EHUko Didaktika eta Eskola Antolakuntza Saileko irakaslea da Rakel Gamito (Arrasate, 1984). Hezkuntza-teknologia eta gaitasun digitala ditu lan-ildo nagusi, besteak beste. Hezkuntzaren digitalizazio prozesuari buruz galdetu diogu.

Gizarte digital batean bizi gara eta belaunaldi berrien alfabetatze digitala ezinbestekoa dela ohartarazten dute hainbat adituk. Iritzi berekoa zara?

Bai, noski. Gainera, horrela jasotzen dute, aspalditik, hezkuntza-legeek. 1996an Europako Kontseiluak oinarrizko gaitasunak edo gaitasun gakoak definitu zituen, 8 guztira, eta horien artean gaitasun digitala. Ordutik, lan handia egin da gaitasun digitala definitzeko eta zehazteko eta, modu batera edo bestera, hezkuntza-etapa guztietako dekretuetan erreferentzia egiten zaio.

Egia da, ordea, digitalizazioak eragin nabarmena izan duela bereziki adingabeen artean. Hain zuzen ere pantailek eragiten duten mendekotasunari eta eduki ezegokien kontsumoari aurre egiteko tresna gutxien dituztenei. Ze gogoeta egin beharko genuke honen inguruan? 

Digitalizazioak testuinguru berri bat ekarri du eta urgentea da horri erantzutea, adingabeak babesteko. Ez bada pantailen eta adingabeen harremana modu egokian kudeatzen, ondorioak larriak izan daitezke, oso. Azken finean, pantailen aurrean pasatako denbora eta, batez ere, pantailen bitartez jasotako edukiek eragin zuzena dute haur eta nerabeen garapenean eta modu negatiboan kaltetu dezakete alderdi bai fisikoa, bai psikologikoa, bai emozionala. Hala ere, ez da erraza, formakuntza, kontzientzia eta ardura behar direlako.

Bai familiak eta bai hezkuntza eragile erabakigarriak dira kontu honetan. Asmatzen ari gara?

Bai eta ez. Ardura handia da eta, gaiaren garrantzia kontuan hartuta, hori ezinbestekoa da, baina esku-hartzea kontzientziatik bideratu behar da eta hausnarketa kritikoa izan behar da. Aldiz, diskurtso asko, bai eskola testuinguruan eta bai familiei zuzendutakoak ere, beldurretik edota beldurra sortzeko eraikiak dira eta, ondorioz, errealitatea ukatzeko joera areagotzen da eta oinarri sendorik gabeko neurriak hartzen dira.

Fokua hezkuntza alorrean jarrita, abendurako arautegi bat prestatu behar du ikastetxe bakoitzak eskola eremuan teknologia berrien erabilera arautuko duena. Hezkuntza sailetik jasotako agindua da. Zer iruditzen zaizu esku hartzeko prozedura?

Ondo. Eskolan egunerokotasunaren alderdi ugari daude arautuak, bizikidetza bermatzeko, adibidez noiz eta non jan daitekeen, zer nolako jarrerak ez diren onartzen… Teknologiaren edota, zehatzago, mugikorraren erabilera egunerokotasunaren parte da eta bizikidetzan eragin zuzena du, beraz, arauak beharrezkoak dira, baina garrantzitsua da araua ez izatea debeku soila, erabilera arduratsua bideratzeko eta lortzeko laguntza bat baizik.

Nola sumatzen dituzu irakasleak eta zuzendaritza taldeak? Ze aholku emango zenieke?

Urduri, askori gaia eskapatzen zaielako. Oso ohikoa da ez jakitea eremu digitalean haurrek eta nerabeek zer, zenbat, nola edo zergatik egiten duten eta ezjakintasun horren aurrean askoren erantzuna debekua da. Baina irakasleek gogoratu behar dute hezkuntza integrala izan behar dela eta, horretarako, eskolak errealitatearekin bat egin behar du eta, besteak beste, gaitasun digitala bermatu. Horretarako, formakuntza beharrezkoa da, beti, baina baita ikasleei hitz egiteko aukera ematea eta esaten dutena interesez entzutea. Interneten arriskuei buruzko informazioaz gain, ikasleek bizi dituzten egoerak azaltzeko eta izan ditzaketen ardurak edota zalantzak mahaigainean jartzeko beharra dute, partekatzeko, hausnartzeko eta laguntza eskatzeko, baina epaituak izan gabe. Hau da, eskolak, nahiz eta teknologiaren erabilera arautu edota mugatu, horren erabilera arduratsua landu behar du eta lanketa hori zeharkakoa eta kritikoa izan behar da. Hala ere, gogoratu behar da adingabeen hezkuntzan eskola ez dela arduradun bakarra. Adingabeen osasuna eta babesa familien zereginak ere badira eta gobernuek ere, noski, zeresan handia dute horretan.

Erabilera arautu, mugatu, debekatu… Zeren aldeko apustua egingo zenuke?

Arautu, zalantzarik gabe, baina arautu eta landu. Araua prebentzio estrategia aktiboa izateko, ikasleek informazioa eta informazio horren lanketa behar dute, kontzientzia pizteko eta kontzientziatik erabilera arduratsura bidea egiteko. 

Beste hainbat adituk diote hezkuntza digitalizatzea ez dela arbel digitalak, liburu digitalak, eta Chromebook-ak erabiltzea lehen egiten zena berdina egiteko. Zer da orduan hezkuntza digitalizatzea? 

Hezkuntzaren digitalizazioa ez da gelak gailuz digitalez betetzea eta, are gutxiago, tresna horien bitartez ikasleak software jakin batzuen erabiltzaile izatera behartzea, euren gaitasun digitala erabat mugatuz eta euren askatasuna baldintzatuz. Hezkuntzaren digitalizazioa paradigma pedagogikoaren aldaketa da eta berrikuntzarako aukera bat bezala ulertu behar da. Hezkuntza integrala izateko, eskolako egunerokotasunak ezinbestean momentuko erronkekin bat egin behar du eta, horretarako, bestelako askotariko aldagai konplexuen artean, teknologia presente egon behar da. Teknologia irakasteko eta ikasteko osagai bat izan behar da eta harremana modu eraikitzailean eta hezitzailean garatu behar da. Hau da, hezkuntzaren digitalizazioak pedagogian jartzen du edo jarri beharko luke arreta eta ez soilik tresna teknologikoen ikuspegi instrumentalean.

Ez dago aurrekaririk gurean eta hezkuntza eragileak bide berriak zabaltzen ari dira. Beraz, normala da zalantzak planteatzea. Inguruko herrialdeetara begiratzen badugu, badago erreferentziatzat har daitekeen adibide egokirik?

Ba egia esan ez dut maila globalean aurrera eraman den erreferentziarik ezagutzen. Dena den, ingurura begiratzen dugunean eta bestelako ereduak aztertzen direnean, oso garrantzitsua da kontuan izatea testuinguruak ezberdinak direla eta formula bera ez duela zertan leku guztietan funtzionatu behar. Teknologiaren erabilera arduratsua oso zeharkako kontu bat da eta, ondorioz, eragile ezberdinen koordinazioa eta alderdi ugariren konbinazioa eskatzen du eta hori guztia asko aldatzen da inguruko errealitatearen arabera.

Irakasleek formakuntza handiagoa behar du erronka berri hauei modu egokian erantzuteko?

Bai, noski, baina dena ez da formakuntza jasotzea. Erronkari interesez eta arduraz erantzun behar zaio. Lehen esan dudan bezala, haur eta nerabeak entzun behar ditugu, gelan hausnarketa errealitatean oinarritzeko eta ikuspegi kritikoa euren arduretatik bideratzeko, epaitu gabe, eta argi izanda irakasle bezala guzti hori egitea ez dela hautazkoa, zeregin profesional bat baizik.