ezkutuko agenda bat: haurren portaera eta adimena moldatzea.

4. KAPITULUA. Derrigorrezkoa den gure hezkuntza-sistemaren zazpi bekatuak.


Kapitulu honetan  espetxeen  eta derrigorrezko eskolaratze sistemaren arteko antzekotasunei buruz hausnartzen da eta gutxitan entzun dugun ikuspegi bat azaltzen zaigu. Askorentzat ona da haurrak nonbait beren borondatearen aurka egotera behartzea, baita  beharrezkoa ere sistemak aurrera egin dezan.  Grayk kontraesan honen oinarrizko akatsak identifikatzen ditu  eta “gure derrigorrezko hezkuntza-sistemaren bekatu” moduan izendatu.

Hauek dira laburbilduz idazleak identifikatzen dituen “bekatuak”


1. Hezkuntza sistemak askatasuna ukatzen du bidezko arrazoi eta  gabe eta bidezko prozesurik gabe.
2. Erantzukizun pertsonalaren eta autodeterminazioaren garapena oztopatzen du.
3. Ikasteko berezko motibazioa zapaltzen du   (ikaskuntza lan bihurtzea)
4. Ikasleak epaitzen ditu;  lotsa, harrokeria, eszeptizismoa eta tranpa sustatzetaraino.
5. Lankidetzaren garapena oztopatzen du eta jazarpena (bullying) sustatu edo ahalbidetzen  du.
6. Pentsamendu kritikoa kikiltzen du.
7. Trebetasunen eta jakintzaren aniztasuna gutxitzen du.



«Zergatik ez zaie haurrei eskola gustatzen?… Haurrei ez zaie eskola gustatzen, haientzat -ausartzen naiz- kartzela bat delako. Ez zaie eskola gustatzen, gizaki guztiek bezala, askatasuna maite  dutelako, eta eskolan ez dira askeak»

5. KAPITULUA. Sudbury Valleyren irakaspenak: Natura eta amalurra nagusi izan daitezke garai modernoetan


Sudbury Valley eskola 1968an sortutako eskola demokratikoa da, eta gaur egun aere funtzionatzen jarraitzen du. Peter Grayk Estatu Batuetako hezkuntzan gordetako sekretu gisa aurkezten du. Bere semea 10 urte zituenetik joan zen eskola da.

Adibidea urrun geratzen zaigun arren, hezkuntza sistema, kultura eta logika ezberdinak dituen EEBBetako adibidea delako, baliagarria izan daitezkeen ideiak aurki ditzakegu.


«Ikastetxe honetako funtzionamendua ulertzeko, pentsamendu hau hartu behar da kontuan: helduek ez dute kontrolatzen haurren hezkuntza; haurrek beraien burua hezten dute».


Kapituluak eskola honetan ikasitako ikasleekin egindako ikerketa deskribatzen digu, eta kultura ehiztari eta biltzailea zuten  tribuekin aurkitu zituen antzekotasunak azaldu. Biek dituzte haurren instintu “autodidaktikoek”  ondo funtziona dezaten funtsezko elementuak.
Hauek dira idazlearen iritziz haurrek beraien burua modu eraginkorrean hezteko dituzten gaitasunak sustatzen dituzten baldintzak:


• Jolasteko eta esploratzeko denbora eta espazioa
• Adin desberdinetako haur eta nerabeen arteko harreman  librea
• Jakintsuak  eta maitekorrak diren heldueangana jotzeko aukera
• Taldekide izateko aukera  eta taldearekin jolasteko askatasuna
• Ideia-truke askea
• Jazarpenik gabe
• Komunitate demokratiko batean murgiltzea

Sudbury Valley Eskolak hezkuntza demokratikorako modu bat praktikatzen du, eta ikasleek banaka erabakitzen dute beraien denborarekin zer egin.

6. KAPITULUA. Gizakien  hezkuntza instintuak


Hasteko, Sugata Mitrak Indian egindako esperimentu bati  buruz hitz egiten da kapituluan, honek haurren ikaskuntzari buruz egin zituen behaketei buruz eta giza izaeraren funtsezko hiru alderdien gainean hausnartuz (jakin-mina, izaera ludikoa eta soziabilitatea…) .

Jakin-mina: esploratzeko eta ulertzeko bulkada da.
Izaera ludikoa: praktikatzeko eta sortzeko bultzada (jolas moten adibideak ematen dizkigu, baita horiek bizirauteko oinarrizko trebetasunen garapenarekin duten lotura ere).
Gizakiaren artean elkar eragiteko beharra: informazioa eta ideiak partekatzeko bultzada naturala.

Kapituluaren amaieran hezkuntza sistemak gaitasun hauek nola oztopatzen dituen azaltzen du. Askatasuna eta denbora ukatzen duen sistemaren ondorio gisa aurkezten du egoera. Honen ordez sistemak  lehentasuna ematen dio curriculumari, “eguneko ikasgaiari”, “lanak garaiz amaitzeari”.

“Hormako zuloa” “Indiako hainbat herritan egindako ikerketa da. Bertan, Sugata Mitrak pareta batean sartutako ordenagailu bat jarri zuen, eta haurren erreakzioak eta portaerak erakusten ditu.


7. KAPITULUA. Adimenaren  baldintza ludikoa


Kapitulu hau jolasak duen  ahalmen hezitzaileari buruzkoa da, lehenik jolasaren kontzeptua argituz.


Jolasa modu autonomoan aukeratu eta zuzentzen da. Norberak egin nahi duena da, egin behar duenarekin kontrajarriz.


Jolasa bitartekoek eragiten dute helburuek baino gehiago. Jarduera batean  helburu lortzeko bakarrik parte hartzen dugun heinean, jarduera hori ez da jolasa. Jolasa gustu hutsez egindako jarduera da.


Jolasak adimen arauak ditu. Jolastea norberak aukeratutako arauen arabera jokatzea da. Kasu horietan, ezaugarri nagusia da jolas mota guztiek autokontrol handia dakartela.


Jolasa  irudimentsua da. «Jolasak duen ezaugarri kontraesankor  bat honakoa da; jolasa  serioa dela, baina ez dela serioa, erreala da  baina ez da erreala. Jolasa  mundu errealean kokatzen den esparru batean sartzen gara, mundu errealeko osagarriak erabiltzen ditugu, askotan mundu errealari buruz aritzen gara, jokalariek mundu erreala dela esaten dute eta, hala ere, mentalki mundu errealetik bereizita dago». Jolasa adimenaren egoera bat da, irudimena sustatzen  duena.


Jolasa adi egotera bultzatzen duen gogo-aldarte bat da, aktiboa baina ez estresatua. Jolasten duenaren adimena ikertzaile batzuek fluxu-egoera deitu dioten egoera batean dago. Adimena  jokoaren ideia, arau eta ekintzetan murgilduta dago, eta kanpokoko estimulazioetatik  aldentzen da.

Jolasaren balioa eta  ahalmena bere balio gabetasunean  datza hain zuzen ere . Jolasak  berez hezteko helburu  serioa du, nahiz eta jokalariak hezteko asmorik ez izan. Jokalariak gustu hutsez jolaste du; heziketa emaitza eratorria da.


«Agian, jolasa errespetatuagoa izango litzateke “bizitzarako trebetasunen praktika automotibatua” deituko bagenio; baina horrek izaera ludikoa  kenduko lioke eta, ondorioz, haren eraginkortasuna murriztuko luke. Horrela, paradoxan harrapatuta gaude. Jolasaren hutsaltasuna onartu behar dugu, haren sakontasuna ulertzeko».

8. KAPITULUA: Jolasak  garapen sozial eta emozionalean duen garrantzia

Kapitulu honetan, haurrek jolas mota desberdinen bidez eskuratzen dituzten bizitzarako ikasgaia eta trebetasunak zehazten dira: kirol informalak, jolas soziodramatikoa, jolas “arriskutsua” eta bideojokoak.


«Beste haur batzuekin jolastean, helduen begiradatik urrun, haurrek ikasten dute beren erabakiak hartzen, beraien emozioak eta bulkadak kontrolatzen, besteen ikuspuntua estimatzen, besteekiko desberdintasunak negoziatzen eta lagunak egiten. Hitz gutxitan esanda, jolasarekin haurrek beraien bizitzak kontrolatzen ikasten dute».

9. KAPITULUA: Adin desberdinetako  kideen arteko elkartze librea; haurrek beraien burua hezteko funtsezko osagaia


Adin mistoek ikaskuntzan eta garapen sozial, emozional eta intelektualean duten garrantzia berresten da katituluan. Bere ikerketetan egindako behaketak deskribatzen dizkigu baita , Sudburyko eskolako ikasleen artean edo Sugata Mitraren esperimentuan egindakoak.


Haur txikiek arreta eta laguntza emozionala dute, behaketa  edo elkarrizketak entzutearen bitartez  ikasten dute, eta bakarrik egiteko konplexuegiak, zailegiak eta arriskutsuegiak liratekeen jardueretan parte hartzen eta ikasten dute. Haur txikiagoekin elkarreraginean, helduek adingabeen lidergoa eta hazkuntza praktikatzen dute, eta harreman horietan heldua(agoak) izatearen esperientzia hartzen dute.

Era berean, kontzeptuak hobeto ulertzen dituzte txikienei irakastean, jarduera horrek dakitenean eta ez dakitenean pentsatzera behartzen baititu.


«Familien tamaina txikitzeak eta familiakiden arteko  loturak ahultzeak, haur nagusiek haur txikienengan  izan ditzaketen eragin negatiboen beldurrak, auzoan jolas askeak gutxitzeak, eskolan igarotako denbora areagotzeak eta helduek zuzendutako eskolaz kanpoko programak eta beste jarduera batzuk ugaritzeak, asko eragin dute , haurrek beraiek baino nagusiagoak edo gazteagoak diren beste haur batzuk ezagutzeko dituzten aukerak murrizteko. Gradu eta adinen  araberako eskolaren ereduak haurtzaroari buruzko gure pentsamendu kulturala baldintzatu  du».

10. KAPITULUA. Bizi dugun mundu moderno honetan  Seme-alabengan konfiantza jartzen duten gurasoak


Kapituluak seme-alaben hazkuntza aztertzen du, konfiantzan eta gurasoek gaurko testuinguruan  egin dezaketen horretan  oinarrituta, haurrak hazteko modu hori berriro ere posible eta normala izan dadin.


Egungo gurasoak ez gara  gure seme-alabez fido, beraien gaitasunak gutxiesten ditugu. Haurrei askatasuna ukatzen diegunean, beraien jokabide eta emozioez arduratzen ikasteko behar dituzten aukerak ukatzen dizkiegu.


Zergatik galtzen dute gurasoek konfiantza seme-alabengan?
Grayk honako hau  iradokitzen du:


• Bizilagunen arteko harremana galdu eta kalean jolasean ari diren haur-taldeak desagertzea.
• Hazkuntzari buruzko sena alboratu eta mundu-mailako beldur-giroa areagotzea.
• Etorkizunean lana edo enplegua ez lortzeko beldurra. Ziurgabetasuna
• Eskolen boterea eta gero eta eskakizun murriztaileagoei men egiteko beharra areagotzea.
• Haurrak garatzeko eta eskolan hazteko eredu bakarraren  areagotzea.


Zer egin dezakegu, gizabanako eta jendarte gisa, haurrek jolas askearen , esplorazioaren eta abentura independenteen bidez ikasteko dituzten eskubide naturalak berrezartzeko?


Nola bihur daiteke guraso bat, aurkako indarrak eta bere buruan entzuten diren ahots beldurgarriak gorabehera, haurren gaitasunetan fidatzen den  eta seme-alabei askatasun handiagoa ematen dien guraso?


Hona hemen Grayk 10. Kapitulu honetan aipatzen dituen iradokizun batzuk:


Aztertu zure balioak. Konfiantzan oinarritutako hazkuntzarako lehen urratsa norberaren balioak aztertzea eta seme-alabengan eta haiekiko harremanean nola aplika daitezkeen pentsatzea da.


Alde batera utzi zure semearen etorkizuna erabakitzen duzulako ideia. Askatasuna eta erantzukizun pertsonala baloratzen baditugu, gure seme-alabek beraien bizitzak planifikatzeko dituzten eskubideak errespetatu behar ditugu. Gure nahiak ezin dira haienak izan, eta alderantziz. Gure seme-alaben patuak zehazten saiatzen garenean, beraiek  beraien  bizitza propioaz  arduratzea eragozten dugu.


Seme-alaben jarduerak gainbegiratzeko tentazioari eusteko proposatzen du. Gustatuko litzaizuke zu etengabe ikuskatzea? Mundu guztiak du pribatutasunerako eta epaitu gabe esperimentatzeko aukeretarako eskubidea.


Aurkitu edo sortu leku seguruak eta haurrek jolastu eta esploratzeko aukerak. Zure seme-alabek beste haur batzuekin libreki eta modu seguruan jolasten uztea da haien alde egin dezakezun gauzarik baliotsuenetako bat.


Kontuan hartu eskola konbentzionalen alternatibak. Haurrek beren hezkuntzaz arduratzeko dituzten nahiak eta gaitasunak babestuko dituen alternatiba bat aurkitu behar du (alternatiba horien artean, egileak unschooling-a eta eskolatu gabeko familiei egindako inkestak aipatzen ditu).


Kapitulu hau bere baikortasunari eta umeentzako etorkizun hobe baten ikuspegiari buruz idazten amaitzen du. Jende gehiagok eskola hertsatzaile batera joan ez ziren edo seme-alabak eskolara bidali ez zituzten helduak ezagutu ahala, gero eta errazagoa izango da onartzea, eta pentsamoldea eta normala denaren eta ez denaren sinesmenak aldatuz joango dira.


«Bada kasu honetan jarduten duen beste indar bat: gizakiek askatasunerantz eta autodeterminaziorantz duten bultzada naturala. Historiak erakusten digu pertsonek askatasuna aukeratzen dutela aukera bideragarria denean».


«Hezkuntzaren etorkizunari dagokionez baikorra naiz. Nire baikortasuna honetan oinarritzen da: gure gizartea, kultura baten zati den aldetik, zentzuduna izatera itzuliko da, eta haurren askatasuna berrezarriko dugu, beraien ikaskuntza prozesua  kontrola dezaten; horrela, hezkuntza  berriz ere pozgarria, zirraragarria eta bizitzaren zati integrala izatera itzuliko da  eta ez  asperraldia, depresioa eta antsietatea eragiten duen sistema».