Azken boladan, hainbat ikastetxetan urmaelak edo putzuak sortzen ari dira, erabilera didaktiko oso zabala eskaintzen dutelako, eta horien bitartez, ikus daitekeelako ingurumenak nola funtzionatzen duen. Eskoletako Urmaelen Sarea ere sortu dute, eta urmaelen gaineko jardunaldi bat ere antolatu du Bilboko Hezkuntza Fakultateak ekainaren 18rako, online. Bertako hizlarietako bat izango da Aranzadi Zientzia Elkarteko Herpetologia saileko Iñaki Sanz-Azkue, eta harekin izan gara.

Zein aukera ematen ditu urmael batek?

Urmael batek ematen duen aukera nagusietako bat da, urmaela bera laborategi natural bat dela, ingurumenera gerturatzeko eta ingurumenak nola funtzionatzen duen ikusteko. Gainera, COVID19ak ekarri digu gauza kurioso bat eskoletan; azken hilabeteetan jarri gara guztiok kanpora begira, lau pareten artean birusak arrisku gehiago daukanez, hasi gara ikusten zer daukagun inguruan, eta horrek eman digu beste pausu bat emateko beharra ikustea, alegia, ingurumenari begira jarri dira eskola asko. Kasualitatea da urmaelen proiektu honek kointziditu duela egoera horrekin. Konpetentzia aldetik ere aukera asko ematen ditu: ingurumenera gerturatzeko, ekosistemek nola funtzionatzen duten ikusteko eta bertako espezieak ezagutzeko balio dute, adibidez.

Zer ikas daiteke urmaelen bitartez?

Ekosistemek nola funtzionatzen duten, baina ez ginateke sartuko modu teoriko batean, izan ere, askotan kontzeptuak liburuetatik ematen direnean, lau pareten artean, oso abstraktuak izan ahal dira ikasle askorendako. Orduan urmaelak ematen duena da bertan, eremuan, eskolatik gertu, bertako adibideekin ekosistema batek eta bertako espeziek nola funtzionatzen duten ikustea. Hori da oinarria ulertzen hasteko naturak nola funtzionatzen duen eta errespetua sortzen hasteko. Orain arte joera sentsibilizatzea eta edukiak ematea zen, baina ikerketek esaten dute, gaur egun hori ez dela nahikoa eta urmaelek aukera hori ematen dute, besteak beste.

Era didaktikoan erabil daiteke?

Erabilera didaktiko oso zabala eman dakioke, bai. Eta horregatik, Eskoletako Urmaelen Sarean dauden eskolei, guk ere Aranzaditik eman diegu koaderno bat 25 jarduera batzen dituena, eta beraiek ere ari dira sortzen jarduera berriak: batzuek euskara aldetik lantzen dute, izan ere, jokoa eman dezake bertako ahozko ondarea lantzeko, bertako espezieen izenak jasotzeko; edo adibide zehatza jartzeko, Nafarroan, Amaiurren, berriki egingo dugun urmaelean egin dutena da konpetentzia matematikoa landu, alegia, urmaela sortu aurretik, non sortuko den begiratu dute, natura aldetik garrantzia dauka ingurumena ezagutu behar dutelako, neurketak egin behar izan dituzte… Horiez gain, ikusten da konpetentzia motorrerako eta abar ere, aukera asko ematen dituela.

Joera hori garatuago al dago beste herrialde batzuetan?

Badaude adibide gutxi batzuk, eta egia da, ideia Alemaniatik ekarri genuela. Orain dela 12 urte egon nintzen Alemanian, eta bertan deskubritu nuen, baina ez daukate prestatuta behaketarako edota esperimentaziorako; naturarekin lortzen zuten kontaktura mugatzen zuten. Eta guk adibide hori hartu genuen, baina egin duguna da hona ekarri, dagoeneko erabilera didaktiko bat emateko proposamen batzuk eman, eta gainera, eskolak saretu. Hau da, sare bat sortu, non eskolen arteko harremanak bultzatuko ditugun, eta ez bakarrik eskolen artekoa, unibertsitateen artekoa ere bai, eta hori berria da. Katalunian ere baditugu lagunak urmaela sortu dutenak institutu inguruan eta hori erabili izan dutenak hainbat gauzetarako, baina hasi Haur Hezkuntzatik eta Batxilergora. Baina gurea bezala, saretuta, ez dugu beste inon ezagutzen.

Eskoletako Urmaelen Sarea sortu duzue. Arabako, Bizkaiko eta orain Gipuzkoako unibertsitateetan ere jarri dira urmaelak. Zenbateraino dago hedatuta gurean?

Lehenengoa 2012an egin zen, baina orduan adibide praktiko bat egin genuen Ereñotzuko Txirrita eskolan. Geroztik tantaka etorri ziren bizpahiru. Eta Eskoletako Urmaelen Sarea martxan jarri genuen duela urtebete inguru. Gaur egun, hamabost daude; hamabi eskolatan eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako campusetan ere badaude. Gehienak EAEn daude, eta bat Nafarroan. Aste honetan beste hiruzpalau dei jaso ditugu beste eskola batzuetatik, interesa dutenak sarean sartzeko.

Zeintzuk dira zailtasun nagusienak urmaelak jartzeko?

Leku egokia aurkitzea izaten da zailena. Gainera, ari gara saiatzen, unibertsitateak ere egon daitezela, horrek abantaila ematen digulako eta ikerketarako aukera ematen dutelako. Ez dugu utzi nahi erabilera didaktiko horretan bakarrik. Saiatzen ari gara antzerako tamainako urmaelak sortzen eskola guztietan, horrek ikerketarako oinarri egokiago bat ematen digulako. Beharko litzatekeena da eremu egoki bat, eta gero denetarik dago; daude eskolak sortu behar dutenak hasieratik, edota ari gara ikusten baita ere, urmael bat sortzea herriarendako onura bat denez, Udalak berak apustua egiten duela hori sortzekoa, eta gainera, saiatzen dela eskolatik gertu sortzen, erabilera didaktiko bat emateko. Azken kasua da, eskola batzuek badutela urmaela eginda eskolatik gertu eta galdetzen digutenak ea aprobetxatu dezaketen hori. Zaldibikoen kasua, adibidez, azken hori izan zen, eta esan genien balio zuela baina ez zela oso egokia, ekosistema bezala ez zuelako bere funtzioa betetzen, orduan udalak eta eskolak batera egin zutena da auzolanean berreskuratzeko egun bat antolatu, Aranzadiren gidaritzapean, eta gaur egun aprobetxatzen ari dira. Orain dela gutxi dei bat jaso dut eurena: apo arruntez beteta egon da duela bi astetatik euren putzua eta agertu zaizkie sei edo zazpi bat hilda, eta arduratuta zeuden, baina prozesu naturalaren parte da hori. Eta aholkularitza hori ere ematen dugu.

Urmaeletan ez dituzue espezieak sartzen, ezta?

Guk ez ditugu animaliak inoiz sartzen, ez. Gu ari garena sortzen da ekosistema bat. Azpimarratu behar da gainera, duela 100 urtetik hona, Iberiar penintsulan urmaelen ekosistemen %70a desagertu egin direla, eta horregatik, Aranzaditik urmaelak sortzen hasi ginen. Urmael horiek sortzen ditugu eta uzten dugu prozesu naturala egin dezaten. Ekosistemak berak naturalki garatuko du bere ingurua eta erakarriko ditu espezieak. Eta gomendatzen dugu aldaketa horiek guztiak ikasleekin behatzeko. Eskolan liburuetan ematen den materiala, bertan ikus daitekeelako.

EAE guztiko irakasleendako formakuntza saioak ematen ari zara egunotan. Nolako harrera ari da izaten proiektua?

Oso ona. EAEko eskolendako formakuntza irekiak edota eskola jakinetan zehatzagoak ematen ditugu. Jardunaldiak ere badaude ekainaren 18an, eta hori antolatu da unibertsitateak ikusi duelako interes dezente dagoela.

Garrantzitsua da baita ere azpimarratzea, eskolen artean sortzen ari zareten sarea.

Bai, Eskoletako Urmaelen Sareak eskolen arteko harremana sustatzen du eta hori oso garrantzitsua da. Bertako eskoletakoak konbokatzen ditugulako, eta batek jarduera bat egiten badu, webgunean jartzen du, besteek ikusi ahal izateko. Eta unibertsitate eta eskolen arteko harremana bultzatzen ere bagabiltza. Auzolanaren kontzeptu hori hezkuntzara eramaten ere bai, urmaelak ikasleekin eta irakasleekin egiten ditugulako. Kasu askotan gainera, auzokideekin eta gurasoekin baita, beraz, eskola komunitate osoak parte hartzen du.